10968_Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học nho gia và triết học đạo gia Trung Quốc thời cổ đại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM
VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC

Đề tài số 3:
SỰ TƢƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA TRIẾT
HỌC NHO GIA VÀ TRIẾT HỌC ĐẠO GIA Ở TRUNG
QUỐC THỜI CỔ ĐẠI

HVTH : Vũ Huỳnh Phƣơng

STT : 53

Nhóm : 06

Lớp : Cao học Ngày 4

Khóa : 22

GVHD : TS. Bùi Văn Mƣa
TP. HCM, Tháng 12/2012

–

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

LỜI CẢM ƠN
Triết học là nguồn gốc lịch sử nhân loại, là hệ thống tri thức có tính trừu tượng và
khái quát hóa cao, nó phản ánh xã hội bằng một hệ thống phạm trù. Do vậy việc nghiên cứu
Triết học là môn học bắt buộc trong giai đoạn đại cương của các bậc học và chương trình
cao học cũng không là ngoại lệ. Để tiếp cận với kho tàng kiến thức ấy em không quên
những người đã tạo điều kiện cho em học hỏi, nghiên cứu và lĩnh hội các phạm trù triết học
ấy.
Lời đầu tiên em xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường ĐH Kinh tế TP HCM, Tiểu ban
Triết Học – Khoa lý luận chính trị Trường ĐH Kinh tế TPHCM đã tạo điều kiện tốt nhất
cho học viên có môi trường học tập và trau dồi thêm kiến thức môn học này.
Em cũng xin chân thành cám ơn Tiến Sĩ Bùi Văn Mưa, người Thầy với tất cả sự
nhiệt tình, yêu nghề đã truyền đạt những kiến thức bổ ích và kinh nghiệm quý báu cho lớp
Ngày 4 – K22 cũng như hướng dẫn tận tình và cung cấp giáo trình, tài liệu tham khảo cho
em hoàn thành đề tài này.
Và cuối cùng, Em xin gửi lời cảm ơn tất cả các thành viên Nhóm 6 của lớp Ngày 4
đã góp phần tạo nên một tập thể đoàn kết, thúc đẩy tinh thần học tập, nghiên cứu của các
thành viên. Trong quá trình tìm hiểu về đề tài, em đã cố gắng hết sức nhưng chắc chắn sẽ
không tránh khỏi những hạn chế, em mong nhận được ý kiến đóng góp của Thầy và các
bạn.
Trân trọng!

MỤC LỤC
Lời mở đầu …………………………………………………………………………………………………….
1
Chƣơng I: Lịch sử hình thành, nội dung, đặc điểm của
Nho gia và Đạo gia ………………………………………………………………………….
2
1.1. Khái quát về Nho Gia ……………………………………………………………………………….
2
1.1.1 Lịch sử hình thành ……………………………………………………………………………..
2
1.1.2 Nội dung …………………………………………………………………………………………..
4
1.1.3 Đặc điểm …………………………………………………………………. 5
1.2. Khái quát về Đạo Gia……………………………………………………………………………….
7
1.2.1 Lịch sử hình thành ……………………………………………………………………………..
7
1.2.2 Nội dung …………………………………………………………………………………………..
8
1.2.3 Đặc điểm ………………………………………………………….……….9
Chƣơng II: Sƣ̣ tƣơng đồng và khác biê ̣
t giƣ̃a Nho gia và Đạo gia ……………………
11
2.1 Sự tương đồng và khác biê ̣
t giữa Nho Gia và Đa ̣
o Gia về con người ……………11
2.2 Sự tương đồng và khác biê ̣
t giữa Nho Gia và Đa ̣
o Gia về chính trị – xã hội…….12
2.3 Sự tương đồng và khác biê ̣
t giữa Nho Gia và Đạo Gia về tư tưởng biện chứng…14
2.4 Sự tương đồng và khác biê ̣
t giữa Nho Gia và Đa ̣
o Gia về giáo dục…………..…16
2.5 Sự tương đồng và khác biê ̣
t giữa Nho Gia và Đa ̣
o Gia về khởi nguyên
vũ trụ…………………………………………………………………….…..…17
Chƣơng 3: Kết luận……………………………………………………………….19
PHỤ LỤC :Những ảnh hƣởng của học thuyết Nho gia và Đạo gia đến xã hội Việt
Nam….………………………………………………………………………………21
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………………26
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 1
LỜI MỞ ĐẦU

