BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LAO ĐỘNG – XÃ HỘI
NGUYỄN HOÀNG NHÂN
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC KẾ TOÁN PHỤC VỤ KIỂM SOÁT
THU, CHI TẠI CÁC ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH SỰ NGHIỆP CỦA
KHO BẠC NHÀ NƯỚC HUYỆN CAO PHONG, TỈNH HÒA BÌNH
LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: KẾ TOÁN
HÀ NỘI – 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LAO ĐỘNG – XÃ HỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC KẾ TOÁN PHỤC VỤ KIỂM SOÁT
THU, CHI TẠI CÁC ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH SỰ NGHIỆP CỦA
KHO BẠC NHÀ NƯỚC HUYỆN CAO PHONG, TỈNH HÒA BÌNH
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số : 60340301
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGHIÊM VĂN LỢI
HÀ NỘI – 2016
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, các kết quả
nghiên cứu trong luận văn là xác thực và chưa từng được công bố trong kỳ bất
công trình nào khác trước đó.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã
được cảm ơn và thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn
ngốc.
Hòa Bình, ngày 10 tháng 12 năm 2016
Tác giả
Nguyễn Hoàng Nhân
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, em đã nhận
được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu tận tình của các thầy cô của đồng nghiệp
và các bạn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc em xin được bày tỏ lời cảm
ơn chân thành tới:
Ban Giám hiệu và các thầy cô của Khoa Kế toán, Khoa Sau đại học
Trường Đại học Lao động & Xã hội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ
chúng em trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Đặc biệt xin chân thành cảm ơn Thầy giáo PGS. TS Nghiêm Văn Lợi,
người thầy kính mến đã hết lòng giúp đỡ, dạy bảo, động viên và tạo mọi điều
kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt
nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn các thầy, các cô trong hội đồng chấm luận văn
đã cho em những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới cán bộ, công chức KBNN Cao Phong,
tỉnh Hòa Bình, Ban lãnh đạo KBNN Cao Phong đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi
trong quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã cổ vũ động viên tôi
trong suốt quá trình học, làm việc và hoàn thành luận văn.
Hòa Bình, ngày 10 tháng 12 năm 2016
Tác giả
Nguyễn Hoàng Nhân
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ……………………………………………………………………………… i
LỜI CẢM ƠN
………………………………………………………………………………….. ii
MỤC LỤC ………………………………………………………………………………………
iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
…………………………………………………………. iv
DANH MỤC BẢNG …………………………………………………………………………. v
DANH MỤC HÌNH
…………………………………………………………………………. vi
CHƯƠNG I. MỞ ĐẦU
……………………………………………………………………… 1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
………………………………………………………………… 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
…………………………………………………………………….. 2
1.2.1. Mục tiêu chung
……………………………………………………………………… 2
1.2.2. Mục tiêu cụ thể ……………………………………………………………………… 2
1.3. Câu hỏi nghiên cứu
………………………………………………………………………. 3
1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
…………………………………………………… 3
1.4.1. Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………………….. 3
1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ……………………………………………………………….. 3
1.5. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ……………………………………………………….. 4
CHƯƠNG II. CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CÔNG TÁC KẾ TOÁN
PHỤC VỤ KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH QUA KHO BẠC NHÀ
NƯỚC …………………………………………………………………………………………….. 7
2.1. Ngân sách Nhà nước và Kiểm soát chi Ngân sách Nhà nước qua Kho
Bạc
………………………………………………………………………………………………….. 7
2.1.1. Ngân sách Nhà nước và Chi ngân sách Nhà nước
……………………….. 7
2.1.2. Kiểm soát chi NSNN qua Kho bạc………………………………………….. 11
2.2. Hệ thống kế toán Kho bạc Nhà nước phục vụ công tác kiểm soát chi
ngân sách Nhà nước qua Kho bạc
……………………………………………………….. 16
2.2.1. Quy định chung …………………………………………………………………… 16
2.2.2. Tổ chức bộ máy kế toán và tổ chức công tác kế toán NSNN và hoạt
động nghiệp vụ KBNN
………………………………………………………………….. 20
2.2.3. Chứng từ kế toán …………………………………………………………………. 23
2.2.4. Hệ thống tổ hợp tài khoản kế toán ………………………………………….. 32
2.2.5. Sổ kế toán
…………………………………………………………………………… 34
2.2.6. Báo cáo tài chính. ………………………………………………………………… 35
2.2.7. Báo cáo kế toán quản trị ……………………………………………………….. 36
CHƯƠNG III. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KẾ TOÁN PHỤC VỤ
KIỂM SOÁT CHI NSNN TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC CAO PHONG 38
3.1. Tổng quan về Kho bạc Nhà nước Cao Phong – Hòa Bình …………………. 38
iv
3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển Kho bạc Cao Phong, tỉnh Hòa Bình
………………………………………………………………………………………………….. 38
3.1.2. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức bộ máy Kho bạc
Cao Phong, tỉnh Hòa Bình
……………………………………………………………… 39
3.1.3. Đánh giá chung
……………………………………………………………………. 42
3.2. Tổng quan về chương trình TABMIS ……………………………………………. 44
3.2.1. Sự hình thành và cần thiết hình thành TABMIS ……………………….. 44
3.2.2. Tổng quan về TABMIS ………………………………………………………… 45
3.3. Kiểm soát chi NSNN tại Kho bạc Cao Phong …………………………………. 47
3.3.1. Dự toán Ngân sách Nhà nước ………………………………………………… 47
3.3.2. Thực hiện dự toán
………………………………………………………………… 50
3.4. Thực trạng công tác kế toán phục vụ kiểm soát chi NSNN tại Kho bạc
Cao Phong.
