9715_Chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐỒNG QUANG HẢI

CHẾ TÀI ĐỐI VỚI HÀNH VI CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH
THEO PHÁP LUẬT CẠNH TRANH VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật kinh tế
Mã số : 60.38.01.07

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Nguyễn Văn Cương

HÀ NỘI, 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình
nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính
xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh
toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Học Viện Khoa học xã
hội.
Vậy tôi xin viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật – Học Viện
Khoa học xã hội xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI CAM ĐOAN

ĐỒNG QUANG HẢI

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ………………………………………………………………………………………………. 1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHẾ TÀI ĐỐI VỚI HÀNH
VI CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH …………………………………………… 7
1.1 Khái quát về hành vi cạnh tranh không lành mạnh ………………………………. 7
1.2 Khái quát về chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh ……….. 19
Chương 2: THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ CHẾ TÀI ĐỐI
VỚI HÀNH VI CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH VÀ THỰC
TIỄN ÁP DỤNG …………………………………………………………………………………… 30
2.1 Thực trạng quy định pháp luật về chế tài đối với hành vi cạnh tranh
không lành mạnh
………………………………………………………………………………… 30
2.2 Thực trạng áp dụng chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh
ở Việt Nam ………………………………………………………… ………….. 39
2.3 Đánh giá chung.
…………………………………………………………………………….. 43
Chương 3: KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO
HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CHẾ TÀI ĐỐI VỚI HÀNH VI CẠNH TRANH
KHÔNG LÀNH MẠNH ……………………………………………………………………… .52
3.1 Các yêu cầu hoàn thiện pháp luật ……………………………………………………. 52
3.2 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định về chế tài đối với hành vi
cạnh tranh không lành mạnh …………………………………………………………………. 54
3.3 Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng chế tài đối với hành
vi cạnh tranh không lành mạnh……………………………………… ……….. .64
KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………….. 68
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
………………………………………………… 69

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1
Bảng thống kê điều tra vụ việc cạnh tranh
không lành mạnh
Tr. 40
Bảng 2.2
Biểu đồ thể hiện số tiền phạt từ các vụ việc
cạnh tranh không lành mạnh qua các năm
Tr. 41

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quy luật cạnh tranh là một trong những quy luật kinh tế khách quan tác
động một cách mạnh mẽ đến sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp.
Cạnh tranh vừa là đòn bẩy vừa là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp khai
thác và sử dụng những tiềm năng nội lực của mình một cách có hiệu quả.
Cạnh tranh trong kinh doanh là quyền cơ bản của các chủ thể kinh doanh trên
thị trường và được pháp luật các nước bảo hộ. Các chủ thể kinh doanh có thể
sử dụng nhiều phương thức để cạnh tranh với nhau, trong đó có phương thức
cạnh tranh lành mạnh và phương thức cạnh tranh không lành mạnh.
Ngày 03 tháng 12 năm 2004, Luật Cạnh tranh được Quốc hội nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua và có hiệu lực kể từ ngày 01
tháng 07 năm 2005. Với tư cách là công cụ pháp lý được sử dụng để loại bỏ
các biểu hiện hành vi cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường, điều chỉnh
mặt trái của cạnh tranh, đạo luật ra đời có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo
vệ sự lành mạnh và khả năng phát triển của nền kinh tế trong nước, bảo vệ
quyền tự do kinh doanh, tạo môi trường kinh doanh bình đẳng, công bằng
không mang tính phân biệt đối xử. Đạo luật cũng khuyến khích các chủ thể
kinh doanh cạnh tranh một cách lành mạnh nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất
cũng như năng lực hoạt động của doanh nghiệp thúc đẩy tiến trình toàn cầu
hóa, hội nhập của kinh tế trong nước với nước ngoài nhanh chóng, sâu rộng
và hiệu quả hơn.
Trải qua hơn 11 năm thực thi Luật Cạnh tranh 2004, pháp luật về cạnh
tranh không lành mạnh nói chung cũng như pháp luật về chế tài đối với hành
vi cạnh tranh không lành mạnh nói riêng cơ bản đã có nhiều tác động thực tế
tới quá trình phát triển kinh tế, xã hội ở Việt Nam. Tuy nhiên, sự phát triển
mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, sự đa dạng hóa các thành phần kinh tế
2

cùng với việc hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, nhiều
hành vi cạnh tranh không lành mạnh đã phát sinh mà chưa có biện pháp đấu
tranh có hiệu quả. Các chế tài trở nên chưa đủ mạnh để kiểm soát, loại bỏ các
hành vi cạnh tranh không lành mạnh của các chủ thể kinh doanh. Thực tế đã
chứng minh việc điều tra và xử lý các vụ việc cạnh tranh do cơ quan Nhà nước
có thẩm quyền tiến hành chiếm số lượng rất ít so với thực tiễn xảy ra hành vi
cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường. Luật Cạnh tranh năm 2004 được
đánh giá là một đạo luật thiếu tính chế tài đối với từng hành vi vi phạm cụ thể,
chế tài xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh vẫn nằm rải rác ở các văn
bản pháp luật khác nhau, kể cả các văn bản dưới Luật. Thực tế đó đã dẫn đến
tình trạng cạnh tranh không lành mạnh vẫn biểu hiện ở nhiều khía cạnh, nhiều
dạng thức và gây ra nhiều tranh chấp trong giới kinh doanh, ảnh hưởng đến trật
tự quản lý kinh tế của Nhà nước.
Vì thế, việc nghiên cứu các hành vi cạnh tranh không lành mạnh cùng
với các quy định về chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh là rất
cần thiết, qua đó định hướng các giải pháp nhằm đảm bảo hoàn thiện pháp
luật chống cạnh tranh không lành mạnh theo hướng thiết lập các chế tài phù
hợp, đầy đủ, thống nhất và đủ tính nghiêm khắc để tạo một môi trường kinh
doanh bình bẳng và công bằng. Đây cũng chính là lý do mà tôi lựa chọn đề tài
“Chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh theo pháp luật
cạnh tranh Việt Nam” để nghiên cứu và làm luận văn thạc sĩ Luật học của
mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Lĩnh vực pháp luật cạnh tranh nói chung và pháp luật chống hành vi
cạnh tranh không lành mạnh nói riêng luôn nhận được sự quan tâm chú ý của
các nhà nghiên cứu Luật học cũng như giới kinh doanh. Các công trình
nghiên cứu về lĩnh vực này được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau từ
3

