9940_Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG BẰNG
TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI
Ngành: Luật Kinh Tế
BÙI VIỆT HẢI
Hà Nội – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại
Ngành: Luật Kinh Tế
Mã số: 8380107
Họ và tên học viên: Bùi Việt Hải
Người hướng dẫn: TS Nguyễn Bình Minh
Hà Nội – 2020
1
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài “Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng
trọng tài thương mại” là đề tài nghiên cứu độc lập của riêng tôi, được đưa ra dựa
trên cơ sở tìm hiểu, phân tích và đánh giá các số liệu tại Việt Nam. Các số liệu là
trung thực và chưa được công bố tại các công trình nghiên cứu có nội dung tương
đồng nào khác.
Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2019
Tác giả
Bùi Việt Hải
2
LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự
giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm
ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp
đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Ngoại
thương, Khoa Sau đại học của trường cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã
trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn
TS.Nguyễn Bình Minh người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên
cứu và hoàn thiện đề tài.
Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện
không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý
kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2019
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Bùi Việt Hải
3
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………..i
LỜI CẢM ƠN……………………………………………………………..ii
MỤC LỤC………………………………………………………………..iii
DANH MỤC KÝ HIỆU, VIẾT TẮT………………………………………vii
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ………………………………………….viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ………………………………………viii
TÓM TẮT LUẬN VĂN…………………………………………………ix
LỞI MỞ ĐẦU……………………………………………………………1
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài………………..1
2. Tình hình nghiên cứu………………………………………….3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu………………………….5
3.1. Mục đích nghiên cứu………………………………………………………………………..5
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu………………………………………………………………………..5
4. Đối tượng và phạm vi nghiêm cứu………………………….6
4.1. Đối tượng nghiên cứu……………………………………………………………………….6
4.2. Phạm vi nghiên cứu………………………………………………………………………….6
5. Phương pháp nghiên cứu……………………………………..6
6. Kết cấu của luận văn…………………………………………..7
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI……..8
1.1. Khái quát chung về HĐTD và tranh chấp HĐTD………8
1.1.1. Khái niệm hợp đồng tín dụng…………………………………………………………..8
1.1.2. Đặc điểm của hợp đồng tín dụng……………………………………………………..9
4
1.1.3. Khái niệm giải quyết tranh chấp…………………………………………………….10
1.1.4. Khái niệm tranh chấp hợp đồng tín dụng…………………………………………10
1.1.5. Khái niệm giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng…………………………..14
1.1.6. Các phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng…………………15
1.2. Giải quyết tranh chấp HĐTD bằng TTTM……………..17
1.2.1. Khái niệm……………………………………………………………………………………17
1.2.2. Đặc điểm…………………………………………………………………………………….17
1.2.3. Ý nghĩa giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng hình thức trọng tài
…………………………………………………………………………………………………………..18
1.2.5. Các yếu tố tác động đến giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng
Trung tâm trọng tài thương mại………………………………………………………………19
Kết luận chương 1………………………………………………….26
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG PHÁP
LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG
BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI…………………………………29
2.1. Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp
đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại…………………29
2.1.1. Thực trạng pháp luật quy định về thẩm quyền của Trọng tài thương mại
…………………………………………………………………………………………………………..29
2.1.2. Thực trạng pháp luật quy định về trình tự thủ tục giải quyết tranh chấp
hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại……………………………………………36
2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật về giải quyết tranh
chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại…….39
2.2.1. Tình hình tranh chấp hợp đồng tín dụng được giải quyết tại các trung tâm
trọng tài thương mại………………………………………………………………………………39
2.2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật nội dung……………………………………………42
2.2.3. Thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng………………………………………………45
5
2.2.4. Một số tranh chấp HĐTD điển hình được giải quyết bằng trọng tài
thương mại…………………………………………………………………………………………..48
2.3. Đánh giá chung về giải quyết TCHĐTD bằng hình thức
trọng tài…………………………………………………………….49
2.3.1. Ưu điểm……………………………………………………………………………………..50
2.3.2. Nhược điểm và nguyên nhân…………………………………………………………51
Kết luận chương 2………………………………………………….55
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT
TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG BẰNG TRỌNG TÀI
THƯƠNG MẠI…………………………………………………………57