……………………………………………………………………………………… 55
3.4.1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tại Kho bạc Nhà nước Cao Phong 55
3.4.2. Thực trạng công tác kế toán tại Kho bạc Nhà nước Cao Phong……. 56
3.4.3. Đánh giá thực trạng công tác kế toán tại Kho bạc Nhà nước Cao
Phong …………………………………………………………………………………………. 60
CHƯƠNG IV. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC KẾ TOÁN PHỤC VỤ KIỂM
SOÁT CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI KHO BẠC CAO PHONG 70
4.1. Yêu cầu và các yếu tố ảnh hưởng đến hoàn thiện công tác kế toán phục
vụ kiểm soát chi NSNN tại Kho bạc Cao Phong
……………………………………. 70
4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác kế toán phục vụ kiểm soát chi
NSNN tại Kho bạc Cao Phong …………………………………………………………… 71
4.2.1. Hoàn thiện lựa chọn mô hình tổ chức công tác kế toán và bộ máy kế
toán ……………………………………………………………………………………………. 71
4.2.2. Hoàn thiện hệ thống chứng từ
………………………………………………… 71
4.2.3. Hoàn thiện hệ thống tài khoản ……………………………………………….. 73
4.2.4. Hoàn thiện hệ thống báo cáo
………………………………………………….. 75
4.2.5. Hoàn thiện công tác tự kiểm tra kế toán
…………………………………… 76
4.2.6. Hoàn thiện phần mềm, ứng dụng TABMIS ……………………………… 76
4.3. Kết luận
……………………………………………………………………………………. 78
4.4. Kiến nghị
………………………………………………………………………………….. 80
4.4.1. Kiến nghị với Bộ Tài chính……………………………………………………. 80
4.4.2. Kiến nghị với Kho bạc Nhà nước …………………………………………… 81
4.4.3. Kiến nghị với Kho bạc nhà nước tỉnh Hòa Bình ……………………….. 82
v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CCVC
Công chức viên chức
CBCC
Cán bộ công chức
CNH
Công nghiệp hoá
CNTT
Công nghệ thông tin
CMKT
Chuẩn mực kế toán
DTNT
Dân tộc nội trú
HĐND
Hội đồng nhân dân
HCSN
KBNN
Hành chính sự nghiệp
Kho bạc nhà nước
KTXH
Kinh tế xã hội
NSĐP
Ngân sách địa phương
NSNN
Ngân sách Nhà nước
NSTW
Ngân sách trung ương
PTTH
Phổ thông trung học
TABMIS
Hệ thống thông tin quản lý ngân sách và Kho bạc
TCS
Hệ thống thu thuế trực tiếp
THCS
Trung học cơ sở
UBND
Uỷ ban nhân dân
XDCB
Xây dựng cơ bản
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
vi
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Quy trình chính của TABMIS ……………………………………………… 46
Bảng 3.2. Tổng thu ngân sách địa phương năm 2013 – 2015 …………………… 50
Bảng 3.3. Tình hình chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Cao
Phong năm 2013 – 2015…………………………………………………………………….. 52
Bảng 3.4. Kinh phí chi đầu tư xây dựng cơ bản, chi sự nghiệp có tính chất đầu
tư giai đoạn 2013 – 2015
……………………………………………………………………. 55
Bảng 3.5. Thống kê lỗi sử dụng chứng từ năm 2013 – 2015 ……………………. 64
vii
DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1. Quy trình giao dịch một cửa của KBNN ………………………………… 16
Hình 3.1. Cơ cấu tổ chức Kho bạc Nhà nước Cao Phong ……………………….. 42
Hình 3.2. Quy trình chi thường xuyên tại Kho bạc Cao Phong. ……………….. 51
Hình 3.3. Quy trình quản lý thanh toán vốn đầu tư qua Kho bạc Cao Phong,
54
tỉnh Hòa Bình ………………………………………………………………………………….. 54
1
CHƯƠNG I. MỞ ĐẦU
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò vô cùng quan trọng không
chỉ đối với sự phát triển kinh tế nước ta mà còn đối với bất kỳ quốc gia nào
trên thế giới. Việc quản lý và sử dụng sao cho có hiệu quả NSNN là trách
nhiệm của Chính phủ, các tổ chức, và các đơn vị sử dụng ngân sách. Luật
NSNN quy định mọi khoản chi NSNN đều phải được kiểm tra, kiểm soát
trong quá trình chi trả, thanh toán, đảm bảo các khoản chi phải có trong dự
toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cấp có thẩm quyền quy định. Hiện
đại hóa công tác quản lý NSNN được Đảng và Chính phủ quan tâm, là cơ sở
ổn định kinh tế vĩ mô, tạo tiền đề phát triển nền kinh tế bền vững, hội nhập
cùng các nước trong khu vực cũng như các nước trên toàn thế giới.