Lý do chọn đề tài : Trong bối cảnh xã hội Trung Hoa đầy biến động giai đoạn
Xuân thu, Chiến quốc, nhiều hệ thống triết học đã ra đời và phát triển nhằm đưa ra
những phương cách giải quyết khác nhau cho những vấn đề thực tiễn chính trị – đạo đức
– xã hội mà thời đại đặt ra. Tiêu biểu là hai trường phái Nho gia và Đạo gia. Hai trường
phái triết học này có ảnh hưởng rất lớn đến thế giới quan của Triết học sau này, không
những của người Trung Hoa mà cả những nước chịu ảnh hưởng của nền Triết học Trung
Hoa, trong đó có Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu về hai trường phái triết học này là
rất cần thiết.

Mục tiêu của đề tài : Quá trình tìm hiểu tư tưởng Triết học của Nho gia – Đạo
gia góp phần đưa ra những nhận định về những tư tưởng chủ đạo của hai hệ thống học
thuyết này, qua đó đánh giá được những ảnh hưởng của của nó đến đặc trưng tư tưởng
của Triết học Phương Đông và phần nào hiểu biết thêm về sự phát triển tư tưởng của
Việt Nam dưới ảnh hưởng của tư tưởng triết học Trung Hoa.

Phạm vi nghiên cứu : Nét tương đồng – khác biệt giữa hai trường phái Nho gia
– Đạo gia và sự ảnh hưởng của hai trường phái này tới xã hội Việt Nam.

Phƣơng Pháp Nghiên Cứu:
o Cơ sở phương pháp luận: Đề tài được triển khai dựa trên nội dung của triết học
Nho gia và Đạo gia.
o Các phương pháp cụ thể: Trong quá trình nghiên cứu và trình bày đề tài, các
phương pháp nghiên cứu đã được sử dụng như: phương pháp lịch sử, phương
pháp phân tích tổng hợp,…
 Bố cục đề tài:
Chương 1: Lịch sử hình thành, nội dung, đă ̣
c điểm của nho gia và đa ̣
o gia
Chương 2: Sự tương đồng và khác biê ̣
t giữa nho gia và đa ̣
o gia
Chương 3: Kết luận

GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 2
CHƢƠNG I: LỊCH SỬ HÌNH THÀNH, NỘI DUNG, ĐẶC ĐIỂM CỦA
NHO GIA VÀ ĐẠO GIA
1.1. Khái quát về Nho Gia:
1.1.1 Lịch sử hình thành:

Trong xã hội Trung Hoa cổ đại, “Nho” là một danh hiệu chỉ những người có học
thức, biết lễ nghi. Nho giáo là hệ thống giáo lý của các nhà Nho nhằm tổ chức xã hội có
hiệu quả. Những cơ sở của nó được hình thành từ thời Tây Chu, đặc biệt là với sự đóng
góp của Chu Công Đán. Đến lượt mình, Khổng Tử phát triển tư tưởng của Chu Công,
hệ thống hóa lại và tích cực truyền bá, vì vậy ông được xem là người sáng lập Nho giáo.
Khổng Tử sống trong thời Xuân Thu (722-480 TCN). Lúc bấy giờ, thế lực của
thiên tử nhà Chu ngày càng sa sút, bị chư hầu lấn lướt. Các nước chư hầu đánh nhau
triền miên, gây xung đột và đối lập giữa hai miền nam bắc
. Các nước nhỏ dần dần bị
thôn tính. Thời kỳ này thể chế quốc gia thống nhất bị phá vỡ
, sản sinh ra nhiều nước
Chư hầu lớn nhỏ.
Khi học thuyết Khổng Tử mới xuất hiê ̣
n không trở thàn h tư tưởng chủ yếu ngay mà
mãi đến thế kỷ thứ 2 trước công nguyên, Trung Quốc lúc đó đã là một nhà nước theo thế
độ tâ ̣
p quyền trung ương lớn mạnh và thống nhất
. Trải qua nhiều nỗ lực của giai cấp
thống trị và các đại sĩ phu thời Hán, Khổng Tử và tư tưởng Nho gia của ông mới trở
thành tư tưởng chính thống.
Khổng Tử đã san định, hiệu đính và giải thích bộ Lục kinh gồm có Kinh Thi, Kinh
Thư, Kinh Lễ, Kinh Dịch, Kinh Xuân Thu và Kinh Nhạc. Về sau Kinh Nhạc bị thất lạc
nên chỉ còn năm bộ kinh thường được gọi là Ngũ kinh. Sau khi Khổng Tử mất, học trò
của ông tập hợp các lời dạy để soạn ra cuốn Luận ngữ. Học trò xuất sắc nhất của Khổng
Tử là Tăng Sâm, còn gọi là Tăng Tử, dựa vào lời thầy mà soạn ra sách Đại học. Sau đó,
cháu nội của Khổng Tử là Khổng Cấp, còn gọi là Tử Tư viết ra cuốn Trung Dung.
Đến thời Chiến Quốc (480-221 TCN), do bất đồng về bản tính con người mà Nho
gia bị chia thành 8 phái, trong đó phái của Tuân Tử và phái của Mạnh Tử là mạnh nhất.
Mạnh Tử (372 – 298 TCN) đã có nhiều đóng góp đáng kể cho sự phát triển của Nho
gia nguyên thủy. Ông đưa ra các tư tưởng mà sau này học trò của ông chép thành sách
Mạnh Tử. Ông đã khép lại một giai đoạn hình thành Nho gia. Vì vậy, Nho gia Khổng-
Mạnh còn được gọi là Nho gia nguyên thủy hay Nho gia tiên Tần.
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 3
Từ đây mới hình thành hai khái niệm, Nho giáo và Nho gia. Nho gia mang tính học
thuật, nội dung của nó còn được gọi là Nho học, còn Nho giáo mang tính tôn giáo. Ở
Nho giáo, Văn Miếu trở thành thánh đường và Khổng Tử trở thành giáo chủ, giáo lý
chính là các tín điều mà các nhà Nho cần phải thực hành.
Đến thời Tây Hán, Đại Học và Trung Dung được gộp vào Lễ Ký. Hán Vũ Đế đưa
Nho giáo lên hàng quốc giáo và dùng nó làm công cụ thống nhất đất nước về tư tưởng.
Và từ đây, Nho giáo trở thành hệ tư tưởng chính thống bảo vệ chế độ phong kiến Trung
Hoa trong suốt hai ngàn năm. Nho giáo thời kỳ này được gọi là Hán Nho. Điểm khác
biệt so với Nho giáo nguyên thủy là Hán Nho đề cao quyền lực của giai cấp thống trị,
Thiên Tử là con trời, dùng “lễ trị” để che đậy “pháp trị”.
Đổng Trọng Thư (179-104 TCN) đã dựa trên lợi ích giai cấp phong kiến thống trị,
khai thác lý luận Âm dương-Ngũ hành, đưa ra thuyết trời sinh vạn vật và thiên nhân
cảm ứng để chỉnh thêm Nho gia trong việc giải thích vạn vật, con người và xã hội. Ông