Luận án, Luận văn, Báo cáo và các bài đăng trên tạp chí chuyên ngành. Có
thể kể đến một số công trình tiêu biểu như:
Ở cấp độ Luận án, Luận văn chuyên nghành kinh tế: Đề tài “Pháp luật
về chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam”– Luận án Tiến sỹ của tác
giả Lê Anh Tuấn – Năm 2008 – Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội; đề tài
“Pháp luật chống hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng
cáo ở Việt Nam”– Luận văn Thạc sỹ của tác giả Trịnh Thị Liên Hương – Năm
2010 – Trường Đại học Luật Hà Nội; đề tài “Cạnh tranh không lành mạnh
trong lĩnh vực xúc tiến thương mại theo quy định của Luật Cạnh tranh năm
2004”– Luận văn Thạc sỹ của tác giả Vũ Thị Cẩm Tú – Năm 2010 – Trường
Đại học Luật Hà Nội; đề tài “Chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành
mạnh theo pháp luật Việt Nam”– Luận văn Thạc sỹ của tác giả Quách Thị
Hương Giang – Năm 2011 – Khoa Luật Đại học Quốc gia; đề tài “Pháp luật
về chống cạnh tranh không lành mạnh và việc xử lý các hành vi cạnh tranh
không lành mạnh ở Việt Nam”– Luận văn Thạc sỹ của tác giả Đinh Đức Minh
– Năm 2012 – Trường Đại học Luật Hà Nội…..
Ở cấp độ bài đăng trên tạp chí có thể kể đến: Bài viết “Đưa pháp luật
chống cạnh tranh không lành mạnh vào cuộc sống” của PGS.TS Nguyễn Như
Phát trên tạp chí Luật học số 6/2006; bài viết “Xác định hành vi cạnh tranh
không lành mạnh và hành vi hạn chế cạnh tranh liên quan đến quyền sở hữu
công nghiệp theo quy định của pháp luật Việt Nam” của Thạc sỹ Nguyễn Thị
Như Quỳnh trên Tạp chí Luật học số 5/2009; bài viết “Bồi thường thiệt hại do
hành vi cạnh tranh không lành mạnh gây ra” của PGS.TS Đỗ Văn Đại, Th.S
Nguyễn Thị Hòa Trâm trên Tạp chí Khoa học pháp lý, trường Đại học Luật
Thành phố Hồ Chí Minh số 2/2012….
Tuy nhiên, các công trình và bài viết chỉ tiếp cận ở góc độ khái quát về
khoa học pháp lý đối với quan hệ cạnh tranh nói chung và chống cạnh tranh
không lành mạnh nói riêng hoặc nghiên cứu cạnh tranh trong từng lĩnh vực,
4

dưới từng góc độ khác nhau. Chưa có công trình nào nghiên cứu một cách
tổng thể và chuyên sâu về các chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành
mạnh theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam, đánh giá những bất cập của hệ
thống chế tài và cơ chế bảo đảm thực hiện để đề xuất các biện pháp hoàn
thiện pháp luật nhằm ngăn chặn và tiến tới xóa bỏ các hành vi cạnh tranh
không lành mạnh trong các quan hệ kinh tế diễn ra trong môi trường kinh
doanh hiện nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Về mục đích nghiên cứu: Luận văn đi sâu vào nghiên cứu về chế tài đối
với hành vi cạnh tranh không lành mạnh theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam.
Từ những vấn đề đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện và củng cố chế
tài pháp luật đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh, góp phần đấu tranh
chống hành vi vi phạm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và bình đẳng.
Để đạt được mục đích nghiên cứu đã đề ra, luận văn có nhiệm vụ:
– Làm rõ những khía cạnh lý luận trong quy định của pháp luật về chế
tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh;
– Phân tích và đánh giá những quy định pháp luật hiện hành về chế tài
đối với hành vi cạnh trạnh không lành mạnh, thực tiễn cạnh tranh không lành
mạnh và vấn đề xử lý vi phạm;
– Đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện Luật Cạnh tranh Việt
Nam về chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh phù hợp với điều
kiện thực tế ở nước ta và xu thế hội nhập quốc tế.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Hiện nay ở Việt Nam việc áp dụng chế tài đối hành vi cạnh tranh không
lành mạnh được quy định trong nhiều văn bản pháp luật thuộc các lĩnh vực
pháp luật khác nhau như: Pháp luật hành chính, pháp luật dân sự, pháp luật
hình sự… Tuy nhiên luận văn này chỉ tập trung nghiên cứu về pháp luật đối
với những hành vi cạnh tranh không lành mạnh và chế tài đối với hành vi
5

cạnh tranh không lành mạnh trong Luật Cạnh tranh và các văn bản pháp luật
hướng dẫn thi hành Luật Cạnh tranh.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được viết trên cơ sở Chủ nghĩa Mác Lê-Nin và tư tưởng Hồ Chí
Minh để thể chế chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp như: Phương pháp thống kê,
phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp. Ngoài ra còn sử dụng các
phương pháp phân tích kết hợp với phương pháp so sánh luật học để làm rõ nội
dung của pháp luật về hành vi cạnh tranh không lành mạnh và chế tài xử lý
hành vi cạnh tranh không lành mạnh theo pháp luật cạnh tranh, từ đó đánh giá
ưu điểm cũng như những hạn chế trong pháp luật hiện hành nhằm đề xuất kiến
nghị và giải pháp mang tính thực tiễn và khả thi. Các phương pháp nghiên cứu
trong luận văn được thực hiện trên nền tảng của phương pháp duy vật lịch sử
và duy vật biện chứng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Đề tài “Chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh theo
pháp luật cạnh tranh Việt Nam” góp phần làm sâu sắc hơn nhận thức về
quy định pháp luật cạnh tranh về chế tài đối với hành vi cạnh tranh không
lành mạnh, phân tích việc áp dụng các chế tài của pháp luật thực hiện trên
thực tế, từ đó đưa ra một số kiến nghị cũng như giải pháp nhằm tăng tính khả
thi và hiệu quả của chế tài, tạo một môi trường kinh doanh cạnh tranh thực sự
bình đẳng và công bằng, tạo được niềm tin cho doanh nghiệp cũng như người
tiêu dùng, tăng vị thế cạnh tranh của đất nước trên trường quốc tế. Do đó, đề
tài góp phần cung cấp thông tin có giá trị tham khảo cho các nhà hoạch định
chính sách trong quá trình hoàn thiện pháp luật cạnh tranh trong thời gian tới.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm có 3 chương:
6