Kể từ tháng 8 năm 2012, Kho bạc Nhà nước Hòa Bình đã chính thức
tham gia vào hệ thống thông tin quản lý Ngân sách và Kho bạc (TABMIS) theo
chương trình hiện đại hóa Kho bạc Nhà nước của Bộ Tài chính. TABMIS với
mục tiêu cụ thể trong phạm vi dự án này là: Xây dựng và triển khai Hệ thống
thông tin quản lý Ngân sách và Kho bạc tích hợp với hiệu quả trong toàn hệ
thống Kho bạc Nhà nước. Kết nối với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các Bộ sử dụng
ngân sách, cơ quan tài chính các cấp. Trong tương lai, TABMIS sẽ được kết
nối đến các đơn vị sử dụng ngân sách, tạo điều kiện phát huy hết hiệu quả của
một hệ thống quản lý tích hợp với các quy trình ngân sách khép kín, tự động,
thông tin quản lý tập trung, cung cấp báo cáo đầy đủ, toàn diện, kịp thời và
minh bạch. Kiến trúc TABMIS dựa trên khuôn mẫu quản lý tài chính và ngân
sách đã được kiểm chứng thực tế và tuân thủ theo các chuẩn mực Kế toán quốc
tế.
2
Trong quá trình triển khai thực hiện TABMIS phát sinh một số tồn tại,
vướng mắc liên quan đến công tác kế toán nói chung và công toán kế toán nói
riêng tại KBNN Cao Phong – Hòa Bình. Công tác kế toán trong điều kiện sử
dụng TABMIS có những đặc điểm khác so với thời kỳ trước đây, một số vấn
đề đặt ra khi sử dụng TABMIS, làm thế nào để khắc phục các bất cập do
TABMIS gây ra nhằm giúp làm tốt hơn công tác kế toán… Chính vì vậy, tác
giả đã chọn đề tài “Hoàn thiện công tác kế toán phục vụ kiểm soát thu, chi
tại các đơn vị Hành chính sự nghiệp của Kho bạc Nhà nước huyện Cao
Phong, tỉnh Hòa Bình” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
1.2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng công tác kế toán trong điều kiện TABMIS, việc
quản lý ngân sách và kiểm soát chi ngân sách Nhà nước đối với các đơn vị
Hành chính sự nghiệp qua Kho bạc Cao Phong, tỉnh Hòa Bình, từ đó đề xuất
hệ thống các giải pháp hoàn thiện công tác kế toán phục vụ kiểm soát thu, chi
nguồn NSNN hiệu quả, minh bạch.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách
Nhà nước qua Kho bạc trong điều kiện TABMIB; kế toán Kho bạc Nhà nước.
Đánh giá thực trạng công tác kế toán kiểm soát chi ngân sách Nhà nước
tại Kho bạc Nhà nước Cao Phong, tỉnh Hòa Bình trong điều kiện áp dụng
TABMIB;
Đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác kế toán kiểm
soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc trong điều kiện TABMIB tại địa
bàn nghiên cứu trong thời gian tới.
3
1.3. Câu hỏi nghiên cứu
Trên cơ sở mục tiêu của đề tài, tôi đặt ra một số câu hỏi nghiên cứu như
sau:
1) Cơ sở lý luận về quản lý chi NSNN qua KBNN?
2) Công tác kế toán KBNN trong kiểm soát chi NSNN?
3) Đánh giá thực trạng công tác kế toán trong kiểm soát chi NSNN
qua KBNN Cao Phong, tỉnh Hòa Bình.
4) Giải pháp hoàn thiện công tác kế toán phục vụ kiểm soát thu, chi tại
KBNN Cao Phong trong thời gian tới.
1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan
đến NSNN và công tác kế toán của KBNN Cao Phong phục vụ cho kiểm
soát thu, chi đối với các đơn vị Hành chính sự nghiệp trên địa bàn trong điều
kiện sử dụng TABMIS.
1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
* Phạm vi về nội dung: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu về hoàn thiện
tổ chức công tác kế toán trong điều kiện TABMIS phục vụ công tác kiểm soát
chi NSNN qua Kho bạc.
* Phạm vi không gian: Nghiên cứu được thưc hiện tại Kho bạc Nhà
nước Cao Phong, tỉnh Hòa Bình.