3.1. Dự báo về sự phát triển hợp đồng tín dụng và các
tranh chấp hợp đồng tín dụng………………………………..57
3.1.1. Dự báo phát triển hợp đồng tín dụng……………………………………………….57
3.1.2. Xu hướng phát triển các tranh chấp hợp đồng tín dụng………………………58
3.1.3. Sự cần thiết phải sửa đổi các quy định về giải quyết tranh chấp hợp động
tín dụng bằng trọng tài thương mại………………………………………………………….61
3.2. Định hướng hoàn thiện……………………………………62
3.3. Giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về giải
quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài
thương mại…………………………………………………………64
3.3.1. Giải pháp hoàn thiện quy định về hợp đồng tín dụng, giải quyết tranh
chấp hợp đồng tín dụng bằng hình thức trọng tài thương mại………………………64
3.3.2. Giải pháp áp dụng các quy định về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín
dụng bằng Trọng tài thương mại……………………………………………………………..71
Kết luận chương 3………………………………………………….80
KẾT LUẬN……………………………………………………………..81
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………….83
6
DANH MỤC KÝ HIỆU, VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Tiếng Việt
BLDS
Bộ luật dân sự
CNQĐTT
Công nhận quyết định trọng tài
HĐTD
Hợp đồng tín dụng
QLNN
Quản lý nhà nước
TCDS
Tranh chấp dân sự
TCTD
Tổ chức tính dụng
TTTM
Trọng tài thương mại
TTTT
Trung tâm trọng tài
XLVP
Xử lý vi phạm
7
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Trang
Bảng 2.1. Thống kê tình hình giải quyết tranh chấp tại VIAC 2015 – 20181:………..40
Biểu đồ 2.1. Thống kê tình hình giải quyết tranh chấp tại VIAC 2016 – 20181:……40
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Trang
Sơ đồ 2.1: Mô hình trọng tài thương mại………………………………………………………..39
Sơ đồ 2.2: Trình tự giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại…………………..45
8
TÓM TẮT LUẬN VĂN
Trải qua hơn 30 năm đổi mới đất nước, Việt Nam chuyển từ nền nền kinh tế
kế hoạch hóa tập trung sang xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế. Cuộn mình theo dòng chảy phát triển của
nền kinh tế đó thì nhu cầu về vốn của các cá nhân, tổ chức kinh tế nhằm phục vụ
cho mục đích mở rộng, phát triển sản xuất kinh doanh rất cao. Tranh chấp hợp đồng
tín dụng là một trong các dạng tranh chấp phổ biến hiện nay và việc giải quyết tranh
chấp bằng trọng tài là phù hợp với các tranh chấp tín dụng hiện đại vì về cơ bản các
tranh chấp này là không phức tạp. Trong xu thế hội nhập vô cùng năng động và sôi
động đó, thì việc xảy ra các tranh chấp là điều không thể tránh khỏi và cũng không
dễ giải quyết được một cách nhanh chóng và chính xác. Hiện nay, chúng ta có rất
nhiều các phương pháp giải quyết tranh chấp HĐTD như: Hòa giải, Trọng tài, Tòa
án…Nhưng phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thì đang ngày càng
khẳng định được vị thế, vai trò, và tính hấp dẫn trong việc giải quyết các tranh chấp.
Trên thực tế, xuất phát từ tính chất của HĐTD thì với nhiều yếu tố phức tạp, yếu tố
rủi ro, các tranh chấp về hợp đồng tín dụng diễn ra với tần xuất ngày càng tăng, tính
chất ngày càng phức tạp. Bên cạnh những kết quả đạt được thì hoạt động giải quyết
TCHĐTD bằng trọng tài thương mại vẫn còn những khó khăn, vướng mắc cần được
tháo gỡ. Chính vì những lí do trên, tôi đã chọn đề tài: “Giải quyết tranh chấp hợp
đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại”. Nội dung luận văn được kết cấu 3
chương như sau:
Chương 1: Khái quát chung về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
bằng trọng tài thương mại.
Chương 2. Thực trạng pháp luật và áp dụng pháp luật về giải quyết tranh
chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại.
Chương 3. Giải pháp hoàn thiện công tác giải quyết tranh chấp hợp đồng tín
dụng bằng trọng tài thương mại.
1
LỞI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trải qua hơn 30 năm đổi mới đất nước, Việt Nam chuyển từ nền nền kinh tế
kế hoạch hóa tập trung sang xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế. Cuộn mình theo dòng chảy phát triển của
nền kinh tế đó thì nhu cầu về vốn của các cá nhân, tổ chức kinh tế nhằm phục vụ
cho mục đích mở rộng, phát triển sản xuất kinh doanh rất cao. Vì vậy, vai trò của
Ngân hàng ngày càng trở lên đặc biệt quan trọng. Trong đó, nổi bật hơn cả là hoạt
động tín dụng ngân hàng trong việc đáp ứng vốn cho nền kinh tế trên cơ sở hợp
đồng tín dụng. Tín dụng ngân hàng ngoài việc đáp ứng nhu cầu về vốn cho hoạt
động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế, nó còn tạo ra lợi nhuận cho các tổ chức
tín dụng và chính yếu tố này đã trở thành động lực thúc đẩy các tổ chức tín dụng
huy động vốn tạm thời nhàn rỗi trong nhân dân để mở rộng hoạt động cho vay. Hợp
đồng tín dụng tuy là hợp đồng truyền thống mang lại nguồn thu chủ yếu cho các
ngân hàng song đây cũng là hoạt động tiềm ẩn những rủi ro vô cùng lớn, điển hình
là rủi ro quyền lợi của bên cho vay vì theo cam kết trong hợp đồng, bên cho vay chỉ
có thể đòi tiền của bên vay sau một thời hạn nhất định, nếu thời hạn cho vay càng
dài thì nguy cơ rủi ro càng cao, vì thế các tranh chấp phát sinh từ hợp đồng tín dụng
thường xảy ra nhiều hơn và tỷ lệ lớn hơn so với các hợp đồng khác.
