9646_Bước đầu nghiên cứu chứng trầm cảm ở phụ nữ sống trong gia đình có chồng bạo hành tại TP.HCM

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
——-WœX——-

NGUYEÃN THÒ UYEÂN THY

BÖÔÙC ÑAÀU NGHIEÂN CÖÙU CHÖÙNG TRAÀM CAÛM
ÔÛ PHUÏ NÖÕ SOÁNG TRONG GIA ÑÌNH COÙ CHOÀNG BAÏO
HAØNH
TAÏI THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

Chuyeân ngaønh: TAÂM LYÙ HOÏC
Maõ soá: 60 31 80

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ TAÂM LYÙ HOÏC

NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:
TS. Huyønh Vaên Sôn

Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2006
LÔØI CAM ÑOAN

Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu do chính toâi thöïc hieän. Caùc soá
lieäu vaø keát quaû nghieân cöùu trình baøy trong luaän vaên laø trung thöïc. Coâng boá keát
quaû thöû nghieäm treân hai tröôøng hôïp laâm saøng ñaõ thoâng qua söï uûng hoä cuûa caùc
ñoàng nghieäp taïi phoøng Tham vaán taâm lyù cho caù nhaân vaø gia ñình – IFC vaø coù
söï ñoàng yù chaáp thuaän cuûa chính khaùch theå nghieân cöùu thöïc nghieäm (thaân chuû).

Taùc giaû

Nguyeãn Thò Uyeân Thy
MUÏC LUÏC
Trang

DANH MUÏC CAÙC KYÙ HIEÄU, CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, SÔ ÑOÀ, HÌNH VEÕ
MÔÛ ÑAÀU
1.
Lyù do choïn ñeà taøi……………………………………………………………………………….1
2.
Muïc ñích nghieân cöùu ………………………………………………………………………….3
3.
Ñoái töôïng vaø khaùch theå nghieân cöùu……………………………………………………..3
4.
Giaû thuyeát nghieân cöùu ………………………………………………………………………..3
5.
Nhieäm vuï nghieân cöùu …………………………………………………………………………4
6.
Giôùi haïn vaø phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi ………………………………………….4
7.
Phöông phaùp nghieân cöùu …………………………………………………………………….5
8.
Ñoùng goùp môùi cuûa ñeà taøi…………………………………………………………………….6
NOÄI DUNG
CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN
1.1. Toång quan veà lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà………………………………………………7
1.1.1. Moät soá nghieân cöùu treân theá giôùi………………………………………………………..7
1.1.2. Moät soá nghieân cöùu ôû Vieät Nam……………………………………………………….12
1.2. Cô sôû lyù luaän ……………………………………………………………………………………14
1.2.1. Nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà chöùng traàm caûm ……………………………………….14
1.2.1.1. Khaùi nieäm traàm caûm ……………………………………………………………………14
1.2.1.2. Phaân loaïi traàm caûm……………………………………………………………………..19
1.2.1.3. Nhöõng tieâu chuaån chaån ñoaùn chöùng traàm caûm……………………………….20
1.2.1.4. Cô cheá taâm lyù cuûa chöùng traàm caûm ………………………………………………22
1.2.1.5. Nguyeân nhaân gaây neân chöùng traàm caûm…………………………………………27
1.2.2. Ñaëc ñieåm taâm lyù cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng
baïo haønh……………………………………………………………………………………….32
1.2.2.1. Khaùi nieäm baïo löïc – baïo haønh………………………………………………………32
1.2.2.2. Ñaëc ñieåm cuûa gia ñình coù ngöôøi choàng baïo haønh …………………………..35
1.2.2.3. Ñaëc ñieåm taâm lyù ñaëc tröng cô baûn cuûa phuï nöõ soáng trong
gia ñình coù choàng baïo haønh………………………………………………………….36
1.2.3. Trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm…………………………………………………37
1.2.3.1. Khaùi nieäm chung veà trò lieäu taâm lyù ……………………………………………….37
1.2.3.2. Phaân bieät trò lieäu taâm lyù vôùi tham vaán taâm lyù…………………………………41
1.2.3.3. Muïc tieâu trong trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm…………………………42
1.2.3.4. Moät soá lieäu phaùp taâm lyù trong trò lieäu taâm lyù cho chöùng
traàm caûm…………………………………………………………………………………….42
1.2.4. AÙp duïng moâ hình “töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân
chuû” trong trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm cuûa phuï nöõ
soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp.HCM …………………………43
1.2.4.1. Khaùi nieäm veà moâ hình “töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu
vôùi thaân chuû” ………………………………………………………………………………43
1.2.4.2. Baûn chaát cuûa moâ hình töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi
thaân chuû trong trò lieäu taâm lyù………………………………………………………..45
1.2.4.3. Tieán trình trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm cuûa phuï nöõ
soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp.HCM ôû IFC
baèng moâ hình töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû……………..45
1.2.4.4. Cô sôû lyù luaän aùp duïng coù hieäu quaû moâ hình töông taùc giöõa
nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû trong trò lieäu taâm lyù cho
chöùng traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng
baïo haønh taïi Tp. Hoà Chí Minh………………………………………………………47

CHÖÔNG 2: TOÅ CHÖÙC VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
2.1. Toå chöùc nghieân cöùu lyù luaän……………………………………………………………….49
2.2. Toå chöùc nghieân cöùu thöïc traïng…………………………………………………………..49
2.2.1. Muïc ñích nghieân cöùu………………………………………………………………………49
2.2.2. Khaùch theå nghieân cöùu…………………………………………………………………….49
2.2.3. Nhieäm vuï vaø noäi dung nghieân cöùu…………………………………………………..50
2.2.4. Caùch thöùc toå chöùc caùc phöông phaùp nghieân cöùu ……………………………….50
2.3. Toå chöùc nghieân cöùu thöïc nghieäm……………………………………………………….57
2.3.1. Muïc ñích thöïc nghieäm ……………………………………………………………………57
2.3.2. Khaùch theå thöïc nghieäm…………………………………………………………………..57
2.3.3. Nhieäm vuï vaø noäi dung thöïc nghieäm…………………………………………………58
2.3.4. Caùch thöùc toå chöùc nghieân cöùu thöïc nghieäm………………………………………58
CHÖÔNG 3: KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU
3.1. Keát quaû nghieân cöùu thöïc traïng…………………………………………………………..64
3.1.1. Toång quan thöïc traïng phuï nöõ bò choàng baïo haønh taïi Tp. HCM …………..64
3.1.2. Thöïc traïng traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù
choàng baïo haønh taïi Tp. HCM. …………………………………………………………68
3.1.2.1. Möùc ñoä traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng
baïo haønh taïi Tp. HCM …………………………………………………………………68
3.1.2.2. Ñaëc tröng cuûa chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình
coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM. ………………………………………………….70
3.1.2.3. Bieåu hieän caùc trieäu chöùng cuûa traàm caûm ôû phuï nöõ soáng
trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM treân töøng
phöông dieän so saùnh…………………………………………………………………….73
3.1.3. Nguyeân nhaân gaây neân chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong
gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. Hoà Chí Minh. …………………………….76
3.1.3.1. Nguyeân nhaân veà maët di truyeàn……………………………………………………..76
3.1.3.2. Moät soá nguyeân nhaân veà maët taâm lyù – xaõ hoäi ………………………………….77
3.1.3.3. Moät soá nguyeân nhaân veà maët taâm lyù………………………………………………83
3.2. Keát quaû nghieân cöùu thöïc nghieäm……………………………………………………….91
3.2.1. Keát quaû nghieân cöùu tröôùc khi thöïc nghieäm ………………………………………91
3.2.2. Thöïc hieän trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm baèng moâ hình
töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû theo töøng muïc
tieâu cuï theå……………………………………………………………………………………..99
3.2.3. Keát quaû nghieân cöùu sau khi thöïc nghieäm aùp duïng moâ hình
töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû trong trò lieäu
taâm lyù cho chöùng traàm caûm …………………………………………………………..105
KEÁT LUAÄN VAØ KHUYEÁN NGHÒ
1. Keát luaän…………………………………………………………………………………………..112
2. Khuyeán nghò…………………………………………………………………………………….114
3. Nhaän xeùt nhöõng ñieåm haïn cheá trong coâng trình vaø höôùng nghieân
cöùu cho nhöõng coâng trình tieáp theo…………………………………………………….114
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
PHUÏ LUÏC
DANH MUÏC CAÙC KYÙ HIEÄU, CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT

DSM-IV:
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th Edition –
Soå tay Thoáng keâ vaø Chaån ñoaùn caùc roái loaïn taâm thaàn, taùi baûn laàn
thöù 4.
IFC:
Phoøng Tham vaán taâm lyù cho caù nhaân vaø gia ñình.
Mean:
Ñieåm trung bình
SD:
Ñoä leäch tieâu chuaån
BDI-II:
Thang ño traàm caûm ñöôïc hieäu ñính laàn 2 cuûa Beck, A.T
HDS:
Thang ño traàm caûm cuûa Halmiton
Tp. HCM: Thaønh phoá Hoà Chí Minh
NTL:
Nhaø trò lieäu
TC:
Thaân chuû

DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, SÔ ÑOÀ, HÌNH VEÕ

Baûng 2.1: Phaân boá khaùch theå nghieân cöùu thöïc traïng.
Baûng 2.2: Moâ taû chung veà khaùch theå nghieân cöùu thöïc nghieäm.
Baûng 3.1: Toång quan veà thöïc traïng bò baïo haønh cuûa khaùch theå nghieân cöùu.
Baûng 3.2: Möùc ñoä traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo
haønh taïi Tp. HCM qua thang BDI-II tính treân toaøn maãu.
Baûng 3.3: Ñieåm trung bình töøng trieäu chöùng traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong
gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM qua thang BDI-II tính
treân toaøn maãu.
Baûng 3.4a: So saùnh ñieåm trung bình caùc trieäu chöùng traàm caûm noåi baät cuûa phuï
nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM theo chieàu
kích: ñoä tuoåi vaø trình ñoä hoïc vaán.
Baûng 3.4b: So saùnh ñieåm trung bình caùc trieäu chöùng traàm caûm noåi baät cuûa phuï
nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM theo möùc
thu nhaäp.
Baûng 3.5: Nhöõng ngöôøi thaân bò traàm caûm ôû theá heä lieàn keà cuûa phuï nöõ soáng
trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
Baûng 3.6: Nhöõng bieán coá trong cuoäc ñôøi cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù
choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
Baûng 3.7: Caùch cö xöû cuûa cha meï hoaëc ngöôøi nuoâi döôõng vôùi phuï nöõ soáng
trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
Baûng 3.8: Soá baïn thaân cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi
Tp. HCM.
Baûng 3.9: Söï chia seû noãi buoàn vôùi baïn beø cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù
choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
Baûng 3.10: Töông quan giöõa toång ñieåm traàm caûm vaø caùc nhoùm trieäu chöùng
traàm caûm vôùi caùc hình thöùc baïo haønh.
Baûng 3.11: Ñaùnh giaù veà moái quan heä vôï choàng hieän nay cuûa phuï nöõ soáng
trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
Baûng 3.12: Phaûn öùng taâm lyù cuûa phuï nöõ khi bò choàng baïo haønh.
Baûng 3.13: Nhöõng phaûn öùng cuï theå cuûa phuï nöõ khi bò choàng baïo haønh.
Baûng 3.14: Caùch öùng xöû vôùi nhöõng caûm xuùc tieâu cöïc cuûa phuï nöõ soáng trong
gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
Baûng 3.15: Töông quan Pearson giöõa toång ñieåm traàm caûm vaø caùc nhoùm trieäu
chöùng traàm caûm vôùi caùc kieåu öùng xöû.
Baûng 3.16: Kieåm nghieäm söï khaùc bieät giöõa 2 nhoùm traàm caûm vaø khoâng traàm
caûm veà caùc kieåu öùng xöû vôùi caûm xuùc tieâu cöïc.
Baûng 3.17: Chaån ñoaùn thoâng qua chuaån chaån ñoaùn DSM-IV tröôùc khi trò lieäu
taâm lyù.
Baûng 3.18: Moâ taû laâm saøng tröôùc khi trò lieäu taâm lyù ôû 4 khía caïnh: nhaän thöùc,
caûm xuùc, haønh vi vaø sinh lyù cuûa khaùch theå thöïc nghieäm.
Baûng 3.19: Caùc moái quan heä lieân nhaân caùch cuûa khaùch theå thöïc nghieäm tröôùc
khi trò lieäu taâm lyù.
Baûng 3.20: Chaån ñoaùn thoâng qua thang BDI-II vaø HDS tröôùc khi trò lieäu taâm
lyù.
Baûng 3.21: Ñaùnh giaù chung veà maët taâm lyù-xaõ hoäi cuûa khaùch theå thöïc nghieäm
tröôùc khi trò lieäu taâm lyù.
Baûng 3.22: Chuyeån bieán veà 4 khía caïnh: nhaän thöùc, caûm xuùc, haønh vi vaø sinh
lyù cuûa khaùch theå thöïc nghieäm sau khi trò lieäu taâm lyù.
Baûng 3.23: Chuyeån bieán trong caùc moái quan heä lieân nhaân caùch cuûa khaùch theå
thöïc nghieäm sau khi trò lieäu taâm lyù.
Baûng 3.24: Söï khaùc bieät veà möùc ñoä traàm caûm cuûa khaùch theå thöïc nghieäm theo
thang BDI-II vaø HDS tröôùc vaø sau khi trò lieäu taâm lyù.
Baûng 3.25: Ñaùnh giaù chung söï chuyeån bieán veà maët taâm lyù – xaõ hoäi cuûa khaùch
theå thöïc nghieäm sau khi trò lieäu taâm lyù.

Sô ñoà 1.1: Cô cheá taâm lyù cuûa traàm caûm theo Phaân taâm hoïc.
Sô ñoà 1.2: Cô cheá taâm lyù cuûa traàm caûm theo Taâm lyù hoïc nhaän thöùc – haønh vi.
Sô ñoà 1.3: Cô cheá taâm lyù cuûa traàm caûm theo Taâm lyù hoïc nhaân vaên hieän sinh.
Sô ñoà 1.4: Cô cheá taâm lyù cuûa traàm caûm.