đã hệ thống hóa kinh điển Nho gia thành Tứ thư và Ngũ kinh, đồng thời đưa ra quan
niệm tam cương, ngũ thường, tam tòng, tứ đức đối với phụ nữ. Những quan điểm này đã
nhanh chóng trở thành tiêu chuẩn đạo đức và nền tảng tư tưởng xã hội, trở thành hệ tư
tưởng của giai cấp phong kiến thống trị Trung Quốc. Nho gia không dừng lại với tư
cách một trường phái triết học vươn lên thành hệ tư tưởng xã hội mà còn được mở rộng
thành một hệ thống niềm tin, tín ngưỡng-nghi thức được phổ biến trong toàn xã hội.
Nho giáo xuất hiện và Khổng Tử được suy tôn làm Giáo chủ của đạo Học.
Sang thời nhà Tống, Nho giáo mới thật sự phát triển rất mạnh. Chính Chu Đôn Di
(1017-1073) và Thiệu Ung (1011-1077) là những người khỏi xướng lý học trong Nho
giáo. Ngoài ra, thời này còn có hai anh em họ Trình-Trình Hạo (1032-1085), Trình Di
(1033-1107), và Chu Hy (1130- 1200)… là những nhà lý học xuất sắc. Họ đã nêu ra
thuyết Cách vật trí tri (cách vật, trí tri, thành ý, chính tâm, tu thân, tề gia, trị quốc, bình
thiên hạ)…
Nho giáo tiếp tục chi phối đời sống tư tưởng xã hội Trung Quốc qua các triều đại
tiếp theo, nhưng nói chung, Nho giáo trong thời Minh-Thanh không có phát triển mới
nổi bật mà ngày càng khắt khe và bảo thủ.
Sang thế kỷ XIX, Nho giáo đã thật sự trở nên già cỗi, không còn sức sống nữa.
1.1.2 Nội dung:
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 4
Cốt lõi của Nho giáo là Nho gia. Đó là một học thuyết chính trị nhằm tổ chức xã
hội. Để tổ chức xã hội có hiệu quả, điều quan trọng nhất là phải đào tạo cho được người
cai trị kiểu mẫu – người lý tưởng này gọi là quân tử (quân = cai trị, quân tử = người cai
trị). Để trở thành người quân tử, con người ta trước hết phải “tự đào tạo”, phải “tu thân”.
Sau khi tu thân xong, người quân tử phải có bổn phận phải “hành đạo” (hành động theo
đạo lý).
 Tu thân: Người quân tử phải đạt ba điều trong quá trình tu thân:
– Đạt Đạo: Đạo có nghĩa là “con đường”, hay “phương cách” ứng xử mà người quân
tử phải thực hiện trong cuộc sống. “Đạt đạo trong thiên hạ có năm điều: đạo vua tôi, đạo
cha con, đạo vợ chồng, đạo anh em, đạo bạn bè” (sách Trung Dung), tương đương với
“quân thần, phụ tử, phu phụ, huynh đệ, bằng hữu”. Đó chính là “ngũ luân” (luân = thứ
bậc, đạo cư xử). Trong xã hội cách cư xử tốt nhất là “trung dung”. Tuy nhiên, đến Hán
nho ngũ luân được tập chung lại chỉ còn ba mối quan hệ quan trọng nhất được gọi là
“tam thường”: “quân thần, phụ tử, phu phụ”. Và cách ứng xử không còn trung dung nữa
mà là mối quan hệ một chiều, đó là: “trung, hiếu, tiết nghĩa”. Tôi phải tuyệt đối phục
tùng vua, con phải tuyệt đối phục tùng cha, vợ phải tuyệt đối phục tùng chồng. Mối
quan hệ đó được thể hiện: “Vua bảo tôi chết, tôi không chết là tôi bất trung; cha bảo con
chết, con không chết là con bất hiếu” (quân xử thần tử, thần bất tử bất trung; phụ xử tử
vong, tử bất vong bất hiếu). Còn trách nhiệm của vợ đối với chồng thì được diễn đạt
bằng ba công thức được gọi là “tam tòng”: “ở nhà theo cha, lấy chống theo chồng,
chồng chết theo con trai” (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử).
– Đạt Đức: Quân tử phải đạt được ba đức: “nhân – trí – dũng”. Khổng Tử nói:
“Đức của người quân tử có ba mà ta chưa làm được. Người nhân không lo buồn, người
trí không nghi ngại, người dũng không sợ hãi” (sách Luận ngữ). Về sau, Mạnh Tử thay
“dũng” bằng “lễ, nghĩa” nên ba đức trở thành bốn đức: “nhân, nghĩa, lễ, trí”. Hán nho
thêm một đức là “tín” nên có tất cả năm đức là: “nhân, nghĩa, lễ, trí, tín”. Năm đức này
còn gọi là “ngũ thường”.
– Biết Thi, Thư, Lễ, Nhạc: Ngoài các tiêu chuẩn về “đạo” và “đức”, người quân tử
còn phải biết “Thi, Thư, Lễ, Nhạc”. Tức là người quân tử còn phải có một vốn văn hóa
toàn diện.
 Hành đạo: Sau khi tu thân, người quân tử phải hành đạo, tức là phải làm quan,
làm chính trị. Nội dung của công việc này được công thức hóa thành “tề gia, trị quốc,
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 5
bình thiên hạ”. Tức là phải hoàn thành những việc nhỏ – gia đình, cho đến lớn – trị quốc,
và đạt đến mức cuối cùng là bình thiên hạ (thống nhất thiên hạ). Kim chỉ nam cho mọi
hành động của người quân tử trong việc cai trị là hai phương châm:
– Nhân trị: Nhân là tình người, nhân trị là cai trị bằng tình người, là yêu người và coi
người như bản thân mình. Khi Trọng Cung hỏi thế nào là nhân thì Khổng Tử nói: “Điều
gì mình không muốn thì đừng làm cho người khác” (sách Luận ngữ). Nhân được coi là
điều cao nhất của luân lý, đạo đức, Khổng Tử nói: “Người không có nhân thì lễ mà làm
gì? Người không có nhân thì nhạc mà làm gì?” (sách Luận ngữ).
– Chính danh: Chính danh là mỗi sự vật phải được gọi đúng tên của nó, mỗi người
phải làm đúng chức phận của mình. “Danh không chính thì lời không thuận, lời không
thuận tất việc không thành” (sách Luận ngữ). Khổng tử nói với vua Tề Cảnh Công:
“Vua ra vua, tôi ra tôi, cha ra cha, con ra con” (sách Luận ngữ). Đó chính là những điều
quan trọng nhất trong các kinh sách của Nho giáo, chúng được tóm gọi lại trong chín
chữ: tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Và đến lượt mình, chín chữ đó chỉ nhằm
phục vụ mục đích cai trị mà thôi. Quân tử ban đầu có nghĩa là người cai trị, người có
đạo đức và biết thi, thư, lễ, nhạc. Tuy nhiên, sau này từ đó còn có thể chỉ những người
có đạo đức mà không cần phải có quyền. Ngược lại, những người có quyền mà không
có đạo đức thì được gọi là tiểu nhân (như dân thường).
1.1.3 Đặc điểm
Nho giáo có rất nhiều điểm mâu thuẫn, nếu chưa tính đến Nho giáo các đời sau,
Nho giáo nguyên thủy chứa đựng rất nhiều mâu thuẫn về nguyên tắc; ví dụ, Khổng Tử
nói “dân làm gốc” nhưng lại gọi dân là “tiểu nhân”,… Việc tìm ra các đặc điểm của Nho
giáo để giải thích các mâu thuẫn đó yêu cầu nghiên cứu về quá trình hình thành Nho
giáo, tức là tìm về nguồn gốc của Nho giáo. Nho giáo là sản phẩm của hai nền văn hóa:
văn hóa du mục phương Bắc và văn hóa nông nghiệp phương Nam. Chính vì thế nó
mang đặc điểm của hai loại hình văn hóa này.
 Tính du mục phương Bắc:
– Tính “quốc tế” là một trong những đặc tính khác biệt của văn hóa du mục so với
văn hóa nông nghiệp. Tính quốc tế trong Nho giáo thể hiện ở mục tiêu cao nhất của
người quân tử là “bình thiên hạ”. Bản thân Khổng Tử đã nhiều lần rời bỏ nước Lỗ, quê
hương ông để đi tìm minh chủ. Đối với người quân tử, việc tìm được một minh quân