Tranh chấp hợp đồng tín dụng là một trong các dạng tranh chấp phổ biến
hiện nay và việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là phù hợp với các tranh chấp
tín dụng hiện đại vì về cơ bản các tranh chấp này là không phức tạp. Trong khi đó,
ưu thế của phương pháp giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, đó là nhanh, gọn và
kín đáo. Điều này rất có ý nghĩa với hoạt động của ngân hàng, đáp ứng được tính
bảo mật của khách hàng. Một đặc trưng nữa của việc giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài là “Phán quyết trọng tài là chung thẩm”. Nếu giải quyết tranh chấp tại tòa
án, bản án sơ thẩm có thể bị phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm, thì phán quyết
trọng tài không thể như thế. Do đó, ngân hàng nên tận dụng ưu điểm trên bằng cách
chọn phương thức giải quyết bằng trọng tài để dễ có và nhanh có một phán quyết có
2
giá trị thi hành nhằm sớm thu hồi nợ. Bởi Luật Trọng tài quy định: “Hết thời hạn thi
hành phán quyết trọng tài mà bên phải thi hành phán quyết không tự nguyện thi
hành và cũng không yêu cầu huỷ phán quyết trọng tài theo quy định tại Điều 69 của
luật này, bên được thi hành phán quyết trọng tài có quyền làm đơn yêu cầu cơ quan
thi hành án dân sự có thẩm quyền thi hành phán quyết trọng tài”.
Trong xu thế hội nhập vô cùng năng động và sôi động đó, thì việc xảy ra các
tranh chấp là điều không thể tránh khỏi và cũng không dễ giải quyết được một cách
nhanh chóng và chính xác. Hiện nay, chúng ta có rất nhiều các phương pháp giải
quyết tranh chấp HĐTD như: Hòa giải, Trọng tài, Tòa án…Nhưng phương thức giải
quyết tranh chấp bằng trọng tài thì đang ngày càng khẳng định được vị thế, vai trò,
và tính hấp dẫn trong việc giải quyết các tranh chấp. Trên thực tế, xuất phát từ tính
chất của HĐTD thì với nhiều yếu tố phức tạp, yếu tố rủi ro, các tranh chấp về hợp
đồng tín dụng diễn ra với tần xuất ngày càng tăng, tính chất ngày càng phức tạp. Do
đó, đòi hỏi những giải pháp triệt để mới phần nào hạn chế và thúc đẩy quá trình giải
quyết tranh chấp kịp thời, giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên. Đồng
thời, đưa hoạt động tín dụng ngân hàng phát triển đúng hướng, lành mạnh, an toàn,
bảo vệ lợi ích hợp pháp cho các chủ thể tham gia. Trong thời gian gần đây, số lượng
vụ án kinh doanh, thương mại tranh chấp hợp đồng tín dụng được đưa ra giải quyết
tại Trung tâm trọng tài gia tăng và có chiều hướng ngày càng phức tạp, gây khó
khăn cho việc giải quyết các tranh chấp này. Song xuất phát từ đặc trưng của hoạt
động giải quyết các TCTD nói chung thì đa phần hoạt động giải quyết tranh chấp
bằng hình thức trọng tài đã và đang được chú ý và áp dụng rộng rãi. Bên cạnh
những kết quả đạt được thì hoạt động giải quyết TCHĐTD bằng trọng tài thương
mại vẫn còn những khó khăn, vướng mắc cần được tháo gỡ. Chính vì những lí do
trên, tôi đã chọn đề tài: “Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài
thương mại” nhằm tìm hiểu kĩ lưỡng về phương thức giải quyết tranh chấp này, với
mong muốn sẽ góp phần làm sáng tỏ những vấn đề cơ bản về giải quyết tranh chấp
trong hợp đồng thương mại, đồng thời chỉ ra một số hạn chế và đề suất một số kiến
nghị nhằm phát triển hơn nữa phương thức này ở Việt Nam.
3
2. Tình hình nghiên cứu
Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại là một
vấn đề cấp thiết, hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về giải quyết tranh
chấp tín dụng bằng trọng tài thương mại, như:
– Alan Redfern/Martin Hunter/Nigel Blackaby/Constantine Partasides, Pháp
luật và thực tiễn Trọng tài thương mại Quốc tế, Sweet & Maxwell (2004), Dịch và
Hiệu đính bởi VIAC và VCCI năm 2010.
– Albert Jan van den Berg, Công ước New York năm 1958, Kluwer Law
International (1981), Dịch và hiệu đính bởi VIAC và VCCI năm 2009.
– Albert Jan Van Den Berg, Trọng tài quốc tế và Trung tâm trọng tài quốc
gia: Câu chuyện không hồi kết, Kluwer Law International (2001) Dịch và Hiệu đính
bởi VIAC và VCCI năm 2010.
– Allan H. Goodman, Kỹ năng cơ bản cho Trọng tài viên mới, NXB
Solomon, Dịch và hiệu đính bởi VIAC và VCCI năm 2010.
– Nhà Pháp luật Việt – Pháp, Tuyển tập một số văn bản về trọng tài và hòa
giải thương mại, NXB Từ điển Bách khoa (2010).
– Trung tâm thương mại quốc tế UNCTAD/WTO, Trọng tài và các phương
thức giải quyết tranh chấp được lựa chọn (Geneva 2001) Dịch và Hiệu đính bởi
VIAC năm 2008.
– Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam VIAC và Phòng Thương mại và
Công nghiệp Việt Nam VCCI, Các Quyết định Trọng tài Quốc tế chọn lọc, Nhà
xuất bản Tư pháp (2010).