Hình 1.1:
Moâ hình “töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû” trong trò
lieäu taâm lyù.

Bieåu ñoà 3.1: Möùc ñoä traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo
haønh taïi Tp. HCM qua thang BDI-II.
Bieåu ñoà 3.2: Ñieåm trung bình caùc nhoùm trieäu chöùng cuûa traàm caûm ôû phuï nöõ
soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM qua thang
BDI-II.

1
Môû Ñaàu
1.
LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI
Nhöõng naêm gaàn ñaây, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi: kinh teá, vaên hoùa,
khoa hoïc kyõ thuaät,… “traàm caûm” trôû neân raát quen thuoäc vôùi moïi ngöôøi, khoâng
chæ ôû khía caïnh kieán thöùc phoå thoâng maø caû treân phöông dieän khoa hoïc, vôùi nhieàu
teân goïi nhö “caên beänh cuûa xaõ hoäi coâng nghieäp”, “beänh cuûa thôøi ñaïi kyõ thuaät
soá”… Traàm caûm ñöôïc bieát ñeán qua nhöõng haäu quaû cuûa noù ñoái vôùi ngöôøi beänh,
tieâu bieåu laø naêng suaát lao ñoäng giaûm suùt, maát höùng thuù trong moïi hoaït ñoäng, taâm
traïng trôû neân bi quan, chaùn naûn, khaû naêng saùng taïo döôøng nhö hoaøn toaøn bieán
maát, thaäm chí xuaát hieän caû haønh vi töï töû neáu ôû möùc ñoä naëng. Taïp chí “The Global
Burden of Disease Study” ñaõ döï ñoaùn ñeán naêm 2020, traàm caûm laø nguyeân nhaân
haøng ñaàu gaây gaùnh naëng veà beänh taät treân toaøn theá giôùi, xuaát hieän ôû baát kyø löùa
tuoåi naøo, gaây cheát ngöôøi chuû yeáu vaø laøm maát khaû naêng duy trì söï phaùt trieån bình
thöôøng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån [4, tr.37]. ÔÛ nöôùc ta, con soá 10% ngöôøi bò traàm
caûm chæ tính rieâng ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh cho thaáy Vieät Nam cuõng khoâng
ngoaïi leä. [40] Rieâng ñoái vôùi phuï nöõ, nhöõng ngöôøi vöøa laø nguoàn löïc lao ñoäng maïnh meõ
cuûa nöôùc ta, vöøa laø ngöôøi meï, ngöôøi vôï trong gia ñình, quaùn xuyeán vieäc nhaø,
chaêm soùc con caùi, neáu bò traàm caûm thì söï toån thaát caøng gaáp nhieàu laàn. Bôûi leõ,
ngoaøi vieäc giaûm naêng suaát lao ñoäng, cuoäc soáng caù nhaân trì treä, chöùng traàm caûm
coøn taùc ñoäng naëng neà ñeán söï phaùt trieån taâm lyù laãn theå chaát cuûa theá heä con caùi (treû
coù theå bò lo aâu, hoát hoaûng, caêng thaúng, giao tieáp xaõ hoäi keùm… [7]; bò suyeãn vaø
caùc chöùng dò öùng khaùc [23, tr.20]. Ñaëc bieät, ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng
baïo haønh, haäu quaû cuûa traàm caûm coøn coù theå trôû thaønh nguyeân nhaân daãn ñeán haønh

2
vi baïo löïc cuûa ngöôøi choàng. Nhöõng ngöôøi phuï nöõ naøy seõ caûm thaáy mình laø tuø
nhaân trong moät voøng troøn khoâng loái thoaùt. [39] Nhö vaäy, roõ raøng chöùng traàm caûm ñaõ vaø ñang aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán
cuoäc soáng caù nhaân cuûa phuï nöõ noùi chung vaø nhöõng phuï nöõ bò choàng baïo haønh noùi
rieâng, taïo gaùnh naëng cho gia ñình vaø laøm ngöng treä söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Do
ñoù, hieåu roõ veà chöùng traàm caûm ñeå vieäc ñieàu trò ñaït hieäu quaû cao nhaèm ñöa hoï trôû
veà cuoäc soáng bình thöôøng laø caáp thieát hôn bao giôø heát.
Theá nhöng hieän nay, nhöõng coâng trình khoa hoïc coù heä thoáng veà thöïc traïng
vaø nguyeân nhaân gaây traàm caûm ôû nöôùc ta khoâng ñöôïc chuù yù nhieàu, nghieân cöùu
chöùng traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh laïi caøng hieám
hoi. Moät caùch chung nhaát, caùc lyù do daãn ñeán traàm caûm ñöôïc ñöa ra laø do söï maát
caân baèng caùc chaát daãn truyeàn thaàn kinh vaø thaàn kinh noäi tieát trong naõo; do söï
caïnh tranh gay gaét cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, söï buøng noå thoâng tin, söï khuûng
hoaûng caùc giaù trò, hay aùp löïc trong vieäc thöïc hieän caùc vai troø xaõ hoäi… hoaëc do
chính haønh vi baïo löïc cuûa ngöôøi choàng… Vôùi nhöõng nhaän ñònh ñoù, vieäc chöõa trò
traàm caûm cho phuï nöõ bò baïo haønh chuû yeáu laø duøng thuoác nhaèm taùc ñoäng tröïc tieáp
leân caùc chaát hoùa hoïc trong naõo hoaëc baèng söï can thieäp cuûa phaùp luaät, hoã trôï ñöa
hoï ñeán nhöõng nôi taïm laùnh an toaøn ñeå caét ñöùt caên nguyeân gaây beänh. Nhöng
nhöõng giaûi phaùp naøy chæ mang tính nhaát thôøi, keát quaû khoâng cao. Ñieàu trò baèng
thuoác thöôøng coù taùc duïng phuï nhö chöùng ngaày ngaät, nguû nhieàu…; coøn söï can
thieäp baèng phaùp luaät moät caùch giaûn ñôn cuõng chæ phaàn naøo giaáu ñi “beà noåi cuûa
taûng baêng chìm”, vì baïo haønh gia ñình vöøa laø vaán ñeà xaõ hoäi vöøa laø chuyeän “rieâng
tö” mang tính caù nhaân. Cuoái cuøng, traàm caûm vaãn traàm caûm!
Vaäy, loái thoaùt höõu hieäu cho tình hình treân laø gì? Ñeå coù theå giaûi ñaùp caâu hoûi
naøy, ít nhaát phaûi xaùc ñònh ñöôïc chöùng traàm caûm ôû nhöõng ngöôøi phuï nöõ bò choàng
baïo haønh coù ñaëc tröng gì vaø nguyeân nhaân coù phaûi laø chính haønh vi baïo löïc cuûa