* Phạm vi về thời gian: Sử dụng số liệu chi ngân sách Nhà nước qua
Kho bạc Nhà nước Cao Phong, tỉnh Hòa Bình trong giai đoạn 2013 – 2015, kết
quả việc thực hiện triển khai TAMIS trong giai đoạn 2010 – 2015 và đề ra giải
4
pháp hoàn thiện công tác kế toán kiểm soát chi NSNN trên địa bàn những năm
tiếp theo.
1.5. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
“Hoàn thiện công tác kế toán phục vụ kiểm soát thu, chi tại các đơn vị
Hành chính sự nghiệp của Kho bạc Nhà nước huyện Cao Phong, tỉnh Hòa
Bình” là đề tài mang tính thực tiễn cao, phù hợp với yêu cầu của công cuộc
cải cách hành chính và định hướng phát triển ngành Kho bạc. Trải qua hơn 25
năm hình thành và phát triển, hệ thống Kho bạc Nhà nước Việt Nam luôn có
những chính sách đổi mới và hoàn thiện về cơ cấu tổ chức, bộ máy quản lý,
chức năng nhiệm vụ và các chính sách chế độ của Nhà nước, để đáp ứng với
sự phát triển toàn diện của đất nước. Đã có những nghiên cứu, bài báo viết về
Kho bạc Nhà nước với nhiều góc độ khác nhau, có thể nêu một số nghiên cứu
với các nội dung cơ bản sau:
Trong bài viết của Thạc sĩ Ngô Hải Trường “Để TABMIS trở thành
nguồn cung cấp thông tin đầu vào chính của tổng kế toán Nhà nước” đăng
trên Tạp chí quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 121 tháng 7/2012 có thể thấy rõ
những kết quả đạt được khi triển khai TABMIS và đưa ra một số giải pháp để
TABMIS trở thành nguồn cung cấp thông tin đầu vào chính của tổng kế toán
Nhà nước trong thời gian tới. Tuy nhiên hạn chế của bài viết là tác giả mới chỉ
đưa ra các giải pháp về hệ thống báo cáo, an toàn bảo mật thông tin mà chưa
đưa ra các giải pháp về quy trình xử lý nghiệp vụ kế toán.
Bài viết của Thạc sĩ Phan Quảng Thống “Nhiệm vụ và giải pháp chủ
yếu cân đối ngân sách nhà nước 2013” đăng trên Tạp chí Ngân quỹ Quốc gia
số 129 tháng 3/2013 đã nêu lên tình hình thu – chi NSNN năm 2012. Qua đó
đưa ra một số giải pháp về cân đối ngân sách nhà nước năm 2013. Tuy nhiên
5
hạn chế của bài viết là tác giả chưa đi sâu phân tích nguyên nhân thiếu hụt thu
NSNN của ngân sách địa phương năm 2012.
Bài viết của tác giả Phạm Thị Thanh Hương “Kiểm soát, phòng ngừa
rủi ro trên chương trình TABMIS” đăng trên Tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc
gia số 131 tháng 5/2013 nêu lên tầm quan trọng của hệ thống tài khoản trên
TABMIS. Từ đó xác định việc quản lý và sử dụng tài khoản trên TABMIS.
Tuy nhiên hạn chế của bài viết là tác giả đã đưa ra các biện pháp chưa tối ưu,
kết quả mang lại không cao.
Thạc sĩ Phạm Bình với bài viết “Triển khai thực hiện cam kết chi qua
Kho bạc Nhà nước trong điều kiện vận hành TABMIS” đăng trên Tạp chí
Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 138 tháng 12/2013 đã nhận định quản lý, kiểm
soát cam kết chi ngân sách nhà nước là một khâu quan trọng trong chu trình
quản lý chi ngân sách nhà nước. góp phần từng bước thực hiện cải cách tài
chính công theo hướng công khai, minh bạch và phù hợp với thông lệ và
chuẩn mực quốc tế, trên nền tảng vận hành TABMIS. Tuy nhiên hạn chế của
bài viết là tác giả chưa phân tích một số khó khăn trong việc hướng dẫn với
các đơn vị giao dịch thực hiện cam kết chi mà chỉ tập trung vào những khó
khăn trong việc xử lý nghiệp vụ. Và còn một số luận văn đề cập đến công tác
kế toán trong điều kiện thực hiện TABMIS như:
Tác giả Nguyễn Văn Hóa với đề tài “Hoàn thiện công tác kế toán tại
Kho bạc Nhà nước Đà Nẵng trong điều kiện sử dụng phần mềm TABMIS”
(Năm 2012). Với đề tài này tác giả đã đi sâu nghiên cứu về hệ thống
TABMIS, các phân hệ chính, các quy trình trên TABMIS. Đồng thời tác giả
cũng đã nghiên cứu về kế toán nhà nước áp dụng cho TABMIS tại KBNN Đà
Nẵng, đã đưa ra các bằng chứng về số liệu thu, chi NSNN để nội dung phân
tích được rõ hơn. Nhưng tác giả chưa nghiên cứu sâu vào nghiệp vụ kế toán
6
liên quan đến ngân sách nhà nước để thấy rõ những khó khăn vướng mắc khi
thực hiện TABMIS.