Chương 1: Một số vấn đề lý luận về chế tài đối với hành vi cạnh tranh
không lành mạnh.
Chương 2: Thực trạng quy định pháp luật về chế tài đối với hành vi cạnh
tranh không lành mạnh và thực tiễn áp dụng.
Chương 3: Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng
chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

7

Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHẾ TÀI ĐỐI VỚI HÀNH VI
CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH

1.1 Khái quát về hành vi cạnh tranh không lành mạnh
1.1.1 Khái niệm hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Cạnh tranh là một trong những quy luật quan trọng của nền kinh tế thị
trường. Cạnh tranh vừa là động lực thúc đẩy phát triển nền kinh tế, đem lại
nhiều lợi ích cho khách hàng, người tiêu dùng và được Nhà nước bảo vệ.
Hành vi cạnh tranh sẽ được coi là lành mạnh khi các doanh nghiệp cạnh tranh
bằng những hình thức phù hợp với các quy định của pháp luật, cũng như phù
hợp về các chuẩn mực, đạo đức kinh doanh thông thường. Tuy nhiên, cũng có
những doanh nghiệp đã lựa chọn những cách thức và phương pháp kinh
doanh trái pháp luật, tiến hành những hành vi cạnh tranh không lành mạnh đi
ngược lại các nguyên tắc trung thực, thiện chí, hay những thông lệ, tập quán
được chấp nhận và tồn tại lâu dài trong kinh doanh, nhằm tối ưu hóa lợi nhuận
tạo ra lợi thế cạnh tranh bất chính cho mình. Những hành vi đó nguy hại đối
với môi trường cạnh tranh và luôn bị pháp luật cấm và kiểm soát nghiêm ngặt.
Để đảm bảo cho hoạt động cạnh tranh được diễn ra một cách khách
quan trên thị trường nhưng trong khuôn khổ pháp luật, Nhà nước chỉ tác động
bằng các chính sách cạnh tranh cơ bản như: Các quy định về an toàn và sức
khỏe; bảo vệ người tiêu dùng và chống cạnh tranh không công bằng, lừa dối
hoặc thiếu đạo đức đối với người tiêu dùng; bảo vệ quyền cạnh tranh, chống
các hoạt động độc quyền để đảm bảo sự cạnh tranh thực sự giữa các doanh
nghiệp…
Hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về hành vi cạnh tranh không
lành mạnh. Hiểu theo nghĩa rộng thì hành vi cạnh tranh không lành mạnh bao
gồm tất cả các hành vi cạnh tranh bằng việc sử dụng các thủ đoạn bất chính
8

xâm hại tới các hoạt động cạnh tranh trên thị trường, xâm hại đến quyền tự do
cạnh tranh một cách công bằng của các doanh nghiệp. Hiểu theo quan niệm
này, các hành vi hạn chế cạnh tranh (Hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh
và lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường) cũng thuộc vào phạm trù “Cạnh
tranh không lành mạnh”[16].
Công ước Paris 1883 về Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp (Đây là một
trong những Điều ước quốc tế sớm nhất có quy định về việc chống các hành
vi cạnh tranh không lành mạnh) có quy định: “Bất cứ hành vi cạnh tranh nào
trái với hoạt động thực tiễn trung thực, thiện chí trong lĩnh vực công nghiệp
và thương mại đều bị coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh” (Điều
10Bis – Được bổ sung vào Công ước từ năm 1900 và được sửa đổi lần cuối
theo văn bản Stockholm năm 1967). Như vậy, tiêu chí đánh giá tính lành
mạnh hay không lành mạnh của Công ước về hành vi cạnh tranh là “hoạt
động thực tiễn trung thực, thiện chí”. Đó là một tiêu chí khó định lượng và có
thể thay đổi, ở mỗi quốc gia do có những sự khác biệt phụ thuộc vào điều kiện
kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia đó. Sự không rõ ràng trong việc xác định
phạm vi cạnh tranh không lành mạnh tiếp tục được thể hiện trong pháp luật
nhiều nước, như tại Bỉ và Luxembourg tiêu chí đó là “thông lệ thương mại
trung thực”; tại Tây Ban Nha và Thụy Sĩ lại là “nguyên tắc ngay tình”; tại
Italia là “tính chuyên nghiệp đúng đắn”; tại Đức, Hy Lạp và Ba Lan thì là
“đạo đức kinh doanh”. Còn tại Hoa Kỳ do thiếu định nghĩa trong các văn bản
pháp luật, các Tòa án đã xác định từ nguồn án lệ xác định cạnh tranh lành
mạnh là “các nguyên tắc giải quyết trung thực và công bằng” hoặc “đạo đức
thị trường”.
Theo Luật Cạnh tranh Việt Nam, hành vi cạnh tranh không lành mạnh
bao gồm: “các hành vi cạnh tranh của doanh nghiệp trong quá trình kinh
doanh trái với các chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh, gây thiệt
hại hoặc có thể gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp
9