– TS Đỗ Văn Đại, Trần Hoàng Hải, Pháp luật Việt Nam về trọng tài thương
mại, Nxb. CTQG 2011.
– TS. Đỗ Văn Đại & TS. Trần Hoàng Hải, Tuyển tập các Bản án, Quyết
định của Trung tâm trọng tài Việt nam về Trọng tài thương mại, NXB Lao Động
(2010).
4
– Luật trọng tài thương mại năm 2010.
– Cổng thông tin điện tử Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (Viac.vn).
– Cổng thông tin điện tử Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Thái Bình
Dương (Piac.vn).
Bên cạnh đó, còn rất nhiều bài viết đăng lên các báo như trên trang điện tử
thoibaonganhang.vn bài của tác giả Quỳnh Vũ ngày 22 tháng 8 năm 2018 về “Giải
quyết tranh chấp tín dụng bằng trọng tài là phù hợp với các tranh chấp tín dụng
hiện đại”. Báo điện tử diễn đàn doanh nghiệp enternews.vn ngày 12 tháng 5 năm
2018 tác giả Châu Huy Quang có bài viết: “Vì sao chọn trọng tài thương mại?”…
Nhìn chung, các công trình khoa học, các đề tài luận văn thạc sỹ, các bài viết
của các tác giả nêu trên ở góc độ nhất định đã nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý
luận cơ bản về tranh chấp thương mại và tranh chấp hợp đồng tín dụng; pháp luật về
giải quyết tranh chấp thương mại và giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng
hình thức trọng tài thương mại. Với nhiều cách tiếp cận và phạm vi nghiên cứu khác
nhau, các công trình khoa học nêu trên đã có những đóng góp nhất định vào việc
làm sáng tỏ những vấn đề lý luận chung cũng như đánh giá luật thực định về vấn đề
giải quyết tranh chấp HĐTD ở Việt Nam.
Tuy nhiên, ở những giai đoạn lịch sử khác nhau do những thay đổi về điều
kiện kinh tế- xã hội và ở những địa phương khác nhau, do có sự khác nhau về điều
kiện kinh tế- xã hội mà thực tiễn giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng diễn ra
khá đa dạng và phức tạp, nhiều qui định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp
đồng tín dụng bằng hình thức trọng tài thương mại đã bộc lộ những bất cập, hạn chế
nên cần được tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện cho phù hợp để các quy định của
pháp luật đáp ứng được thực tiễn đời sống kinh tế – xã hội nói chung trong giai đọan
hiện nay cũng như đáp ứng điều kiện kinh tế- xã hội của từng địa phương cụ thể. Vì
vậy, vấn đề pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng và thực tiễn thực
hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng hình thức
trọng tài thương mại cần được tiếp tục nghiên cứu để chỉ ra những vấn đề còn bất
5
cập, hạn chế. Từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp
luật cũng như nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện giải quyết các tranh chấp hợp
đồng tín dụng bằng hình thức trọng tài thương mại. Mặc dù đã có các công trình
khoa học nào đi sâu nghiên cứu vấn đề pháp luật về tranh chấp hợp đồng tín dụng
bằng hình thức trọng tài song chưa đánh giá hết mức độ áp dụng, giải pháp cần hoàn
thiện trong quá trình áp dụng, nhất là việc giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
sau khi Bộ luật dân sự 2015, Bộ luật tố tụng dân sự 2015 được ban hành.
Do đó, việc nghiên cứu đề tài có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn pháp lý,
góp phần đáp ứng với sự phát triển của kinh tế – xã hội trong tình hình mới, khi các
giao dịch HĐTD và tranh chấp về tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng hình thức
trọng tàithương mại ngày càng gia tăng và các quy định của pháp luật vẫn còn nhiều
hạn chế, vướng mắc cần được tiếp tục hoàn thiện.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là thông qua việc nghiên cứu, phân tích
một cách có hệ thống các quy định, cách thức về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín
dụng bằng trọng tài thương mại; làm rõ bản chất của hợp đồng tín dụng và thủ tục
giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại, nhưng cơ sở lý luận và thực tiễn
của luật trọng tài thương mại 2010 trong giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận văn có những nhiệm vụ sau đây:
– Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
bằng trọng tài thương mại; Nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành về giải
quyết tranh chấp trong thủ tục giải quyết các vụ tranh chấp hợp đồng tín dụng tại
trung tâm trọng tài thương mại;
– Nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật trong thủ tục giải
quyết các tranh chấp hợp đồng tín dụng tại trung tâm trọng tài thương mại;
6
– Nhận xét, đánh giá và nêu phương hướng cũng như một số biện pháp cụ thể
nhằm xây dựng thêm về việc giải quyết các tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng
trọng tài thương mại.
4. Đối tượng và phạm vi nghiêm cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu luận văn là những vấn đề lý luận, các quy định của
pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài
thương mại.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Không gian: Nghiên cứu các tranh chấp hợp đồng tín dụng (HĐTD) từ thực
tiễn giải quyết tại trung tâm trọng tài thương mại.
Thời gian: Số liệu khảo sát thực tiễn ngày 01/10/2011 đến 31/3/2019.