Tóm lại các luận văn này đều là những công trình khoa học có giá trị
cao trên địa bàn được nghiên cứu. Nhìn chung các đề tài đã hệ thống hóa
được những lý thuyết về NSNN và các hoạt động nghiệp vụ của KBNN. Với
cách tiếp cận nghiên cứu khác nhau, phạm vi nghiên cứu khác nhau, bằng
việc kết hợp các phương pháp quan sát, thu thập dữ liệu, phương pháp tổng
hợp, phương pháp so sánh đối chiếu… Các tác giả đã đi sâu nghiên cứu về hệ
thống TABMIS, sự cần thiết phải hình thành TABMIS, các nghiệp vụ hạch
toán kế toán theo chế độ quy định áp dụng cho TABMIS, nghiên cứu chuyên
sâu các nghiệp vụ liên quan đến ngân sách nhà nước và Kho bạc. Đồng thời
các tác giả đã nêu lên những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện công tác kế
toán trong điều kiện thực hiện TABMIS, đề xuất một số giải pháp phù hợp
với tình hình thực tiễn trong công tác kế toán NSNN và hiện nay một số hạn
chế đã được hoàn thiện trên TABMIS nhưng quá trình thực hiện vẫn còn một
số tồn tại. Tuy nhiên tại Kho bạc Nhà nước Cao Phong chưa có công trình nào
nghiên cứu về công tác kế toán ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước
Cao Phong. Qua công tác thực tế tại đơn vị, tác giả nhận thấy công tác kế toán
ngân sách nhà nước còn một số nội dung cần phải hoàn thiện. Vì vậy vấn đề
được nghiên cứu trong luận văn là phải hoàn thiện công tác kế toán ngân sách
nhà nước, phục vụ cho công tác kiểm soát thu, chi ngân sách nhà nước tại
KBNN Cao Phong trong điều kiện TABMIS.
7
CHƯƠNG II. CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CÔNG TÁC KẾ
TOÁN PHỤC VỤ KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH QUA KHO
BẠC NHÀ NƯỚC
2.1. Ngân sách Nhà nước và Kiểm soát chi Ngân sách Nhà nước qua Kho
Bạc
2.1.1. Ngân sách Nhà nước và Chi ngân sách Nhà nước
* Ngân sách Nhà nước
Ngân sách Nhà nước (NSNN) là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà
nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ
quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức
năng, nhiệm vụ của Nhà nước. (Quốc hội, 2015)
* Chi ngân sách Nhà nước
Chi ngân sách nhà nước là việc phân phối và sử dụng quỹ ngân sách
nhà nước nhằm đảm bảo thực hiện chức năng của nhà nước theo những
nguyên tắc nhất định.
Chi ngân sách nhà nước là quá trình phân phối lại các nguồn tài chính
đã được tập trung vào ngân sách nhà nước và đưa chúng đến mục đích sử
dụng. Do đó, Chi ngân sách nhà nước là những việc cụ thể không chỉ dừng lại
trên các định hướng mà phải phân bổ cho từng mục tiêu, từng hoạt động và
từng công việc thuộc chức năng của nhà nước.
* Thu ngân sách Nhà nước
Để có kinh phí chi cho mọi hoạt động của mình, nhà nước đã đặt ra các
khoản thu (các khoản thuế khóa) do mọi công dân đóng góp để hình thành
8
nên quỹ tiền tệ của mình. Thực chất, thu ngân sách nhà nước là việc nhà nước
dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình
thành quỹ ngân sách nhà nước nhằm thỏa mãn các nhu cầu của nhà nước.
* Đặc điểm của NSNN
Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với quyền lực
kinh tế – chính trị của nhà nước, và việc thực hiện các chức năng của nhà
nước, được nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định;
Hoạt động ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối lại các nguồn tài
chính, nó thể hiện ở hai lãnh vực thu và chi của nhà nước;
Ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với sở hữu nhà nước, luôn chứa
đựng những lợi ích chung, lợi ích công cộng;
Ngân sách nhà nước cũng có những đặc điểm như các quỹ tiền tệ khác.
Nét khác biệt của ngân sách nhà nước với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung
của nhà nước, nó được chia thành nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng, sau đó
mới được chi dùng cho những mục đích đã định;
Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước được thực hiện theo nguyên
tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu.
* Vai trò của NSNN
NSNN có vai trò đảm bảo tài chính trong toàn bộ hoạt động kinh tế xã
hội, an ninh quốc phòng và đối ngoại của đất nước.
NSNN là công cụ thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo cho
nền kinh tế tăng trưởng và bền vững.
NSNN là công cụ để điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và kiềm chế
lạm phát.
9
Ngân sách là công cụ hữu hiệu của Nhà nước để điều chỉnh trong lĩnh
vực thu nhập, thực hiện công bằng xã hội.