quan trọng hơn việc làm gì cho đất nước của mình. Trong các truyền thuyết và văn học
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 6
Trung Hoa, việc các nhân tài thay đổi minh chủ là điều rất thường thấy. Đó cũng là một
trong những ảnh hưởng của Nho giáo.
– Tính “phi dân chủ” và hệ quả của nó là tư tưởng “bá quyền”, coi khinh các dân tộc
khác, coi mình là trung tâm còn “tứ di” xung quanh đều là “bỉ lậu” cả. Khổng Tử nói:
“Các nước Di, Địch, dù có vua nhưng cũng không bằng Hoa Hạ (Trung Hoa) không có
vua” (sách Luận ngữ). Tính phi dân chủ còn được thể hiện ở chỗ coi thường người dân,
đặc biệt là phụ nữ. Khổng Tử gọi dân thường là “tiểu nhân”, đối lập với người “quân
tử”. Còn đối với phụ nữ, ông nói: “Chỉ hạng đàn bà và tiểu nhân là khó dạy. Gần thì họ
nhờn, xa thì họ oán” (sách Luận ngữ).
– Tính “trọng sức mạnh” được thể hiện ở chữ “Dũng”, một trong ba đức mà người
quân tử phải có (Nhân – Trí – Dũng). Tuy nhiên ông cũng nhận ra điều nguy hiểm: “Kẻ
nào có dũng mà ghét cảnh bần hàn tất làm loạn”.
– Tính “nguyên tắc” được thể hiện ở học thuyết “chính danh”. Tất cả phải có tôn ti,
tất cả phải làm việc theo đúng bổn phận của mình.
 Tính nông nghiệp phương Nam
– Tính “hài hòa” là một đặc tính của văn hóa nông nghiệp, trái ngược với tính trọng
sức mạnh của văn hóa du mục. Biểu hiện cho tính hài hòa là việc đề cao chữ “Nhân” và
nguyên lý “Nhân trị”. Khổng Tử từng nói: “Về cái mạnh của phương Nam ư? Hay cái
mạnh của phương Bắc ư? … Khoan hòa mềm mại để dạy người, không báo thù kẻ vô
đạo – ấy là cái mạnh của phương Nam, người quân tử ở vào phía ấy. Xông pha gươm
giáo, dầu chết không nản, ấy là cái mạnh của phương Bắc – kẻ mạnh ở vào phía ấy”
(sách Trung Dung).
– Tính “dân chủ” là đặc tính khác biệt với văn hóa du mục. Khổng Tử nói: “Dân là
chủ của thần, vì thế thánh nhân xưa lo cho việc dân rồi mới lo việc thần” (Kinh Xuân
Thu). Ông còn nói: “Phải làm trước những công việc của dân, phải khó nhọc vì dân”
(sách Luận ngữ). Tính dân chủ còn được thể hiện ở cách cư xử “trung dung” trong “ngũ
luân”. Trong các quan hệ đó, đều thể hiện tính hai chiều, bình đẳng: Vua sáng, tôi trung;
cha hiền, con hiếu; anh tốt, em nhường; bạn bè tin cậy.
– Tính coi trọng văn hóa tinh thần (thi, thư, lễ, nhạc) thể hiện nhiều trong Kinh Thi.
Tính “trọng văn” cũng ngược lại với tính “trọng võ” của văn hóa du mục.
 Nhâ ̣
n đi ̣
nh : Xét về ngọn nguồn, có thể thấy Nho giáo chính là sự tổng hợp của
hai truyền thống – văn hóa gốc du mục phương Bắc và văn hóa nông nghiệp phương
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 7
Nam. Lịch sử hình thành và phát triển của Nho giáo là một quá trình lâu dài , được phát
triển và bổ sung không ngư
̀ ng trong suốt quá trình phát triển
. Nho giáo không thuần
nhất, nhà Nho càng không thuần nhất, trong từng phạm vi nó khác nhau, xét về đồng đại
nó có tính hỗn tạp, xét về lịch sử nó giống như một thứ trầm tích. Nhưng sự không
thuần nhất, sự thiếu xác định đó không phủ nhận sự tồn tại của một cái Nho giáo nói
chung, ít khi tồn tại riêng rẽ. Ngay trong cả sự hỗn tạp vẫn có một cái gì đó là Nho ,
trong sự kết hợp giữa Nho và các học thuyết , tín ngưỡng khác vẫn theo những quy luật
nhất định, đó là quy luật kết hợp theo cách Nho