Địa bàn nghiên cứu: thành phố Uông Bí, thành phố Hà Nội.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu và trình bày, luận văn sử dụng kết hợp các
phương pháp nghiên cứu khoa học khác nhau bao gồm:
– Phương pháp phân tích và tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng trong
tất cả các chương của luận văn để phân tích các khái niệm, phân tích quy định của
pháp luật, các số liệu,…
– Phương pháp so sánh: Được sử dụng trong luận văn để so sánh một số quy
định của pháp luật trong các văn bản khác nhau, tập chung chủ yếu ở chương 2 của
luận văn.
– Phương pháp diễn giải quy nạp: Được sử dụng trong luận văn để diễn giải
các số liệu, các nội dung trích dẫn liên quan và được sử dụng tất cả các chương của
luận văn.
– Phương pháp phỏng đoán khoa học được sử dụng chủ yếu trong Chương 3
7
để đề xuất những giải pháp cho việc hoàn thiện pháp luật.
6. Kết cấu của luận văn
Luận văn được kết cấu 3 chương như sau:
Chương 1: Khái quát chung về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
bằng trọng tài thương mại.
Chương 2. Thực trạng pháp luật và áp dụng pháp luật về giải quyết tranh
chấp hợp đồng tín dụng bằng trọng tài thương mại.
Chương 3. Giải pháp hoàn thiện công tác giải quyết tranh chấp hợp đồng tín
dụng bằng trọng tài thương mại.
8
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI
1.1. Khái quát chung về HĐTD và tranh chấp HĐTD
1.1.1. Khái niệm hợp đồng tín dụng
Hợp đồng tín dụng là một căn cứ pháp lý mà qua đó, tổ chức tín dụng thực
hiện hoạt động cho vay. Trong đó, tổ chức tín dụng là doanh nghiệp thực hiện một,
một số hoạt động ngân hàng, bao gồm: ngân hàng, tổ chức tín dụng phi ngân hàng,
tổ chức tài chính vi mô và quỹ tín dụng nhân dân. Việc cho vay của tổ chức tín dụng
và khách hàng vay phải được lập thành hợp đồng tín dụng. Hợp đồng tín dụng phải
có nội dung về điều kiện vay, mục đích sử dụng vốn vay, phương thức cho vay, số
vốn vay, lãi suất, thời hạn cho vay, hình thức bảo đảm, giá trị tài sản bảo đảm,
phương thức trả nợ và những cam kết khác được các bên thoả thuận.
Từ điển luật học đưa ra khái niệm về hợp đồng1như sau: Hợp đồng là sự
thỏa thuận giữa các bên có tư cách pháp nhân hoặc giữa những người có đầy đủ
năng lực hành vi nhằm xác lập, thay đổi, phát triển hay chấm dứt quyền, quyền lợi
và nghĩa vụ của mỗi bên. Theo quy định thì có nhiều loại hợp đồng. Hợp đồng phải
được thể hiện bằng văn bản,hợp đồng phải có chữ ký đầy đủ của những người có
thẩm quyền của các bên. Nhưng về mặt pháp lý thì khái niệm trên chưa đầy đủ, vì
vậy, tại Điều 388 BLDS 2005 quy định về vấn đề này một cách rõ ràng hơn2. Tuy
nhiên, nhằm đáp ứng với những thay đổi về hợp đồng trong tình mới, Quốc Hội đã
ban hành BLDS 2015, khái niệm “hợp đồng dân sự” mà thay bằng khái niệm “hợp
đồng” nhằm mở rộng phạm vi đối tượng áp dụng, được thể hiện tại Điều 3853.
Trên cơ sở đó thì có thể đưa ra khái niệm Hợp đồng tín dụng là sự thỏa
thuận bằng văn bản giữa tổ chức tín dụng (bên cho vay) với khách hàng là tổ chức,
cá nhân (bên vay) nhằm xác lập quyền và nghĩa vụ nhất định giữa các bên theo quy
1 Nhà xuất bản từ điển bách khoa (2010), Từ điển luật học
2 BLDS 2005, điều 388 quy định: Hợp đồng dân sự là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi
hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự
3. BLDS 2015, điều 385 quy định: Hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc
chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự.
9
định của pháp luật, theo đó bên cho vay chuyển giao một khoản tiền tệ cho bên vay
sử dụng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích xác định trong một thời hạn nhất
định theo thoả thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi.
1.1.2. Đặc điểm của hợp đồng tín dụng
Điều 17, Quyết định 20 VBHN-NHNN quyết định về việc ban hành quy chế
cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách hàng quy định như sau:
“Việc cho vay của tổ chức tín dụng và khách hàng vay phải được lập thành
hợp đồng tín dụng. Hợp đồng tín dụng phải có nội dung về điều kiện vay, mục đích
sử dụng vốn vay, phương thức cho vay, số vốn vay, lãi suất, thời hạn cho vay, hình
thức bảo đảm, giá trị tài sản bảo đảm, phương thức trả nợ và những cam kết khác
được các bên thỏa thuận.”
Theo quy định trên thì hợp đồng tín dụng sẽ có một số đặc điểm sau đây:
Về chủ thể:
Bên cho vay bắt buộc phải là tổ chức tín dụng, có đủ điều kiện luật định, còn
bên vay có thể là tổ chức, cá nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác có đủ điều kiện vay vốn
do pháp luật quy định.