pháp của doanh nghiệp khác hoặc người tiêu dùng” (Điều 3 Khoản 4). Điều
39 Luật Cạnh tranh Việt Nam quy định rõ một số loại hành vi được coi là
hành vi cạnh tranh không lành mạnh bao gồm: Chỉ dẫn gây nhầm lẫn; xâm
phạm bí mật kinh doanh; ép buộc trong kinh doanh; gièm pha doanh nghiệp
khác; gây rối hoạt động của doanh nghiệp khác; quảng cáo và khuyến mại
nhằm cạnh tranh không lành mạnh; phân biệt đối xử của hiệp hội; bán hàng
đa cấp bất chính và các hành vi cạnh tranh không lành mạnh khác do Chính
phủ quy định thỏa mãn các tiêu chí tại Khoản 4 Điều 3 Luật Cạnh tranh.
Trong ba cách quan niệm trên, với cách quan niệm thứ nhất thì lượng
hành vi bị coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh rất rộng, điều đó có thể
sẽ tạo ra sự lẫn lộn trong cơ chế xử lý giữa hành vi hạn chế cạnh tranh và
hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong khi đó hai loại hành vi này lại có
những đặc điểm khác biệt về bản chất rất khó trộn lẫn với nhau.
Cách quan niệm thứ hai được quy định trong Công ước Paris lại có phần
hẹp hơn, hướng tới các hành vi mang tính chất gian dối trong hoạt động
thương mại, cụ thể các hình thức cạnh tranh không lành mạnh bị cấm:
– Mọi hành vi nhằm gây ra sự nhầm lẫn, bằng bất kỳ phương tiện nào
với cơ sở, hàng hóa hay hoạt động kinh doanh, thương mại của đối thủ cạnh
tranh;
– Những tuyên bố sai trái trong công việc kinh doanh nhằm mất uy tín
của cơ sở, hàng hóa hay hoạt động kinh doanh, thương mại của đối thủ cạnh
tranh;
– Những chỉ dẫn hoặc tuyên bố sử dụng trong quá trình kinh doanh
nhằm lừa dối công chúng về bản chất, quy trình sản xuất, đặc điểm, sự phù
hợp về mục đích hoặc số lượng của hàng hóa.
Với những quy định của Công ước Paris thì hành vi cạnh tranh không
lành mạnh không bao hàm một số hành vi thường được coi là hành vi cạnh
10

tranh không lành mạnh trong pháp luật của nhiều quốc gia như hành vi gây
rối hoạt động kinh doanh của đối thủ, xâm phạm bí mật kinh doanh…
Cách quan niệm theo Luật Cạnh tranh Việt Nam có phần hẹp hơn cách
quan niệm thứ nhất nhưng lại rộng hơn cách quan niệm thứ hai. Tuy nhiên,
dựa trên bối cảnh điều kiện kinh tế, kinh nghiệm lập pháp và thực thi pháp
luật, thì phạm vi các hành vi được coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh
được quy định tại Điều 39 Luật Cạnh tranh là tương đối phù hợp.
Qua cách định nghĩa về hành vi cạnh tranh không lành mạnh của pháp
luật các nước và Điều ước quốc tế, có thể thấy một điểm chung giữa các khái
niệm về hành vi cạnh tranh không lành mạnh, đó là hành vi cạnh tranh giữa
các doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh vì mục tiêu lợi nhuận mà đi
ngược lại các nguyên tắc xã hội, tập quán và truyền thống kinh doanh, xâm
hại hoặc đe dọa xâm hại đến lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của
doanh nghiệp khác hoặc của người tiêu dùng.
1.1.2 Đặc điểm của hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Luật Cạnh tranh 2004 có thể thấy hành vi cạnh tranh không lành mạnh
có những đặc điểm cơ bản sau:
Thứ nhất, hành vi cạnh tranh không lành mạnh trước hết là một hành vi
cạnh tranh do các chủ thể kinh doanh trên thị trường thực hiện, nhằm mục
đích lợi nhuận. Đặc điểm này thể hiện quy định về chủ thể và mục đích thực
hiện hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Theo đó, chủ thể thực hiện hành vi
cạnh tranh không lành mạnh là các doanh nghiệp tham gia hoạt động trên thị
trường. Ở đây khái niệm phạm trù “doanh nghiệp” được hiểu theo nghĩa rộng
hơn so với khái niệm phạm trù “doanh nghiệp” được quy định tại Khoản 7
Điều 4 Luật Doanh nghiệp 2014. Theo Luật Doanh nghiệp thì “doanh nghiệp”
chỉ được hiểu là tổ chức kinh tế, còn theo Luật Cạnh tranh thì “doanh nghiệp”
đó là bao gồm mọi tổ chức hay cá nhân tham gia hoạt động tìm kiếm lợi
nhuận một cách thường xuyên và chuyên nghiệp, hay sử dụng khái niệm của
11

pháp luật thương mại là có tư cách thương nhân trên thị trường. Trên một
phạm vi rộng hơn, các quy định về cạnh tranh không lành mạnh còn có thể áp
dụng đối với hành vi của các nhóm doanh nghiệp hoạt động có tổ chức (hiệp
hội) và các cá nhân hành nghề tự do (bác sĩ, luật sư, kiến trúc..) [42, tr.294].
Ngoài ra, mục đích cạnh tranh cũng là một yếu tố bắt buộc để có thể xác
định một hành vi cạnh tranh lành mạnh hay không. Nếu hành vi của một
doanh nghiệp, hiệp hội hay cá nhân mà không nhằm mục đích cạnh tranh thì
đó không phải là hành vi cạnh tranh không lành mạnh và không thuộc phạm
vi điều chỉnh của Luật Cạnh tranh.
Thứ hai, hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi trái với các
chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh. Đặc điểm này là căn cứ để
xác định bản chất không lành mạnh của hành vi.
Tuy nhiên, khái niệm “chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh”
hãy còn mang tính trừu tượng, rất khó xác định. Nó còn phụ thuộc vào quan
niệm truyền thống kinh doanh của riêng từng quốc gia, hay từng vùng miền.
Không có căn cứ pháp lý hoặc cấu thành pháp lý cụ thể, rõ ràng để xác định
đặc điểm này. Theo tìm hiểu, thuật ngữ “chuẩn mực thông thường về đạo đức
kinh doanh” có thể xác định dựa vào hai căn cứ:
– Căn cứ luật định là những tiêu chuẩn được định lượng hóa bằng pháp
luật, khi một hành vi đi trái với các quy định của pháp luật sẽ được xem là
không lành mạnh. Trong trường hợp này hành vi cạnh tranh không lành mạnh
đồng nghĩa với hành vi cạnh tranh bất hợp pháp, có thể là hành vi của tổ chức,
cá nhân kinh doanh vi phạm điều cấm của pháp luật bao gồm các quy định
của Luật Cạnh tranh và các văn bản pháp luật khác như pháp luật về sở hữu
trí tuệ, pháp luật thương mại… hoặc là hành vi vi phạm các tiêu chuẩn lành
mạnh được pháp luật quy định cũng là những nguyên tắc cơ bản của giao dịch
dân sự, thương mại như nguyên tắc về tính trung thực, thiện chí, tự nguyện…
được quy định tại các văn bản như Bộ luật Dân sự hay Luật Doanh nghiệp.
12