Ngân sách nhà nước được quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung
dân chủ, công khai, minh bạch, có phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn
với trách nhiệm. Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân
sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước.
* Phân loại các khoản chi ngân sách Nhà nước
Tuỳ thuộc vào vai trò của Nhà nước trong quản lý chính trị, kinh tế, xã
hội ở mỗi thời kỳ lịch sử mà chi NSNN có những nội dung và cơ cấu khác
nhau. Do tính chất đa dạng và phong phú của các khoản chi nên việc phân
loại nội dung chi NSNN để giúp cho công tác quản lý cũng như định hướng
chi NSNN là rất cần thiết. Phân loại các khoản chi NSNN là việc sắp xếp các
khoản chi NSNN theo những tiêu thức, tiêu chí nhất định vào các nhóm, các
loại chi. Cụ thể như: theo luật ngân sách nhà nước.
– Theo mục đích KT-XH của các khoản chi: chi NSNN được chia thành
chi tiêu dùng và chi đầu tư phát triển.
– Theo tính chất các khoản chi: chi NSNN được chia thành chi cho y tế;
chi giáo dục; chi phúc lợi; chi quản lý Nhà nước; chi đầu tư kinh tế.
– Theo chức năng của Nhà nước: chi NSNN được chia thành chi nghiệp
vụ và chi phát triển.
– Theo tính chất pháp lý: chi NSNN được chia thành các khoản chi theo
luật định; các khoản chi đã được cam kết; các khoản chi có thể điều chỉnh.
– Theo yếu tố các khoản chi: chi NSNN được chia thành chi đầu tư; chi
thường xuyên và chi khác, bao gồm:
10
Chi đầu tư phát triển, bao gồm: chi về đầu tư xây dựng các công trình kết
cấu hạ tầng kinh tế- xã hội không có khả năng thu hồi vốn; đầu tư và hỗ trợ cho
các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, các tổ chức tài chính của Nhà nước, góp
vốn cổ phần, liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực cần thiết có sự
tham gia của Nhà nước theo quy định của pháp luật; chi bổ sung dự trữ Nhà
nước; chi đầu tư phát triển thuộc các chương trình mục tiêu quốc gia, dự án Nhà
nước; các khoản chi đầu tư phát triển theo quy định của pháp luật.
Chi thường xuyên NSNN bao gồm: chi các hoạt động sự nghiệp giáo
dục, đào tạo, dạy nghề, y tế, xã hội, văn hoá thông tin và văn học nghệ thuật,
thể dục thể thao, khoa học và công nghệ, môi trường, các sự nghiệp xã hội
khác; các hoạt động sự nghiệp kinh tế, sự nghiệp giao thông, nông, lâm ngư
nghiệp; các nhiệm vụ quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội; hoạt động
của cơ quan Nhà nước; hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam, hoạt động
của Uỷ ban Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Liên đoàn Lao động Việt Nam, Đoàn
thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh; Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Hội Liên
hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam;
Chi khác của NSNN bao gồm: chi trả nợ gốc và lãi các khoản vay do
Chính phủ vay; chi viện trợ của NSTW cho các Chính phủ và tổ chức nước
ngoài; chi cho vay của NSTW; chi trả gốc và lãi các khoản huy động để đầu
tư xây dựng kết cấu hạ tầng theo quy định của Luật NSNN.
* Phân cấp quản lý ngân sách
Nội dung cơ bản của phân cấp quản lý NSNN: Phân cấp quản lý ngân
sách nhà nước là việc xác định phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của chính
quyền các cấp, các đơn vị dự toán ngân sách trong việc quản lý ngân sách nhà
nước phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế – xã hội.
11
Chế độ pháp lý về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là tổng hợp
các qui phạm pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm
điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình phân định trách
nhiệm, quyền hạn của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong lĩnh vực
ngân sách nhà nước và các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện
việc phân giao nguồn thu và chi của ngân sách các cấp.
Các phương thức phân cấp quản lý NSNN, phân cấp nhiệm vụ chi:
Nhiệm vụ chi NSTƯ như: Chi đầu tư xây dựng các công trình kết cấu
hạ tầng kinh tế – xã hội không có khả năng thu hồi vốn do Trung ương quản
lý, chi các hoạt động sự nghiệp giáo dục, đào tạo, y tế…
Nhiệm vụ chi ngân sách địa phương (NSĐP) như: Thực hiện nhiệm vụ
chi đầu tư đối với cơ sở hạ tầng do địa phương quản lý, chi thường xuyên cho
các nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng…
Về phương thức cấp phát ngân sách:
– Phương thức cấp phát theo lệnh chi tiền
– Phương thức cấp phát theo dự toán
* Quyết toán ngân sách nhà nước:
Quyết toán ngân sách nhà nước là việc tổng kết, đánh giá việc thực hiện
ngân sách và chính sách tài chính ngân sách của quốc gia cũng như xem xét
trách nhiệm pháp lý của các cơ quan nhà nước khi sử dụng nguồn lực tài
chính quốc gia để thực hiện các chức năng nhiệm vụ của nhà nước trong một
thời gian nhất định, được cơ quan cơ quan có thẩm quyền phê chuẩn.