3
ngöôøi choàng khoâng hay naèm ôû moät yeáu toá khaùc? Treân cô sôû ñoù môùi coù theå ñöa ra
nhöõng phöông phaùp chöõa trò ñuùng ñaén vaø phuø hôïp.
Ñöùng tröôùc moät thöïc teá ñaùng quan taâm nhö treân, nhöng caùc coâng trình
nghieân cöùu khoa hoïc vaãn coøn boû ngoû nhieàu khoaûng troáng, chính vì theá, ngöôøi
nghieân cöùu choïn ñeà taøi: “Böôùc ñaàu nghieân cöùu chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ
soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh”. Hy
voïng ñeà taøi seõ goùp phaàn nhoû giuùp caùc nhaø khoa hoïc, ñaëc bieät laø nhöõng nhaø taâm lyù
hoïc coù nhaän ñònh vaø phöông phaùp ñieàu trò traàm caûm cho nhöõng phuï nöõ bò choàng
baïo haønh moät caùch thieát thöïc hôn nhaèm mang laïi haïnh phuùc thöïc söï cho hoï.
2.
MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU
Khaûo saùt thöïc traïng vaø xaùc ñònh moät soá nguyeân nhaân gaây neân chöùng traàm
caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM. Treân cô sôû ñoù,
thöû nghieäm moâ hình “töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû” ñeå trò lieäu
taâm lyù cho chöùng traàm caûm.
3.
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU
3.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh.
3.2. Khaùch theå nghieân cöùu
Phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
4.
GIAÛ THUYEÁT NGHIEÂN CÖÙU
4.1. Döïa treân söï phaân loaïi möùc ñoä chöùng traàm caûm, ña soá phuï nöõ soáng trong gia
ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM maéc chöùng traàm caûm ôû möùc trung bình.
4.2. Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây neân chöùng traàm caûm, nhöng nguyeân nhaân chuû
yeáu laø thieáu söï chia seû caûm xuùc tieâu cöïc, söï toân troïng cuûa nhöõng ngöôøi thaân
trong gia ñình; söï haãng huït veà maët taâm lyù; söï phaûn öùng tieâu cöïc veà haønh vi…

4
4.3. Neáu aùp duïng moâ hình töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû ñeå trò
lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm cuûa nhöõng phuï nöõ soáng trong gia ñình coù
choàng baïo haønh taïi Tp. HCM seõ mang laïi keát quaû khaû quan, cuï theå laø giaûm
möùc ñoä traàm caûm, tæ leä taùi phaùt thaáp.
5.
NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU
Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích nghieân cöùu vaø chöùng minh caùc giaû thuyeát nghieân
cöùu neâu treân, caàn phaûi thöïc hieän moät heä thoáng caùc nhieäm vuï sau:
5.1. Tìm hieåu moät soá vaán ñeà lyù luaän cuûa ñeà taøi nghieân cöùu: traàm caûm, baïo haønh, trò
lieäu taâm lyù.
5.2. Khaûo saùt thöïc traïng maéc chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù
choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
5.3. Xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây neân chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia
ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
5.4. Thöû nghieäm trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm ôû moät soá phuï nöõ bò traàm caûm
soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM baèng moâ hình “töông taùc
giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû”.
6.
GIÔÙI HAÏN VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI
– Ñeà taøi nghieân cöùu chæ taäp trung tìm hieåu thöïc traïng chöùng traàm caûm vaø
moät soá nguyeân nhaân taâm lyù xaõ hoäi gaây neân chöùng traàm caûm chöù khoâng
quan taâm saâu ñeán caùc nguyeân nhaân do thuoác hay do caùc beänh lyù cô theå
khaùc.
– Ñoái töôïng nghieân cöùu chæ giôùi haïn ôû nhöõng phuï nöõ soáng trong gia ñình
coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM. Ngöôøi choàng baïo haønh ôû ñaây giôùi haïn
trong nhöõng haønh vi baïo löïc vôùi ngöôøi vôï laø chuû yeáu.
– Do ñieàu kieän veà thôøi gian vaø phaûi theo doõi lieân tuïc nhöõng dieãn tieán cuûa
khaùch theå thöïc nghieäm neân vieäc trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm

5
baèng moâ hình töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû chæ döøng laïi
ôû möùc thöû nghieäm vaø tieán haønh treân 2 khaùch theå.
– Vieäc thöû nghieäm ñöôïc thöïc hieän taïi Phoøng tham vaán taâm lyù cho caù
nhaân vaø gia ñình (goïi taét laø IFC).
7.
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
7.1. Cô sôû phöông phaùp luaän
– Quan ñieåm tieáp caän caáu truùc heä thoáng
– Quan ñieåm lòch söû – logic
– Quan ñieåm thöïc tieãn
7.2. Phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå
7.2.1. Phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát
– Tham khaûo caùc coâng trình nghieân cöùu, saùch, baùo, taïp chí chuyeân
ngaønh… vaø thu thaäp thoâng tin treân internet veà caùc vaán ñeà lieân quan:
traàm caûm, baïo haønh, trò lieäu taâm lyù… Treân cô sôû ñoù, heä thoáng hoùa, khaùi
quaùt hoùa caùc khaùi nieäm coâng cuï caên baûn laøm cô sôû lyù luaän cho ñeà taøi.
7.2.2. Phöông phaùp nghieân cöùu thöïc tieãn
– Phöông phaùp traéc nghieäm: Duøng caùc thang ño traàm caûm ñeå khaûo saùt
möùc ñoä traàm caûm vaø xaùc ñònh nhöõng trieäu chöùng tieâu bieåu cuûa chöùng
traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp.
HCM. Ñaây laø moät trong nhöõng phöông phaùp chính trong ñeà taøi nghieân
cöùu.
– Phöông phaùp ñieàu tra baèng baûng hoûi (anket): Duøng baûng caâu hoûi ñeå tìm
hieåu roõ theâm moät soá bieåu hieän cuûa chöùng traàm caûm vaø tìm hieåu nguyeân
nhaân gaây neân chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng
baïo haønh taïi Tp. HCM.

6
– Phöông phaùp nghieân cöùu tröôøng hôïp cuï theå (case study): Duøng phöông
phaùp naøy ñeå laøm roõ moät soá bieåu hieän vaø tìm hieåu saâu moät soá nguyeân
nhaân gaây neân chöùng traàm caûm ôû phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng
baïo haønh taïi Tp. HCM, laáy moät soá cöù lieäu nghieân cöùu saâu ñeå xaây döïng
theâm cô sôû cho vieäc thöû nghieäm.
– Phöông phaùp thöïc nghieäm: Ñaây cuõng laø phöông phaùp chuû ñaïo coøn laïi
trong ñeà taøi. Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng nhaèm kieåm chöùng hieäu
quaû cuûa moâ hình “töông taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû” trong
trò lieäu taâm lyù cho chöùng traàm caûm cuûa nhöõng phuï nöõ soáng trong gia
ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
– Phöông phaùp phoûng vaán: Phoûng vaán khaùch theå ñeå thu thaäp theâm moät soá
bieåu hieän cuï theå cuûa chöùng traàm caûm vaø nguyeân nhaân gaây neân chöùng
traàm caûm.
– Phöông phaùp quan saùt: Quan saùt khaùch theå trong khi laøm traéc nghieäm,
traû lôøi baûng hoûi vaø trong quaù trình trò lieäu ñeå laøm roõ theâm thoâng tin veà
chöùng traàm caûm vaø hieäu quaû cuûa tieán trình trò lieäu.
– Phöông phaùp toaùn thoáng keâ: Duøng phaàn meàm SPSS ñeå xöû lyù, phaân tích
moïi soá lieäu thu ñöôïc.
8.
ÑOÙNG GOÙP MÔÙI CUÛA ÑEÀ TAØI
– Goùp phaàn laøm saùng toû cô sôû lyù luaän vaø thöïc tieãn veà chöùng traàm caûm,
xaùc ñònh ñöôïc nhöõng trieäu chöùng ñaëc tröng cuûa chöùng traàm caûm vaø moät
soá nguyeân nhaân taâm lyù, taâm lyù-xaõ hoäi gaây neân thöïc traïng naøy ôû nhöõng
phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp. HCM.
– Xaây döïng vaø thöû nghieäm khaúng ñònh giaù trò cuûa moâ hình môùi: “töông
taùc giöõa nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû” trong trò lieäu taâm lyù cho chöùng

7
traàm caûm cuûa phuï nöõ soáng trong gia ñình coù choàng baïo haønh taïi Tp.
HCM.