– Căn cứ vào các tập quán kinh doanh thông thường đã được thừa nhận
rộng rãi trong đời sống của thị trường, căn cứ được áp dụng đối với những
hành vi chưa được pháp luật dự liệu là cạnh tranh không lành mạnh. Đây là
biện pháp dự phòng để áp dụng cho những trường hợp pháp luật chưa quy
định về một hành vi cụ thể nhưng khi hành vi này được thực hiện đã xâm hại
đến quyền cạnh tranh của các tổ chức, cá nhân kinh doanh khác, quyền lợi
hợp pháp của người tiêu dùng và trái với tập quán kinh doanh. Căn cứ này mở
rộng khả năng điều chỉnh và khắc phục tình trạng chóng lạc hậu của pháp luật
cạnh tranh. Thực định cho đến nay, Luật Cạnh tranh vẫn chưa quy định những
tập quán kinh doanh nào được coi là các chuẩn mực đạo đức thông thường
[43, tr.127].
Đặc điểm này luôn đòi hỏi cơ quan xử lý về hành vi cạnh tranh không
lành mạnh phải có những hiểu biết đánh giá sâu sắc về thực tiễn thị trường,
bên cạnh đó là sự đòi hỏi pháp luật cạnh tranh được chỉnh lý, bổ sung cho phù
hợp với thực tiễn.
Thứ ba, hành vi cạnh tranh không lành mạnh phải gây thiệt hại hoặc có
thể gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích của doanh nghiệp khác
hoặc của người tiêu dùng.
Quyền tự do kinh doanh đã được ghi nhận một cách cụ thể trong Hiến
pháp tại Điều 33 Hiến pháp 2013 “Mọi người có quyền tự do kinh doanh
trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm” và cạnh tranh là một bộ
phận cấu thành nên nội hàm của quyền tự do kinh doanh. Theo Điều 4 Luật
Cạnh tranh thì “doanh nghiệp được tự do kinh doanh trong khuôn khổ pháp
luật, Nhà nước bảo hộ quyền cạnh tranh hợp pháp trong kinh doanh”. Tất
nhiên, để được Nhà nước bảo hộ thì việc cạnh tranh đó phải được thực hiện
dựa trên các nguyên tắc trung thực, không xâm phạm đến lợi ích của Nhà
nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, của
người tiêu dùng và phải tuân thủ các quy định của Luật Cạnh tranh.
13

Như vậy, khi một hành vi cạnh tranh được thực hiện nhưng không theo
nguyên tắc nói trên, xâm hại đến lợi ích của Nhà nước (tác động xấu đến thị
trường, làm đảo lộn trật tự quản lý kinh tế…), của doanh nghiệp khác (bị mất
uy tín, giảm thị phần, giảm doanh thu) hoặc của người tiêu dùng (bị mua hàng
kém chất lượng, giảm sức khỏe, bị nhầm lẫn, thậm chí ảnh hưởng tính
mạng…) thì hành vi cạnh tranh đó được coi là không lành mạnh. Bên cạnh đó
thiệt hại mà hành vi gây ra có thể là hiện thực đã xảy ra, diễn ra nhưng cũng
có thể chỉ là tiềm năng khi có căn cứ để xác định hậu quả chắc chắn sẽ xảy ra
nếu không có biện pháp ngăn chặn hành vi. Do đó, một số hành vi cạnh tranh
không lành mạnh có cấu thành vật chất (thiệt hại là dấu hiệu nhận biết bắt
buộc) như gièm pha doanh nghiệp khác; một số hành vi lại có cấu thành hình
thức (thiệt hại không là dấu hiệu bắt buộc mà có thể là sự suy đoán nếu hành
vi tiếp tục được thực hiện) ví dụ như hành vi quảng cáo không trung thực.
Đặc điểm này giúp chúng ta phân biệt giữa hành vi cạnh tranh không
lành mạnh với các thỏa thuận hạn chế cạnh tranh. Thỏa thuận hạn chế cạnh
tranh là sự thống nhất hành động của nhóm doanh nghiệp nhằm giảm bớt
hoặc loại bỏ đối thủ cạnh tranh, hạn chế khả năng hành động độc lập của đối
thủ cạnh tranh, làm thay đổi tình trạng và quy luật cạnh tranh trên thị trường.
Đối với hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh không cần phải xác định chính
xác đối tượng và mức độ thiệt hại vật chất một cách cụ thể, chỉ cần phân tích
bản chất và diễn biến của hành vi để có thể kết luận về những tác động của nó
đến tình hình cạnh tranh trên thị trường liên quan.
1.1.3 Phân loại hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh có thể được phân thành nhiều
loại khác nhau phụ thuộc vào tiêu chí cũng như mục đích phân loại. Nhưng
xét một cách khái quát các hành vi cạnh tranh không lành mạnh cùng có một
bản chất là đều tạo ra những lợi thế không chính đáng trong tương quan cạnh
tranh trên thị trường và có thể chia làm ba nhóm:
14