2.1.2. Kiểm soát chi NSNN qua Kho bạc
2.1.2.1. Khái niệm
Kho bạc Nhà nước là cơ quan trực thuộc Bộ Tài chính, thực hiện chức
12
năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính quản lý nhà nước về quỹ ngân
sách nhà nước, các quỹ tài chính nhà nước và các quỹ khác của Nhà nước
được giao quản lý; quản lý ngân quỹ; tổng kế toán nhà nước; thực hiện việc
huy động vốn cho ngân sách nhà nước và cho đầu tư phát triển thông qua hình
thức phát hành trái phiếu Chính phủ theo quy định của pháp luật.
Kiểm soát chi ngân sách là tổng thể các hoạt động của cá nhân và tổ
chức có trách nhiệm nhằm bảo đảm cho các khoản chi ngân sách thực hiện
đúng quy định, đúng mục đích, đúng đối tượng và tiết kiệm. Luật NSNN hiện
hành quy định khi có nhu cầu chi, Thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách gởi
chứng từ thanh toán (đồng thời là lệnh chuẩn chi) tới KBNN cùng với hồ sơ
thanh toán, KBNN kiểm tra tính hợp pháp của các tài liệu cần thiết theo quy
định của pháp luật và thực hiện chi ngân sách khi có đủ các điều kiện quy
định của Luật theo phương thức thanh toán trực tiếp.
2.1.2.2. Nguyên tắc kiểm soát chi, thanh toán các khoản chi NSNN qua KBNN
Tất cả các khoản chi ngân sách Nhà nước phải được kiểm tra, kiểm soát
trong quá trình chi trả, thanh toán. Các khoản chi phải có trong dự toán ngân
sách Nhà nước được giao, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cấp có thẩm
quyền quy định và đã được thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách hoặc người
được uỷ quyền quyết định chi.
Mọi khoản chi ngân sách Nhà nước được hạch toán bằng đồng Việt
Nam theo niên độ ngân sách, cấp ngân sách và mục lục ngân sách Nhà nước.
Các khoản chi ngân sách bằng ngoại tệ, hiện vật, ngày công lao động được
quy đổi và hạch toán bằng đồng Việt Nam theo tỷ giá ngoại tệ, giá hiện vật,
ngày công lao động do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định.
Việc thanh toán các khoản chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà
nước thực hiện theo nguyên tắc trực tiếp từ Kho bạc Nhà nước cho người
13
hưởng lương, trợ cấp xã hội và người cung cấp hàng hoá dịch vụ: trường hợp
chưa thực hiện được việc thanh toán trực tiếp, Kho bạc Nhà nước thực hiện
thanh toán qua đơn vị sử dụng ngân sách Nhà nước.
Trong quá trình quản lý, thanh toán, thanh toán, quyết toán chi ngân
sách Nhà nước các khoản chi sai phải thu hồi giảm chi hoặc nộp ngân sách.
Căn cứ vào quyết định của cơ quan tài chính hoặc quyết định của cơ quan nhà
nước có thẩm quyền, Kho bạc Nhà nước thực hiện việc thu hồi cho ngân sách
Nhà nước theo đúng trình tự quy định. (Thông tư 161/2012/TT-BTC và Thông
tư 39/2016/TT-BTC sửa đổi bổ sung)
2.1.2.3. Nội dung và quy trình kiểm soát một số khoản chi chủ yếu của ngân
sách nhà nước
1. Kiểm soát các khoản chi thường xuyên; chi chương trình mục tiêu
quốc gia và một số chương trình khác gắn với nhiệm vụ quản lý của các Bộ,
ngành, địa phương đã được cơ quan chủ quản giao trong dự toán ngân sách
của đơn vị sử dụng ngân sách:
Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát hồ sơ của đơn vị theo các nội
dung sau:
a) Kiểm soát, đối chiếu các khoản chi so với dự toán ngân sách nhà
nước, bảo đảm các khoản chi phải có trong dự toán ngân sách nhà nước được
cấp có thẩm quyền giao, số dư tài khoản dự toán của đơn vị còn đủ để chi.
b) Kiểm tra, kiểm soát tính hợp pháp, hợp lệ của các hồ sơ, chứng từ
theo quy định đối với từng khoản chi.
c) Kiểm tra, kiểm soát các khoản chi, bảo đảm đúng chế độ, tiêu chuẩn,
định mức chi ngân sách nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy
định. Đối với các khoản chi chưa có chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân
14
sách nhà nước, Kho bạc Nhà nước căn cứ vào dự toán ngân sách nhà nước đã
được cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao để kiểm soát.