Về hình thức
Hợp đồng tín dụng ngân hàng luôn luôn được lập thành văn bản. Hợp đồng
tín dụng ngân hàng đa phần là hợp đồng theo mẫu. Tên gọi có thể là: Hợp đồng tín
dụng; Hợp đồng vay; Khế ước vay vốn; hoặc phụ thuộc vào thời hạn vay, mục đích
vay, hợp đồng có thể có thêm các cụm từ: “ngắn hạn”; “trung hạn”; “dài hạn”;
“đồng Việt Nam”; “ngoại tệ”; “tiêu dùng”; “đầu tư”… Hợp đồng tín dụng có thể
được công chứng, chứng thực phụ thuộc vào sự thỏa thuận của các bên.
Về đối tượng:
Hợp đồng tín dụng ngân hàng có đối tượng là những khoản vốn được thể
hiện dưới hình thức tiền tệ.
1.1.3. Khái niệm giải quyết tranh chấp
10
Giải quyết tranh chấp kinh tế là giải quyết những bất đồng giữa các chủ thể
phát sinh trong quá trình thực hiện nghĩa vụ của mình. Những tranh chấp nảy sinh
trong quá trình sản xuất kinh doanh.
1.1.4. Khái niệm tranh chấp hợp đồng tín dụng
1.1.4.1. Khái niệm
(i) Khái niệm
Tranh chấp trong hợp đồng tín dụng phát sinh từ sự mâu thuẫn hay không
thống nhất về quyền và nghĩa vụ hoặc lợi ích trong quá trình thực hiện hợp đồng tín
dụng của các bên tham gia. Một hợp đồng tín dụng chỉ được coi là có tranh chấp khi
sự xung đột, bất đồng về quyền lợi giữa các bên đã được thể hiện ra bên ngoài
thông qua những bằng chứng cụ thể và xác định được. Tranh chấp hợp đồng tín
dụng là sự tranh chấp giữa tổ chức tín dụng (bên cho vay) với khách hàng là tổ
chức, cá nhân (bên vay) về hợp đồng tín dụng nhằm xác lập quyền và nghĩa vụ nhất
định giữa các bên theo quy định của pháp luật.Tranh chấp phát sinh từ HĐTD là
tình trạng pháp lý trong quan hệ HĐTD, mà ở đó các bên thể hiện sự xung đột hay
bất đồng ý chí với nhau về những quyền và nghĩa vụ phát sinh từ HĐTD.
Tranh chấp hợp đồng khác biệt với vi phạm hợp đồng. Vi phạm hợp đồng là
hành vi pháp lý của các bên đã xử sự trái với các điều khoản được cam kết trong
hợp đồng. Còn tranh chấp hợp đồng là ý kiến không thống nhất của các bên về hành
vi vi phạm đó hoặc cách thức giải quyết hậu quả phát sinh từ sự vi phạm đó và được
thể hiện ra bên ngoài.
(ii) Đặc điểm tranh chấp HĐTD
Thứ nhất, giá trị của tranh chấp HĐTD ngân hàng thường có giá trị lớn hoặc
thậm chí là rất lớn. Xuất phát từ nhu cầu vay vốn của bên vay thì khi kí kết HĐTD
thì thường là do bên đi vay có nhu cầu về vốn mà không thể tự mình xoay xở được.
Nhu cầu đó thường là để bổ sung vốn kinh doanh đối với tổ chức hoặc vay để phát
triển kinh tế đối với cá nhân, hộ gia đình. Do đó, số tiền này không phải là nhỏ và
dễ dàng vay được từ các tổ chức, cá nhân ngoài xã hội mà không phải là ngân
11
hàng.Thực tế không hiếm các trường hợp các TCTD lâm vào tình trạng mất khả
năng chi trả do “nợ xấu’. Một khi khách hàng vay không thể thanh toán được nợ,
tranh chấp xảy ra thì TCTD sẽ là chủ thể bị thiệt hại lớn vì nguồn vốn bị ứ đọng,
phải thực hiện các biện pháp khắc phục, mục đích lợi nhuận ban đầu không còn
hoặc bị gián đoạn. Mặt khác, khi tranh chấp HĐTD xảy ra thì TCTD sẽ mất lòng tin
với khách hàng vay vốn, các HĐTD tiếp theo sẽ khó mà thực hiện, kể cả khi bên đi
vay chứng minh lại được khả năng tài chính của mình. Do đó, có thể nói tranh chấp
HĐTD là loại tranh chấp có giá trị thiệt hại lớn, không chỉ ảnh hưởng đến bên cho
vay mà còn cả đối với bên đi vay. Thậm chí nếu tranh chấp xảy ra nhiều thì ảnh
hưởng đó không chỉ ảnh hưởng đến một TCTD mà có thể ảnh hưởng dây chuyền
đến các TCTD khác trong nền kinh tế.
Hai là, tranh chấp HĐTD được giải quyết dựa trên nguyên tắc tự do thỏa
thuận trong khuôn khổ pháp luật của các bên tham gia tranh chấp. Trên cơ sở tuẩn
thủ quy định của BLDS 2015 đề cao nguyên tắc về tôn trọng sự thỏa thuận của các
bên. Do đó, kể cả đối với việc giải quyết tranh chấp phát sinh từ HĐTD thì các bên
cũng có quyền thỏa thuận để đạt được hiệu quả tối ưu nhất trong trường hợp có
tranh chấp xảy ra. Khi các bên tham gia tranh chấp có thể thỏa thuận được với nhau
thì việc giải quyết tranh chấp sẽ diễn ra nhanh chóng, thuận lợi hơn, đồng thời giảm
thiểu được thiệt hại về thời gian, tiền bạc, công sức của các bên. Về phía các cơ
quan tài phán, thi hành án thì việc thỏa thuận này cũng có ý nghĩa trong việc giảm
nhẹ khối lượng, áp lực công việc trong điều kiện các tranh chấp ngày càng xảy ra
nhiều và phức tạp như hiện nay.