8
CHÖÔNG 1
CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN

1.1. TOÅNG QUAN VEÀ LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VAÁN ÑEÀ
1.1.1. Moät soá nghieân cöùu treân theá giôùi.
Traàm caûm ñaõ ñöôïc phaùt hieän vaø nghieân cöùu töø raát sôùm treân theá giôùi. Tuy
vaäy, chæ baét ñaàu vaøo khoaûng theá kyû 19 nhöõng nghieân cöùu veà traàm caûm môùi baét
ñaàu nôû roä vaø ñi saâu hôn vaøo baûn chaát cuûa noù, ñaëc bieät ôû hai lónh vöïc taâm thaàn hoïc
vaø taâm lyù hoïc. Trong lónh vöïc taâm lyù hoïc noùi chung vaø taâm lyù hoïc trò lieäu, taâm lyù
hoïc laâm saøng, taâm beänh hoïc noùi rieâng, traàm caûm ñöôïc nghieân cöùu döôùi nhieàu goùc
ñoä khaùc nhau, nhö xaõ hoäi, haønh vi vaø nhaän thöùc, lieân nhaân caùch… Caùc nghieân cöùu
chuû yeáu taäp trung theo 3 höôùng chính: (1) nghieân cöùu thöïc traïng, khaûo saùt treân
moät löôïng lôùn daân soá ñeå coù soá lieäu thoáng keâ cuï theå veà thöïc traïng traàm caûm; (2)
nghieân cöùu xaùc ñònh nguyeân nhaân hoaëc xaây döïng moâ hình veà cô cheá traàm caûm;
(3) nghieân cöùu thöïc nghieäm veà caùc lieäu phaùp taâm lyù chöõa trò traàm caûm.
Veà nghieân cöùu thöïc traïng, naêm 1992, Smith, A.L. vaø Weissman, M.M.
ñaõ tieán haønh khaûo saùt treân dieän roäng ôû moät soá nôi treân theá giôùi nhö Myõ, Anh,
New Zealand, Beirut, Haøn Quoác, Canada, Phaùp, Ñöùc, Florence, Puer.Rico, Ñaøi
Loan… Coâng cuï ño laø chuaån chaån ñoaùn cuûa Hieäp hoäi Taâm Thaàn Myõ, Toå chöùc söùc
khoûe Theá giôùi vaø Bang Kieåm tra Anh. Keát quaû cho thaáy ôû Chaâu AÂu soá ngöôøi bò
traàm caûm dao ñoäng töø 4.6% ñeán 7.4%, ôû Myõ töø 1.5% ñeán 4.9%, trong ñoù, tæ leä nöõ
bò traàm caûm cao gaáp ñoâi so vôùi nam. Nhoùm nhaø nghieân cöùu cuõng ñöa ra moät soá
nguyeân nhaân veà maët sinh hoïc, taâm lyù vaø xaõ hoäi ñeå giaûi thích tæ leä treân, nhö do nöõ
chòu aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi hormon vaøo chu kyø kinh nguyeät, thôøi gian mang
thai vaø sinh con, do vò trí xaõ hoäi cuûa nöõ thaáp hôn nam, cô hoäi laøm vieäc, thaêng tieán,
taêng löông cuõng ít hôn nam, ñaëc bieät hoï phaûi cuøng luùc gaùnh 2 vai troø: laøm meï vaø

9
laøm vieäc ngoaøi xaõ hoäi… [28, tr.43-44]. Theá nhöng ñaây vaãn laø moät nghieân cöùu
thuoäc daïng dòch teã hoïc neân ñaõ khoâng ñi saâu vaøo baûn chaát cuûa traàm caûm.
Trong caùc nghieân cöùu veà nguyeân nhaân traàm caûm, ngöôøi ñaàu tieân phaûi ñeà
caäp ñeán laø nhaø Taâm lyù hoïc Beck Aaron T., oâng tieáp caän traàm caûm theo höôùng
nhaän thöùc. Beck, A.T. ñaõ thieát laäp moâ hình nhaän thöùc veà nguyeân nhaân traàm caûm
vôùi 3 nhaân toá chính: suy nghó tieâu cöïc veà baûn thaân, veà ngöôøi khaùc vaø veà töông lai;
quaù trình xöû lyù thoâng tin sai leäch; hình aûnh veà baûn thaân bò boùp meùo. Treân cô sôû
ñoù, Beck, A.T. duøng lieäu phaùp nhaän thöùc taùc ñoäng laøm thay ñoåi nhaän thöùc cuõng
nhö chænh söûa quaù trình xöû lyù thoâng tin bò sai leäch ñeå ñöa caù nhaân thoaùt khoûi traàm
caûm. Nhö vaäy, theo oâng, caùi coát loõi cuûa traàm caûm chính laø nhöõng suy nghó, nhaän
thöùc tieâu cöïc. Maëc duø Beck, A.T. ñaõ boû qua moät soá yeáu toá quan troïng khaùc trong
traàm caûm, nhö caûm xuùc, nhöng moâ hình nhaän thöùc cuûa oâng ñöôïc raát nhieàu nhaø
taâm lyù hoïc chaáp nhaän vaø phaùt trieån theâm. [28], [31] Ñoùng goùp raát lôùn khaùc cuûa Beck, A.T. laø xaây döïng thang ño traàm caûm
(vieát taét laø BDI) ñöôïc xuaát baûn ñaàu tieân vaøo naêm 1961. Ñaây laø baûng caâu hoûi goàm
nhieàu löïa choïn ño löôøng moïi phöông dieän cuûa traàm caûm: cô theå, nhaän thöùc, caûm
xuùc vaø haønh vi. Sau 2 laàn chænh söûa, caûi tieán BDI, naêm 1996, BDI-II ra ñôøi vaø trôû
thaønh thang ño traàm caûm ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát treân theá giôùi hieän nay.
Cuõng xuaát phaùt töø yeáu toá nhaän thöùc tieâu cöïc, nhaø taâm lyù hoïc Martin
Seligman cho raèng traàm caûm laø keát quaû cuûa caûm giaùc voâ duïng, ñöôïc taïo ra khi
con ngöôøi khoâng ñaït ñeán nhöõng kyø voïng ñaõ ñaët ra. Söï voâ duïng naøy ñöôïc chính caù
nhaân aáy nhaän thöùc nhö moät yeáu toá khoâng theå thay ñoåi ñöôïc, vöôït quaù taàm kieåm
soaùt vaø do ñoù, seõ taïo ra tình traïng thôø ô, laïnh nhaït, neù traùnh. [33, tr.467] Treân phöông dieän xaõ hoäi, nhoùm caùc nhaø nghieân cöùu Brown, G.W.,
Harris, T. trong nghieân cöùu “Nguoàn goác xaõ hoäi cuûa traàm caûm: Moät nghieân cöùu veà
caùc roái loaïn taâm thaàn ôû phuï nöõ”, Brown, G.W. vaø Harris, T. ñaõ chæ ra nguyeân
nhaân traàm caûm ôû phuï nöõ chính laø nhöõng yeáu toá gaây stress nhö chia tay ngöôøi yeâu,