2. Kiểm soát các khoản kinh phí ủy quyền:
Việc kiểm soát, thanh toán các khoản kinh phí ủy quyền thực hiện theo
quy định tại khoản 12 mục IV Thông tư số 59/2003/TT-BTC ngày 23/06/2003
của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định số 60/2003/NĐ-CP ngày
06/06/2003 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Ngân
sách nhà nước.
3. Kiểm soát, thanh toán các khoản trả nợ vay của ngân sách nhà nước:
a) Trả nợ nước ngoài:
+ Trên cơ sở dự toán chi trả nợ và yêu cầu thanh toán, cơ quan tài chính
lập lệnh chi tiền chuyển đến Kho bạc Nhà nước để thanh toán chi trả. Căn cứ
lệnh chi tiền của cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước làm thủ tục xuất quỹ
ngân sách để thanh toán trả nợ nước ngoài.
b) Trả nợ trong nước:
Đối với các khoản chi trả nợ trong nước được thực hiện theo các văn
bản hướng dẫn hiện hành của Bộ Tài chính.
4. Kiểm soát, thanh toán các khoản chi cho hoạt động của các tổ chức
chính trị xã hội, chính trị xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội –
nghề nghiệp được thực hiện theo quy định, đảm bảo các khoản chi phải có
trong dự toán, số dư tài khoản dự toán còn đủ để chi, kiểm tra kiểm soát tính
hợp pháp, hợp lệ của các hồ sơ, chứng từ theo quy định đối với từng khoản
chi.
15
5. Kiểm soát, thanh toán các khoản chi ngoại tệ:
Đối với các khoản chi ngoại tệ được thực hiện theo các văn bản hướng
dẫn hiện hành cửa Bộ Tài chính.
6. Chi bằng hiện vật và ngày công lao động:
Đối với các khoản chi ngân sách bằng hiện vật và ngày công lao động,
căn cứ lệnh ghi thu, lệnh ghi chi ngân sách nhà nước của cơ quan tài chính,
Kho bạc Nhà nước hạch toán ghi thu, ghi chi ngân sách nhà nước.
7. Sau khi kiểm soát hồ sơ, chứng từ chi của đơn vị, Kho bạc Nhà nước
thực hiện:
a) Trường hợp đảm bảo đầy đủ các điều kiện chi theo qui định, Kho bạc
Nhà nước làm thủ tục thanh toán cho đơn vị sử dụng ngân sách.
b) Trường hợp chưa đủ điều kiện thanh toán, nhưng thuộc đối tượng
được tạm ứng, Kho bạc Nhà nước làm thủ tục tạm ứng cho đơn vị sử dụng
ngân sách theo quy định.
c) Trường hợp không đủ điều kiện chi, Kho bạc Nhà nước từ chối thanh
toán theo quy định, mẫu biểu từ chối thanh toán gửi đơn vị sử dụng ngân sách
nhà nước theo Mẫu số 02 ban hành kèm theo Thông tư 161/2012/TT-BTC.
Quản lý NSNN là trách nhiệm của các ngành, các cấp, các cơ quan, đơn
vị có liên quan đến việc quản lý và sử dụng NSNN; trong đó hệ thống KBNN giữ
vai trò đặc biệt quan trọng. Luật NSNN đã quy định mọi khoản chi của NSNN chỉ
được thực hiện khi có đủ điều kiện quy định, đồng thời theo nguyên tắc thanh toán
trực tiếp cho đơn vị sử dụng ngân sách và các tổ chức được NSNN hỗ trợ thường
xuyên phải mở tài khoản tại KBNN, chịu sự kiểm tra của cơ quan tài chính và
KBNN trong quá trình thanh toán và sử dụng kinh phí.
Như vậy, KBNN chính là “trạm canh gác và kiểm soát cuối cùng” được
16
Nhà nước giao nhiệm vụ kiểm soát trước khi đồng vốn của Nhà nước ra khỏi quỹ
NSNN.
Hình 2.1. Quy trình giao dịch một cửa của KBNN
(Nguồn: Tổng hợp từ phiếu điều tra, 2015)
2.2. Hệ thống kế toán Kho bạc Nhà nước phục vụ công tác kiểm soát chi
ngân sách Nhà nước qua Kho bạc
2.2.1. Quy định chung
* Khái niệm kế toán NSNN và hoạt động nghiệp vụ KBNN
Kế toán nhà nước áp dụng cho Hệ thống thông tin quản lý Ngân sách
và Kho bạc là công việc thu thập, xử lý, kiểm tra, giám sát, phân tích và cung
cấp thông tin về: Tình hình phân bổ dự toán kinh phí NSNN; Tình hình thu,
chi Ngân sách nhà nước; Tình hình vay và trả nợ vay của NSNN; Các loại tài
sản của nhà nước do KBNN đang quản lý và các hoạt động nghiệp vụ KBNN.
Việc thu thập và xử lý thông tin của kế toán nhà nước áp dụng cho TABMIS
phải đảm bảo kịp thời, đầy đủ, chính xác, trung thực, liên tục và có hệ thống.