Ba là, các tranh chấp HĐTD luôn có sự tham gia của một bên là TCTD và
phần lớn các tranh chấp HĐTD thì nguyên đơn là tổ chức tín dụng cho vay, bị đơn
là bên đi vay. Đây là đặc thù của HĐTD so với các HĐ khác trong hoạt động
thương mại, dân sự trong thực tế. Sự tham gia của TCTD là một dấu hiệu đặc trưng
nhằm phân biệt giữa tranh chấp HĐTD và tranh chấp hợp đồng vay tài sản thông
thường giữa các tổ chức, cá nhân khác mà không phải là TCTD.
Bốn là, đa phần các tranh chấp liên quan đến HĐTD ngân hàng chính là các
12
tranh chấp liên quan đến việc thực hiện nghĩa vụ hoàn trả vốn, lãi của bên vay cho
TCTD, về mức lãi suất vay, về vấn đề bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong HĐTD.Các
tranh chấp khác cũng có tác động đến các TCTD nhưng không phải là cơ bản nên ít
xảy ra hơn so với tranh chấp về nghĩa vụ hoàn trả vốn và lãi hay tranh chấp về lãi
suất, về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ.
Năm là, tranh chấp HĐTD ngân hàng thường là tiền đề làm phát sinh và gắn
liền với một quan hệ hợp đồng khác: hợp đồng bảo đảm tiền vay thông qua hình
thức cầm cố, thế chấp hoặc bảo lãnh của bên thứ baCác TCTD khi tham gia vào
HĐTD đều có mục đích lợi nhuận từ việc cho vay đó vì bản chất của TCTD là
doanh nghiệp kinh doanh tiền tệ. Để giảm thiểu rủi ro trong trường hợp bên vay
không trả được nợ, thông thường TCTD chỉ đồng ý cho bên đi vay được vay vốn
khi họ có cầm cố, thế chấp bằng tài sản hoặc có bảo lãnh của bên thứ ba. Các biện
pháp bảo đảm này đóng vai trò là phương pháp dự phòng của TCTD khi rủi ro xảy
ra.
Sáu là, tranh chấp HĐTD phát sinh từ sự xung đột về lợi ích giữa các bên
tham gia tranh chấp.Vì tranh chấp HĐTD cũng là một loại tranh chấp hợp đồng nên
phải xuất phát từ xung đột lợi ích của các bên trong hợp đồng.
1.1.4.2. Nguyên nhân làm phát sinh tranh chấp hợp đồng tín dụng
(i) Nguyên nhân từ phía bên cho vay (ngân hàng)
– Thực hiện nghĩa vụ chuyển giao vốn (vấn đề giải ngân):
Việc bên cho vay đã không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ
giải ngân làm ảnh hưởng tới quyền và lợi ích hợp pháp của bên vay, làm hạn chế
khả năng thực hiện kế hoạch kinh doanh như dự kiến, hiệu quả kinh doanh đạt được
thấp gây ảnh hưởng đến việc trả lãi và gốc sau này.
– Năng lực, phẩm chất, đạo đức của cán bộ tín dụng:
+ Thứ nhất, do sự hạn chế về năng lực nghiệp vụ của cán bộ ngân hàng
+Thứ hai, do các ngân hàng thường có thói quen tập trung nhiều công sức
13
cho việc thẩm định trước khi cho vay mà không kiểm soát sử dụng vốn cho vay.
(ii) Nguyên nhân từ phía bên vay (khách hàng)
– Tranh chấp liên quan đến thanh toán nợ gốc và lãi suất:
Nguyên nhân khách quan thể hiện ngoài ý chí của khách hàng như do thiên
tai, hỏa hoạn, do sự thay đổi của chính sách quản lý kinh tế, điều chỉnh quy hoạch
ngành, sự tác động của cuộc khủng hoảng tài chính trong và ngoài nước, quan hệ
cung cầu hàng hoá thay đổi … làm cho hoạt động của bên vay không thực hiện như
kế hoạch đề ra.
Nguyên nhân chủ quan được hiểu là hành vi cố ý vi phạm nghĩa vụ trả nợ
của khách hàng.
– Tranh chấp do khách hàng thiếu hiểu biết về pháp luật.
(iii) Nguyên nhân do bất cập của các quy định pháp luật.
(iv) Nguyên nhân từ thực hiện các chủ trương, chính sách của Nhà nước về
bình ổn kinh tế.
(v) Nguyên nhân từ việc thay đổi, bổ sung, chấm dứt hợp đồng vay tiền tại
các TCTD không đúng quy định pháp luật.
1.1.4.3. Phân loại tranh chấp hợp đồng tín dụng
(i) Tranh chấp phát sinh từ HĐTD có hai loại :
– Thứ nhất, tranh chấp HĐTD là tranh chấp về hợp đồng dân sự khi bên vay
vốn là hộ gia đình, cá nhân hay tổ chức không có đăng ký kinh doanh và không có
mục đích lợi nhuận.