Nhóm 1: Nhóm các hành vi mang tính chất lợi dụng
Đây có thể coi là nhóm hành vi cạnh tranh không lành mạnh mang tính
chất điển hình và được biết đến với nhiều dạng thức khác nhau như gây nhầm
lẫn về nguồn gốc hàng hóa, dịch vụ, lợi dụng thành quả đầu tư của người khác,
xâm phạm bí mật kinh doanh… Bản chất của hành vi này là việc chiếm đoạt
sử dụng trái phép lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp khác. Dạng hành vi này
được coi là phổ biến, điển hình của cạnh tranh không lành mạnh.
Theo quy định của pháp luật cạnh tranh Việt Nam thì nhóm các hành vi
mang tính chất lợi dụng lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp khác bao gồm
hành vi chỉ dẫn gây nhầm lẫn và hành vi xâm phạm bí mật kinh doanh được
quy định tại Điều 40 và 41 Luật Cạnh tranh. Cả hai hành vi này đều có một số
đặc điểm mang tính đặc trưng về phương thức thực hiện hành vi cũng như về
mục đích và phương pháp xác định hành vi.
Phương thức thực hiện hành vi chỉ dẫn gây nhầm lẫn là chúng xâm hại
đến tên thương mại, khẩu hiệu kinh doanh, biểu tượng kinh doanh, bao bì, chỉ
dẫn địa lý… được in trên sản phẩm hàng hóa, hay dịch vụ của đối thủ cạnh
tranh. Luật Cạnh tranh không chỉ ra dấu hiệu nhận dạng các đối tượng bị xâm
phạm này, do đó để có thể nhận dạng phương thức thực hiện phải sử dụng
phối hợp các quy phạm định nghĩa trong các văn bản pháp luật hiện hành
khác có liên quan để từ đó có cách hiểu thống nhất trong quá trình áp dụng.
Phương thức thực hiện hành vi xâm phạm bí mật kinh doanh là tiếp nhận, thu
thập, sử dụng, tiết lộ hoặc vi phạm hợp đồng bảo mật, có hành vi lừa gạt hay
lợi dụng người có nghĩa vụ bảo mật để có được thông tin thuộc bí mật kinh
doanh của đối thủ cạnh tranh mà khi chưa có sự đồng ý của chủ sở hữu bí mật
kinh doanh đó.
Mục đích của hành vi chỉ dẫn gây nhầm lẫn là tạo nên sự nhầm lẫn của
khách hàng về hàng hóa dịch vụ của doanh nghiệp là đối thủ cạnh tranh với
hàng hóa, dịch vụ của chính doanh nghiệp mình. Còn mục đích của hành vi
15

xâm phạm bí mật kinh doanh là nhằm chiếm đoạt bí mật kinh doanh của
chính đối thủ cạnh tranh tạo lợi thế cho doanh nghiệp mình.
Phương pháp xác định hành vi chỉ dẫn gây nhầm lẫn là so sánh giữa các
dấu hiệu để có thể nhận biết hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp bị xâm hại
với đặc tính để nhận biết hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp đang sử dụng bị
coi là đã có hành vi sử dụng những thông tin gây nhầm lẫn cho khách hàng.
Nhóm 2: Nhóm các hành vi mang tính chất công kích
Đây là nhóm hành vi có chung bản chất là tấn công vào đối thủ cạnh
tranh, triệt tiêu hoặc làm suy giảm các lợi thế cạnh tranh của đối thủ cạnh
tranh. Các hành vi cụ thể rất đa dạng, phụ thuộc vào cách thức, mục tiêu công
kích, có thể là những thông tin sai trái làm mất uy tín của đối thủ cạnh tranh
hoặc lôi kéo, mua chuộc nhân viên của đối thủ cạnh tranh. Mặc dù dạng hành
vi công kích nói trên cũng tác động thẳng tới đối thủ cạnh tranh của bên vi
phạm, nhưng do tính chất trực diện của hành vi, các bên liên quan thường có
khuynh hướng sử dụng các quy định trực tiếp về gây thiệt hại về bồi thường
thiệt hại của pháp luật Dân sự để giải quyết tranh chấp một cách triệt để, thay
vì áp dụng các quy định riêng của pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh.
Theo quy định của Luật Cạnh tranh Việt Nam nhóm hành vi này gồm:
hành vi ép buộc trong kinh doanh; hành vi gièm pha doanh nghiệp khác; hành
vi gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác được quy định tại các
Điều 42,43 và 44 của Luật Cạnh tranh.
Hành vi ép buộc trong kinh doanh được quy định tại Điều 42 Luật Cạnh
tranh, theo đó phương thức thực hiện hành vi là dùng áp lực để đe dọa hoặc
thực hiện cưỡng ép khách hàng, đối tác kinh doanh không giao dịch hoặc
ngừng giao dịch với chính đối thủ cạnh tranh của mình. Mục đích thực hiện
hành vi là nhằm lôi kéo khách hàng hoặc đối tác kinh doanh của đối thủ cạnh
tranh để họ ngừng giao dịch hoặc không thực hiện giao dịch với doanh nghiệp
16

đó, làm giảm lượng khách hàng cũng như đối tác làm ăn của đối thủ cạnh
tranh với mình.
Hành vi gièm pha doanh nghiệp khác được quy định tại Điều 43 Luật
Cạnh tranh, theo đó điều luật cấm gièm pha doanh nghiệp khác với mục đích
nhằm ngăn chặn hành vi cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp
với nhau, qua đó bảo vệ quyền tự do kinh doanh của các chủ thể kinh doanh
cũng như quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng. Phương thức thực hiện
hành vi là tạo ra những thông tin không trung thực, ảnh hưởng xấu tới uy tín
đối thủ, có thể hình thành dưới các dạng hình thức như nói xấu, bôi nhọ chất
lượng hàng hóa, dịch vụ, cách thức bán hàng, hay tiềm lực tài chính của đối
thủ cạnh tranh. Hành vi này có thể được thực hiện trực tiếp hoặc gián tiếp
không nhất thiết doanh nghiệp này phải có hành vi trực tiếp thực hiện hành vi
gièm pha.
Hành vi gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác được quy
định tại Điều 44 Luật Cạnh tranh. Đây là hành vi nhằm vào đối thủ cạnh tranh
và xâm phạm trực tiếp đến đối thủ cạnh tranh. Phương thức thực hiện hành vi
được thực hiện dưới dạng quậy phá, gây rối hoạt động kinh doanh của đối thủ
cạnh tranh. Hành vi này có thể do doanh nghiệp trực tiếp thực hiện hoặc
thông qua một chủ thể khác thực hiện tác động đến hoạt động kinh doanh của
đối thủ cạnh tranh với doanh nghiệp mình và chính hành vi này là tác nhân
trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của đối thủ cạnh tranh. Mục
đích của hành vi gây rối này là nhằm cản trở, gián đoạn hoạt động kinh doanh
gây ảnh hưởng đến hoạt động cũng như hiệu quả tính cạnh tranh của đối thủ
trên thương trường nói chung và trong việc cạnh tranh với doanh nghiệp của
mình nói riêng.
Nhóm 3: Nhóm các hành vi lôi kéo bất chính khách hàng
Bản chất của hành vi này là tạo ra một lợi thế cạnh tranh gian dối để lôi
kéo khách hàng (chủ yếu là người tiêu dùng). Đối tượng chịu tác động trực
17