10
bò maát vieäc, ngöôøi thaân cheát… Tuy nhieân, Brown, G.W. vaø Harris, T. cuõng nhaán
maïnh khoâng phaûi baát kyø bieán coá tieâu cöïc naøo trong cuoäc soáng cuõng daãn ñeán traàm
caûm ôû phuï nöõ maø chæ nhöõng bieán coá veà söï maát maùt mang tính nghieâm troïng. Hai
nhaø taâm lyù hoïc naøy coøn cho raèng coù moät moái lieân heä giöõa loøng töï toân thaáp vôùi
yeáu toá “bieán coá” trong chöùng traàm caûm, loøng töï toân thaáp laø yeáu toá “cô ñòa” laøm
cho traàm caûm deã daøng naûy sinh khi coù taùc ñoäng cuûa bieán coá tieâu cöïc [28, tr.98-
99]. Coù theå thaáy, Brown, G.W. vaø Harris, T. ñaùnh giaù khaù cao vai troø cuûa yeáu toá
xaõ hoäi trong vieäc khôûi phaùt chöùng traàm caûm, cuï theå laø bieán coá tieâu cöïc xaûy ra
trong cuoäc soáng. Caùc bieán coá caøng nghieâm troïng thì nguy cô traàm caûm caøng cao.
Nhaø taâm lyù hoïc khaùc, Lewinsohn, P.M., ñaõ ñoùng goùp moät nguyeân nhaân
quan troïng daãn ñeán traàm caûm khi nghieân cöùu döôùi goùc ñoä haønh vi, ñoù laø söï thieáu
huït nhöõng kyõ naêng xaõ hoäi, bao goàm söï tieáp xuùc maét khi giao tieáp, bieåu loä caûm
xuùc qua neùt maët, cöû chæ, ñieäu boä, noäi dung caâu chuyeän… Tuy nhieân, caùc nghieân
cöùu cuûa Lewinsohn, P.M. chæ taäp trung vaøo treû vò thaønh nieân vaø phöông phaùp chöõa
trò ñöôïc ñeà nghò laø duøng lieäu phaùp haønh vi vaø lieäu phaùp nhoùm thaân chuû nhaèm hình
thaønh hoaëc caûi thieän nhöõng kyõ naêng xaõ hoäi. [31, tr.210-211] Ñeà caäp ñeán traàm caûm theo höôùng lieân nhaân caùch, Coyne, J.C. cuøng caùc
ñoàng nghieäp cuûa mình taäp trung vaøo nghieân cöùu baàu khoâng khí taâm lyù trong moâi
tröôøng chuû theå traàm caûm soáng vaø tính chaát töông taùc trong caùc moái quan heä xaõ hoäi
cuûa hoï. Töø caùc nghieân cöùu cuûa mình, Coyne, J.C. ñi ñeán keát luaän chính thaùi ñoä,
caùch cö xöû cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh laø yeáu toá duy trì hoaëc gia taêng möùc ñoä
traàm caûm. Treân cô sôû naøy, caùc nhaø taâm lyù hoïc ñeà nghò duøng lieäu phaùp lieân nhaân
caùch ñeå chöõa trò traàm caûm. Ñaây laø lieäu phaùp nhaèm vaøo tìm hieåu nhöõng xung ñoät
trong caùc moái quan heä, söï thay ñoåi vai troø cuûa caù nhaân trong nhoùm… ñeå giuùp
ngöôøi beänh nhaän thöùc vaø thieát laäp laïi caùc moái quan heä xaõ hoäi. [31, tr.211-212] ÔÛ lónh vöïc chöõa trò traàm caûm, coù raát nhieàu nghieân cöùu thöïc nghieäm khaùc
nhau. Caùc nghieân cöùu chuû yeáu taäp trung vaøo vieäc söû duïng caùc lieäu phaùp nhö:

11
nhaän thöùc – haønh vi (coøn goïi laø CBT), lieäu phaùp lieân nhaân caùch, lieäu phaùp nhoùm
thaân chuû vaø lieäu phaùp gia ñình. Trong ñoù, lieäu phaùp nhaän thöùc – haønh vi ñöôïc chuù
troïng nhieàu nhaát. Hollon, S.D. vaø caùc ñoàng nghieäp cuûa mình ñaõ tieán haønh thöïc
nghieäm duøng lieäu phaùp haønh vi – nhaän thöùc, thuoác vaø moät soá lieäu phaùp taâm lyù
khaùc trong chöõa trò traàm caûm. Keát quaû cuûa nghieân cöùu chöùng minh lieäu phaùp haønh
vi – nhaän thöùc ñaït hieäu quaû cao nhaát vì thôøi gian chöõa trò ngaén (20 buoåi trong 12
tuaàn), tæ leä khoûi beänh khaù cao (71%) vaø tæ leä taùi phaùt thaáp (30%). Caùc lieäu phaùp
khaùc ñöôïc duøng vôùi vai troø lieäu phaùp hoã trôï trong chöõa trò, nhö moät hình thöùc duy
trì tình traïng oån ñònh. [28, tr.145] Rieâng vaán ñeà traàm caûm ôû phuï nöõ, raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu ñöôïc
tieán haønh. Tuy nhieân, caùc nhaø taâm lyù hoïc chæ traûi roäng khaùch theå nghieân cöùu laø
nhöõng phuï nöõ chung chung. Yeáu toá “bò choàng baïo haønh” ñöôïc xem nhö moät bieán
soá ñoùng goùp vaøo söï traàm caûm cuûa phuï nöõ.
Thaùng 2/1995, Trung taâm nghieân cöùu Manitoba-Canada, trong Döï aùn
“Choáng baïo haønh gia ñình”, ñaõ khaûo saùt dieän roäng nhöõng toån thöông taâm lyù coù
theå coù treân nhöõng ñoái töôïng bò baïo haønh: ngöôøi giaø, treû em vaø phuï nöõ. Chuaån
chaån ñoaùn ngoaøi chöùng traàm caûm coøn bao goàm caû caùc roái loaïn khaùc nhö lo aâu,
chaán thöông taâm lyù sau stress. Maëc duø nghieân cöùu naøy cho raèng traàm caûm chæ laø
moät trong nhöõng toån thöông taâm lyù coù theå coù cuûa phuï nöõ khi bò choàng hay ngöôøi
yeâu baïo haønh nhöng nhöõng toån thöông taâm lyù khaùc ñöôïc ñöa ra nhö roái loaïn veà
giaác nguû, aên uoáng, meät moûi, kieät söùc, giaûm höùng thuù tình duïc, caêng thaúng, caûm
giaùc voâ duïng, caùi toâi hay loøng töï toân giaûm suùt,… vaãn laø nhöõng trieäu chöùng khaù roõ
neùt cuûa traàm caûm. Nghieân cöùu khaúng ñònh traàm caûm laø keát quaû cuûa baïo haønh keùo
daøi, vaø loøng töï toân thaáp ñöôïc taùch ra rieâng nhö moät haäu quaû ñoäc laäp cuûa naïn baïo
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
haønh. Theá nhöng treân thöïc teá, ñoù laø haït nhaân trong söï khôûi phaùt traàm caûm. Ñieåm
hay cuûa nghieân cöùu naøy laø ngoaøi vieäc ñeà nghò phaûi coù söï phoái hôïp giöõa caùc nhaø