– Thứ hai, tranh chấp HĐTD là tranh chấp KDTM khi bên vay vốn là cá
nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh và đều có mục đích lợi nhuận.
(ii) Các dạng tranh chấp HĐTD:
– Tranh chấp do các bên vi phạm nghĩa vụ trong HĐTD.
– Tranh chấp về chủ thể xác lập, thực hiện hợp đồng.
14
– Tranh chấp xảy ra từ việc thực hiện biện pháp bảo đảm đối với HĐTD có
bảo đảm bằng tài sản và xử lý tài sản bảo đảm.
– Tranh chấp về pháp luật giải quyết tranh chấp HĐTD.
1.1.5. Khái niệm giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
1.1.5.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
Giải quyết tranh chấp được hiểu là làm cho các xung đột, bất đồng không
còn thành vấn đề nữa. Khi xảy ra tranh chấp các chủ thể thường lựa chọn, sử dụng
một hoặc một số phương thức phù hợp để giải quyết tranh chấp của mình. Việc chủ
thể lựa chọn phương thức nào để giải quyết tranh chấp để đảm bảo phù hợp và
mang lại kết quả như mong đợi còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Bởi đối với mỗi
loại tranh chấp có các phương thức giải quyết khác nhau, bản thân mỗi phương thức
lại có những đặc trưng riêng, được thực hiện bằng các quy tắc, hình thức và thủ tục
của nó. Chính vì vậy, mỗi phương thức giải quyết tranh chấp đều có những ưu điểm
và hạn chế của mình.
Để lựa chọn được phương thức giải quyết phù với với mục tiêu đạt được, bản
chất tranh chấp, mối quan hệ kinh doanh giữa các bên, thời gian và chi phí dành cho
việc giải quyết tranh chấp đòi hỏi các bên phải hiểu rõ bản chất và cân nhắc các ưu
điểm, nhược điểm của từng phương thức. Tuy nhiên, dù là phương thức giải quyết
tranh chấp nào cũng phải đảm bảo quyền bình đẳng, quyền tự định đoạt của các bên
trong quá trình giải quyết tranh chấp theo quy định của pháp luật.
1.1.5.2. Đặc điểm giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng
Để bảo đảm quyền lợi của các chủ thể tham gia giải quyết tranh chấp HĐTD
thì việc giải quyết tranh chấp này đòi hỏi phải đạt được các yêu cầu sau:
Thứ nhất, tranh chấp phải được giải quyết một cách kịp thời, phải đảm bảo
nhanh chóng, chính xác, đúng pháp luật.
Thứ hai, trong quá trình giải quyết tranh chấp phải bảo đảm giữ được bí mật
của hoạt động kinh doanh cũng như uy tín của các bên trong quan hệ tranh chấp.
15
Thứ ba, quá trình giải quyết phải đảm bảo tính dân chủ và quyền tự định
đoạt của các bên với chi phí giải quyết thấp.
1.1.6. Các phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng tín
dụng
– Giải quyết tranh chấp thương mại là quá trình các chủ thể của tranh chấp
tiến hành lựa chọn các hình thức, biện pháp hợp pháp để “bình ổn” các mâu thuẫn,
“dung hòa” quyền và lợi ích cũng như những bất đồng, xung đột về nghĩa vụ giữa
các bên trong hoạt động thương mại.
Các phương thức giải quyết tranh chấp: Có 04 phương thức: thương lượng;
hòa giải; trọng tài và Tòa án.
– Giải quyết tranh chấp HĐTD bằng thương lượng: là phương thức giải
quyết đầu tiên trong quá trình giải quyết tranh chấp, thể hiện ở việc các bên trong
tranh chấp chủ động gặp gỡ nhau, bàn bạc, trao đổi quan điểm và thỏa thuận để đi
đến những giải pháp về quyền lợi cũng như nghĩa vụ của mỗi bên, góp phần “xoa
dịu” các mâu thuẫn, bất đồng trong tranh chấp giữa các bên.
– Giải quyết tranh chấp HĐTD bằng hoà giải: các bên được thỏa thuận lựa
chọn ra một bên trung gian khách quan và độc lập, có kiến thức, kinh nghiệm, uy tín
cũng như kỹ năng giải quyết tranh chấp để đưa ra các lời khuyên về quyền lợi và
nghĩa vụ của các bên. Phương thức hòa giải cũng được các bên ưu tiên lựa chọn vì
thủ tục nhanh gọn, chi phí thấp, các bên có quyền định đoạt, không làm ảnh hưởng
đến mối quan hệ hợp tác giữa các bên, uy tín, bí mật kinh doanh được giữ kín. Tuy
nhiên kết quả hòa giải cũng không được pháp luật bảo đảm thi hành, hoàn toàn phụ
thuộc vào thiện chí của các bên.
– Giải quyết tranh chấp HĐTD bằng Trọng tài thương mại: Giải quyết
tranh chấp bằng trọng tài là một hình thức giải quyết tranh chấp không thể thiếu
trong quá trình phát triển của các quan hệ kinh tế và được các chủ thể ưa chuộng.
Phương thức trọng tài do chính các bên trong tranh chấp thỏa thuận lựa chọn,
nhưng sẽ được tiến hành theo quy trình pháp luật quy định.