tiếp của nhóm hành vi này là khách hàng, còn các doanh nghiệp cạnh tranh
chỉ chịu ảnh hưởng gián tiếp từ hành vi vi phạm thông qua việc mất khách
hàng. Trong nhiều trường hợp, việc lôi kéo khách hàng tham gia giao dịch
bằng các biện pháp bất chính vi phạm tới nguyên tắc căn bản của giao dịch
dân sự là tự do ý chí nên còn chịu sự điều chỉnh của cả pháp luật dân sự, pháp
luật thương mại.
Theo quy định của Luật Cạnh tranh Việt Nam, hành vi quảng cáo nhằm
cạnh tranh không lành mạnh, khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh
và bán hàng đa cấp bất chính thuộc nhóm hành vi này và được quy định tại
các Điều 45,46 và 48 Luật Cạnh tranh.
Điều 45 Luật Cạnh tranh quy định những nhóm hành vi sau đây bị coi là
quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh và cấm thực hiện: “So sánh trực
tiếp hàng hóa, dịch vụ của mình với hàng hóa, dịch vụ cùng loại của doanh
nghiệp khác; Bắt chước một sản phẩm quảng cáo khác để gây nhầm lẫn cho
khách hàng; Đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng về
một trong các nội dung sau đây: giá, số lượng, chất lượng, công dụng, kiểu
dáng, chủng loại bao bì, ngày sản xuất, nơi sản xuất, người gia công, nơi gia
công; Cách thức sử dụng, phương thức phục vụ, thời hạn bảo hành; Các
thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn khác và các hoạt động quảng cáo khác
mà pháp luật có quy định cấm”. Như vậy, có thể hiểu hành vi quảng cáo
nhằm cạnh tranh không lành mạnh là hành vi quảng cáo trái pháp luật, trái với
hiện thực, thực chất của hàng hóa, dịch vụ được thực hiện bằng cách quảng
cáo theo kiểu so sánh hàng hóa, dịch vụ, bắt chước sản phẩm quảng cáo khác,
đưa thông tin gian dối cho khách hàng… Đây là hành vi cạnh tranh xâm hại
trực tiếp đến đối thủ cạnh tranh, quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu
dùng.
Điều 46 Luật Cạnh tranh quy định 4 nhóm hành vi khuyến mại nhằm
cạnh tranh không lành mạnh bao gồm: “Tổ chức khuyến mại mà gian dối về
18

giải thưởng; Khuyến mại không trung thực hoặc gây nhầm lẫn về hàng hóa,
dịch vụ để lừa dối khách hàng; Phân biệt đối xử đối với các khách hàng như
nhau tại các địa bàn tổ chức khuyến mại khác nhau trong cùng một chương
trình khuyến mại; Tặng hàng hóa cho khách hàng dùng thử nhưng lại yêu cầu
khách hàng đổi hàng hóa cùng loại do doanh nghiệp khác sản xuất mà khách
hàng đó đang sử dụng để dùng hàng hóa của mình”. Các hành vi này có thể
do doanh nghiệp trực tiếp thực hiện hoặc được tiến hành thông qua thương
nhân kinh doanh thực hiện dịch vụ khuyến mại của mình.
Hành vi bán hàng đa cấp bất chính được quy định tại Điều 48 Luật Cạnh
tranh. Bán hàng đa cấp được hiểu là hình thức bán hàng trực tiếp hàng hóa từ
nhà phân phối độc lập đến thẳng người tiêu dùng và không nhất thiết phải
thông qua các kênh bán lẻ cố định. Doanh nghiệp là chủ sở hữu đối với hàng
hóa, nhà phân phối nhận tiền thù lao từ doanh nghiệp. Pháp luật ngăn cấm
doanh nghiệp thực hiện các hành vi sau đây nhằm thu lợi bất chính từ việc
tuyển dụng người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp: “Yêu cầu người muốn
tham gia phải đặt cọc, phải mua một số lượng hàng hóa ban đầu hoặc phải
trả một khoản tiền để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp; Không
cam kết mua lại với mức giá ít nhất là 90% giá hàng hóa đã bán cho người tham
gia để bán lại; Cho người tham gia nhận tiền hoa hồng, tiền thưởng, lợi ích kinh
tế khác chủ yếu từ việc dụ dỗ người khác tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp;
Cung cấp thông tin gian dối về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa
cấp, thông tin sai lệch về tính chất, công dụng của hàng hóa để dụ dỗ người
khác tham gia”. Những quy định ngăn cấm này của pháp luật chính là nhằm bảo
vệ lợi ích chính đáng của những người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp,
cũng như hạn chế việc tổn hại về kinh tế cho những người tham gia mạng lưới
bán hàng đa cấp bất chính.