12
taâm lyù vôùi maïng löôùi hoã trôï xaõ hoäi nhaèm naâng cao hieäu quaû trong chöõa trò traàm
caûm, coøn nhaán maïnh caùi coát loõi beân trong chính laø giuùp nhöõng phuï nöõ bò baïo haønh
maïnh meõ hôn ñeå töï baûn thaân hoï coù theå öùng xöû laïi moät caùch thích hôïp vaø hieäu quaû
vôùi ngöôøi choàng cuûa mình. [32] Moät nghieân cöùu khaùc cuûa Toå chöùc söùc khoûe theá giôùi Copenhagen, naêm
1997, “Nhöõng chieán löôïc Chaâu AÂu ñeå ñaùnh baïi naïn baïo haønh phuï nöõ”, do
E.Reale, V.Sardelli tieán haønh, cho raèng phuï nöõ bò baïo haønh coù nguy cô traàm caûm
caûm cao do söï keát hôïp cuûa baûy yeáu toá: (1) taêng gaùnh naëng veà gia ñình, (2) giaûm
hoaëc maát khoâng gian caù nhaân, (3) giaûm hoaëc maát caùc moái quan heä beân ngoaøi, (4)
thaát baïi trong keá hoaïch caù nhaân, (5) giaûm hoaëc maát loøng töï toân, (6) phaùn xeùt tieâu
cöïc vaø bò aùp löïc maïnh, (7) taêng caûm giaùc meät moûi. Haäu quaû chung laø thaát voïng veà
baûn thaân, caûm thaáy mình voâ giaù trò, coá gaéng tìm kieám theâm nhieàu caùch ñeå laøm haøi
loøng ngöôøi choàng, ñoàng thôøi coù khuynh höôùng giôùi haïn nhöõng nhu caàu caù nhaân
cuûa mình. Caùc taùc giaû cuõng ñöa ra khuyeán caùo raèng vieäc duøng thuoác vaø caùc baùc só
taâm thaàn trong chöõa trò traàm caûm vôùi nhöõng phuï nöõ naøy coù nguy cô laøm taêng möùc
ñoä traàm caûm vì hoï khoâng hieåu ñöôïc coäi nguoàn saâu xa cuûa caùc trieäu chöùng traàm
caûm. Traàm caûm ôû ñaây ñöôïc xem nhö moät phaûn öùng töï veä tröôùc haønh vi baïo löïc
cuûa ngöôøi khaùc. Nghieân cöùu nhaán maïnh vaøo trò lieäu taâm lyù trong chöõa trò traàm
caûm cho phuï nöõ cuõng nhö vaïch ra caùc muïc tieâu chöõa trò. Tuy nhieân, trong nghieân
cöùu naøy ñaõ khoâng ñeà caäp tôùi nhöõng lieäu phaùp trò lieäu taâm lyù cuï theå, hình thöùc
chöõa trò vaãn laø trò lieäu caù nhaân vaø sau ñoù laø trò lieäu caëp vôï choàng, moät daïng cuûa
lieäu phaùp gia ñình, caàn söï hoã trôï cuûa caùc thaønh vieân khaùc. [38] Nhö vaäy, caùc nghieân cöùu veà traàm caûm treân theá giôùi raát phong phuù vaø
döôøng nhö ñaõ ñi vaøo moïi ngoùc ngaùch cuûa vaán ñeà, töø xaây döïng lyù thuyeát ñeán thöïc
nghieäm, khaûo saùt… Nghieân cöùu veà traàm caûm vaø phuï nöõ bò choàng baïo haønh
thöôøng taùch bieät, coù chaêng chæ laø xem baïo haønh nhö moät chæ soá, moät bieán coá ñònh
trong vieäc laøm taêng nguy cô traàm caûm hoaëc traàm caûm laø moät trong soá nhöõng toån

13
thöông taâm lyù cuûa naïn baïo haønh. Moät nghieân cöùu rieâng tìm hieåu veà ñaëc tröng
rieâng cuûa traàm caûm cuõng nhö lieäu phaùp taâm lyù höõu hieäu ñeå chöõa trò chöùng traàm
caûm cho phuï nöõ trong gia ñình coù choàng baïo haønh laø chöa coù.
1.1.2. Moät soá nghieân cöùu ôû Vieät Nam
ÔÛ nöôùc ta hieän nay, traàm caûm ñöôïc xem nhö moät hieän töôïng xaõ hoäi vaø
caùc phöông tieän truyeàn thoâng noùi ñeán raát nhieàu. Duø vaäy, nhöõng nghieân cöùu khoa
hoïc veà traàm caûm trong nöôùc vaãn coøn ít, taïo neân moät söï töông phaûn roõ neùt vôùi caùc
coâng trình nghieân cöùu treân theá giôùi. Coù leõ chính ñieàu naøy seõ thoâi thuùc söï quan
taâm nghieân cöùu nhieàu hôn nöõa cuûa caùc nhaø taâm lyù hoïc Vieät Nam.
Trong baøi vieát ñôn thuaàn veà maët lyù luaän, “Moät soá yeáu toá gaây traàm nhöôïc
vaø caùc kyõ naêng ngaên ngöøa”, caùn boä nghieân cöùu cuûa Vieän Taâm lyù hoïc Nguyeãn Thò
Hoa ñöa ra hai yeáu toá chính ñöôïc xem laø nguyeân nhaân gaây traàm nhöôïc: (1) löôïng
thoâng tin quaù lôùn vaø (2) nhòp soáng quaù khaån tröông. Treân cô sôû ñoù, taùc giaû ñeà nghò
con ngöôøi caàn coù 5 kyõ naêng ñeå coù theå töï mình phoøng traùnh tình traïng naøy. Maëc duø
caùc yeáu toá treân coù aûnh höôûng ñeán ñaëc ñieåm tö duy, ñeán caùch öùng xöû cuûa con
ngöôøi trong caùc moái quan heä, laøm giaûm hieäu quaû coâng vieäc vaø chaát löôïng caùc moái
quan heä, taïo aùp löïc lôùn trong cuoäc soáng caù nhaân vaø töø ñoù daãn ñeán traàm nhöôïc,
nhöng thöïc chaát vaãn chæ yeáu toá khaùch quan beân ngoaøi, ñaëc tröng cho söï phaùt trieån
cuûa xaõ hoäi coù aûnh höôûng ñeán traàm caûm chöù khoâng phaûi caùi baûn chaát gaây traàm
caûm. [8]