19

1.2 Khái quát về chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh
1.2.1 Khái quát về chế tài
1.2.1.1 Khái niệm chế tài
Trong lý luận Nhà nước và pháp luật, thì chế tài được tiếp cận là một
trong những bộ phận của một quy phạm pháp luật “Quy phạm pháp luật là
những quy tắc xử sự chung do Nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận và bảo đảm
thực hiện để điều chỉnh các quan hệ xã hội nhằm đạt được những mục đích
nhất định” [41, tr.126]. Một quy phạm pháp luật thông thường bao gồm
những bộ phận cấu thành: Giả định, quy định và chế tài.
Giả định là phần được dự liệu điều kiện, hoàn cảnh có thể xảy ra trong
đời sống và xác định loại cá nhân, tổ chức cụ thể mà xử sự của họ được pháp
luật gắn liền với những điều kiện và hoàn cảnh đó hoặc những biện pháp tác
động của Nhà nước sẽ được áp dụng đối với họ trong những điều kiện, hoàn
cảnh đó.
Quy định là phần xác định cách xử sự của chủ thể khi chủ thể ở trong
những điều kiện hoàn cảnh xác định trong phần giả định của quy phạm pháp
luật. Nội dung của quy định thực chất là xác định quyền và nghĩa vụ của chủ
thể khi gặp điều kiện, hoàn cảnh được nêu trong phần giả định của quy phạm
pháp luật.
Chế tài là bộ phận của quy phạm pháp luật dự kiến những biện pháp
được áp dụng đối với các chủ thể vi phạm pháp luật. Bộ phận chế tài trả lời
câu hỏi: Chủ thể sẽ phải gánh chịu hậu quả gì khi không thực hiện đúng cách
thức xử sự được nêu trong phần quy định của quy phạm pháp luật khi chủ thể
đó gặp những điều kiện, hoàn cảnh được dự liệu trong phần giả định của quy
phạm pháp luật. Chế tài được xem như là các biện pháp vừa có tính răn đe,
phòng ngừa, vừa có giá trị như là những biện pháp để trừng trị đối với chủ thể
vi phạm pháp luật.
20

Khi nghiên cứu chế tài đối với một loại hành vi vi phạm pháp luật,
chúng ta không phân tích một chế tài cụ thể trong một quy phạm pháp luật cụ
thể mà xem xét định nghĩa trên một phương diện rộng hơn, bao quát hơn, đó
là hệ thống các chế tài áp dụng đối với các hình thức biểu hiện cụ thể của loại
hành vi vi phạm pháp luật.
Theo cách tiếp cận này thì có thể hiểu: “Chế tài là hệ thống các biện
pháp mà chủ thể có thẩm quyền có thể áp dụng đối với các chủ thể thực hiện
một loại hành vi vi phạm pháp luật nhất định”[03, tr.20].
1.2.1.2 Đặc điểm của chế tài
Thứ nhất, chế tài luôn gắn liền với giả định và quy định. Bởi chế tài
cùng với giả định và quy định là các bộ phận cấu thành nên một quy phạm
pháp luật, các quy định chế tài cần có sự tương thích với hệ thống quy định về
điều kiện hoàn cảnh, chủ thể liên quan, quyền, nghĩa vụ và hành vi của các
chủ thể đó. Trong lập pháp, các nhà làm luật phải dựa trên giả định và quy
định để xây dựng nên chế tài phù hợp.
Thứ hai, chế tài được đảm bảo thực hiện bằng quyền lực Nhà nước.
Pháp luật do Nhà nước đặt ra để làm công cụ quản lý xã hội, chế tài là một bộ
phận của pháp luật do đó nó được Nhà nước bảo đảm thực hiện bằng sức
mạnh cưỡng chế của mình.
Thứ ba, chế tài có nhiều mục đích khác nhau. Mục đích chính và cơ bản
của chế tài là trừng trị những chủ thể thực hiện những hành vi trái với quy
định pháp luật, gây thiệt hại cho Nhà nước, cộng đồng và xã hội cho nên họ
phải chịu các biện pháp trừng trị thích đáng. Ngoài ra, chế tài còn có mục đích
ngăn ngừa và giáo dục người vi phạm.
Thứ tư, chế tài chỉ có thể được áp dụng bởi chủ thể có thẩm quyền. Chế
tài là biện pháp pháp lý được quy định trong pháp luật và áp dụng đối với các
chủ thể vi phạm, do đó chế tài không thể được áp dụng một cách bừa bãi mà
chỉ có thể được áp dụng bởi các chủ thể nhân danh quyền lực Nhà nước. Đối
21

với mỗi biện pháp chế tài thì pháp luật lại có những quy định chủ thể riêng có
thẩm quyền áp dụng chế tài.
1.2.2 Chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh
1.2.2.1 Khái niệm chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi gây nguy hại cho xã hội,
ảnh hưởng đến các đối thủ cạnh tranh nói riêng cũng như đến môi trường
cạnh tranh nói chung. Các biện pháp chế tài phù hợp để áp dụng đối với hành
vi cạnh tranh không lành mạnh nhằm đảm bảo tạo một môi trường cạnh tranh
lành mạnh, bảo đảm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các
tổ chức, cá nhân kinh doanh và người tiêu dùng.
Hiện nay, khái niệm chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh
vẫn là một thuật ngữ mới mẻ ở Việt Nam. Luật Cạnh tranh cũng như trong
các văn bản quy phạm pháp luật liên quan hiện hành đều chưa đưa ra định
nghĩa khái niệm về chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh,
nhưng căn cứ vào khái niệm chế tài nói chung được đề cập trong bài, có thể
hiểu: Chế tài đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh là những hệ quả
pháp lý bất lợi được Nhà nước áp dụng đối với các chủ thể kinh doanh do đã
có hành vi cạnh tranh không lành mạnh gây thiệt hại cho các chủ thể kinh
doanh và các chủ thể khác.
1.2.2.2 Đặc điểm chế tài hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Ngoài đặc điểm chung của chế tài như được bảo đảm thực hiện bằng
quyền lực Nhà nước, được áp dụng bởi chủ thể có thẩm quyền, chủ thể vi
phạm phải gánh chịu một hậu quả bất lợi nhất định, chế tài đối với hành vi
cạnh tranh không lành mạnh theo pháp luật Việt Nam còn có những đặc điểm
riêng:
Thứ nhất, chủ thể bị áp dụng chế tài là các doanh nghiệp, hiệp hội ngành
nghề hoạt động ở Việt Nam. Đối tượng chủ thể của quan hệ cạnh tranh được
quy định tại Điều 2 Luật Cạnh tranh đó là bao gồm các doanh nghiệp thuộc