Quaûn Tröôøng Sôn, caùn boä Beänh vieän taâm thaàn TW, ñeà caäp ñeán vaán ñeà
traàm caûm trong baøi vieát “Chaån ñoaùn vaø ñieàu trò traàm caûm ôû treû em”. Noäi dung laø
söï toång hôïp caùc nghieân cöùu treân theá giôùi veà maët lyù luaän cuõng nhö caùc thöïc
nghieäm chöõa trò traàm caûm ôû treû em. Trong ñoù, taùc giaû thoáng keâ coù 5 höôùng tieáp
caän trong chaån ñoaùn traàm caûm ôû treû vaø nhöõng lieäu phaùp taâm lyù chính ñeå chöõa trò

14
traàm caûm cho treû laø (1) lieäu phaùp nhaän thöùc – haønh vi vaø (2) lieäu phaùp lieân nhaân
caùch. Baøi vieát ñaõ gôïi môû cho caùc nghieân cöùu thöïc tieãn khaùc ôû Vieät Nam. [16] Ñeà taøi toát nghieäp Ñaïi hoïc “ÖÙng duïng caùch tieáp caän chieát trung trong
ñieàu trò moät tröôøng hôïp traàm caûm” cuûa Huyønh Thò Hoaøi Nhö naêm 2005 ñaõ tieán
haønh thöïc nghieäm chöõa trò traàm caûm treân moät treû thieáu nieân theo höôùng tieáp caän
chieát trung trong trò lieäu taâm lyù. Taùc giaû neâu leân moät soá nguyeân nhaân daãn ñeán
traàm caûm, caùc phöông phaùp chöõa trò traàm caûm cuõng nhö moät soá caùch tieáp caän
trong trò lieäu taâm lyù hieän nay. Tuy nhieân, xeùt veà moâ hình tieán haønh trò lieäu, taùc giaû
chæ ñeà caäp ñeán hình thöùc trò lieäu truyeàn thoáng laø trò lieäu caù nhaân hoaëc trò lieäu gia
ñình, coù phoái hôïp vôùi cha, meï vaø em trai. [15] Trong lónh vöïc thöïc haønh trò lieäu taâm lyù taïi Vieät Nam, Libby Zinman
Schwartz, moät tieán só ngöôøi Myõ, coù baøi vieát giôùi thieäu veà moät moâ hình trò lieäu taâm
lyù môùi ôû Vieät Nam “multi-counselor model”, taïm dòch laø moâ hình töông taùc giöõa
nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû. Baøi vieát naøy ñöôïc ngöôøi nghieân cöùu baùo caùo trong
Hoäi nghò Tham vaán taâm lyù quoác teá laàn thöù 11 (thaùng 12 naêm 2005), toå chöùc taïi
Bangkok, Thaùi Lan. Taùc giaû ñaõ ñeà caäp ñeán söï hình thaønh moâ hình töông taùc giöõa
nhoùm nhaø trò lieäu vôùi thaân chuû, noù ñöôïc ra ñôøi moät caùch hoaøn toaøn ngaãu nhieân
trong quaù trình taùc giaû daïy thöïc haønh kyõ naêng trò lieäu taâm lyù cho sinh vieân taïi Vieät
Nam. Theá nhöng, baøi baùo caùo naøy chæ mang tính chaát giôùi thieäu chöù khoâng chöùng
minh ñaây laø moät moâ hình öùng duïng rieâng bieät vaøo vieäc chöõa trò traàm caûm cho phuï
nöõ nhö moät caùch thöùc hieäu quaû. [34] Nhö vaäy, nhìn chung, caùc nghieân cöùu trong nöôùc chæ taäp trung vaøo tìm
hieåu traàm caûm ôû treû em vaø öùng duïng nhöõng lieäu phaùp taâm lyù vôùi hình thöùc truyeàn
thoáng, ñoù laø moät nhaø trò lieäu taâm lyù laøm vieäc vôùi moät thaân chuû hoaëc nhoùm thaân
chuû, hoaëc vôùi caùc thaønh vieân gia ñình. Maët khaùc, caùc ñeà taøi chæ döøng laïi ôû möùc ñoä
chöùng minh cho moät soá lyù thuyeát ñaõ coù töø neàn taâm lyù hoïc trò lieäu treân theá giôùi.
Vieät Nam laø moät nöôùc coù neàn vaên hoùa rieâng vôùi nhöõng ñaëc tröng rieâng, vì vaäy,

15
caùc roái loaïn veà taâm lyù noùi chung vaø traàm caûm noùi rieâng cuõng seõ coù nhöõng bieåu
hieän cuõng nhö nguyeân nhaân rieâng cuûa noù vaø do ñoù, caàn moät lieäu phaùp, moät hình
thöùc chöõa trò rieâng bieät phuø hôïp. Ñaây chính laø moät maûnh ñaát coøn nhieàu bí aån caàn
ñöôïc khaùm phaù nghieân cöùu.
1.2. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN
1.2.1. Nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà chöùng traàm caûm
1.2.1.1. Khaùi nieäm traàm caûm
ÔÛ nöôùc ta, töø “traàm caûm” hoaëc coøn goïi laø “traàm nhöôïc”, “traàm uaát” ñöôïc
söû duïng khaù phoå bieán. Trong cuoäc soáng haøng ngaøy, moät ngöôøi ñöôïc goïi laø “traàm
caûm” hay “traàm nhöôïc” laø ngöôøi ñang trong taâm traïng buoàn baõ, chaùn naûn, khoâng
thích giao tieáp vôùi ai, ít noùi… Taâm traïng naøy coù theå xuaát hieän sau moät bieán coá
naøo ñoù nhö maát ñi ngöôøi thaân, chia tay ngöôøi yeâu, thaát baïi trong coâng vieäc… Töø
ñieån Tieáng Vieät ñònh nghóa: “Traàm uaát laø buoàn u uaát trong loøng” [22, tr.1694].
Vôùi noäi haøm traàm caûm chæ ñôn thuaàn laø moät traïng thaùi caûm xuùc buoàn, uû ruõ… thì
coù leõ haàu nhö ai trong cuoäc ñôøi mình cuõng töøng traûi qua thôøi gian bò traàm caûm vì
cuoäc soáng laø nhöõng cung baäc thaêng traàm muoân maøu muoân veû. Tuy nhieân, khi söï
traàm caûm naøy keùo daøi vaø aûnh höôûng ñeán caùc chöùc naêng, hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi
thì trôû thaønh roái loaïn traàm caûm, moät thuaät ngöõ khoa hoïc ñöôïc nghieân cöùu nhieàu
veà maët lyù thuyeát trong taâm beänh hoïc hoaëc veà phöông dieän chöõa trò trong taâm lyù
hoïc laâm saøng, taâm lyù hoïc trò lieäu.
Thaät ra, thuaät ngöõ traàm caûm ñaõ xuaát hieän töø raát laâu ñôøi, ñöôïc goïi laø
“Melancholia” theo tieáng Hy Laïp coå, do Hippocrates ñöa ra. OÂng moâ taû
“Melancholia” laø tình traïng maát caân baèng cuûa chaát maät ñen trong cô theå, khieán
cho tinh thaàn con ngöôøi trôû neân uû ruõ, buoàn baõ, “toái ñen”. Ngaøy nay, caùc nöôùc
phöông Taây duøng thuaät ngöõ “depression” ñeå noùi ñeán söï traàm caûm, traàm nhöôïc.
[31, tr.203-204]