. Nó là hợp chất chứ không phải hỗn
hợp. Tuy những quan điểm có đôi chút khác biê ̣
t giữa các nhà tư tưởng Nho giáo nhưng
nhìn chung các quan điểm này đã làm tư tưởng Nho gia ngày càng củng cố và có sức
ảnh hưởng to lớn đến nền triết học phương Đông
1.2. Khái quát về Đạo Gia
1.2.1 Lịch sử hình thành:
Đạo gia ra đời và phát triển rực rỡ từ cuối thời Xuân Thu đến cuối thời Chiến
Quốc. Nguồn gốc tư tưởng của Đạo gia xuất phát từ những quan điểm về vũ trụ luận,
thiên địa, ngũ hành, âm dương, Kinh Dịch. Nguồn gốc lịch sử được xác nhận của Đạo
gia có thể ở thế kỉ thứ 4 trước công nguyên khi tác phẩm Đạo đức kinh của Lão Tử xuất
hiện. Theo truyền thuyết, Lão Tử (khoảng 580- 500 TCN)- người nước Sở là người sáng
lập ra Đạo gia. Học thuyết Đạo gia của ông được ông trình bày trong cuốn Đạo đức
kinh. Sách Đạo đức kinh chỉ có khoảng 5 nghìn chữ, được phân ra Thiên thượng 37
chương và Thiên hạ 44 chương, tất cả gồm 81 chương. Phần thứ nhất nói về Đạo, phần
hai nói về Đức.
Ngoài Lão Tử là người sáng lập, thì Đạo gia còn có hai yếu nhân khác được thừa
nhận và tôn vinh, đó là Dương Chu và Trang Tử. Trong đó vị trí của Trang Tử được
sánh ngang với Lão Tử, nên còn gọi là Đạo Lão – Trang.
Dương Chu (khoảng 440 – 360 TCN) là một đạo sĩ ẩn danh và bí hiểm. Tư
tưởng của ông được diễn đạt lại thông qua các tác phẩm của cả những người ủng hộ lẫn
những người chống đối ông. Chủ thuyết của ông là quý sự sống, trọng bản thân. Ông
thường mượn chuyện Bá Thành Tử Cao không chịu mất một sợi lông để làm lợi cho
thiên hạ, nhằm trình bày tư tưởng của mình.
Mãi đến Trang Tử (khoảng 369 – 286 TCN), học thuyết của Lão Tử mới lại
được người đời chú ý. Trang Tử là tác giả bộ Nam Hoa kinh, là một trong hai bộ kinh
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 8
điển của Đạo gia. Bộ sách gồm ba phần, chứa 33 thiên. Trong đó, có nhiều điểm lấy từ
Đạo Đức kinh làm chủ đề, nhưng không phải bao giờ cũng đồng thuận.
Trong cảnh loạn li cuối thời Đông Hán (thế kỷ II TCN), tư tưởng của Lão Tử
cộng với chất duy tâm mà Trang Tử đưa vào đã trở thành cơ sở cho việc thần bí hóa đạo
gia thành Đạo giáo. Chủ trương vô vi cùng với thái độ phản ứng của Lão – Trang đối
với chính sách áp bức bóc lột của tầng lớp thống trị khiến cho Đạo giáo rất thích hợp để
dùng vũ khí tinh thần tập hợp nông dân khởi nghĩa.
Nếu lấy cuộc Cách Mạng Tam Dân Tân Hợi 1911 làm mốc điểm thì Đạo giáo đã
trải qua năm giai đoạn, đó là:
1. Khởi nguyên Đạo giáo: Từ thời cổ đại đến đời Đông Hán (Triều đại Hán Thuận Đế,
125-144 TCN).
2. Đạo giáo sơ kỳ: Từ đời Hán Thuận Đế đến cuối đời Đông Hán (144-220 TCN).
3. Phát triển và chuyển hóa Đạo giáo. Từ đầu đời Tam Quốc đến cuối đời Ngũ Đại
(220-960).
4. Phân nhánh Đạo giáo thành các tông phái. Từ đầu đời Tống đến cuối đời Nguyên
(960-1368).
5. Đạo giáo thăng trầm trong đời Minh và Thanh (1368-1911).
1.2.2 Nội dung
Những tư tưởng triết học cơ bản của trường phái Đạo gia được thể hiện chủa yếu
trong lý luận về đạo và đức. Lý luận này thể hiện quan niệm niệm biện chứng về thế
giới, và là cơ sở để Lão Tử xây dựng thuyết vô vi nhằm giải quyết những vấn đề do thời
đại đặt ra.
 Lý luận về đạo đức
– Đạo là phạm trù triết học vừa để chỉ bản nguyên vô hình phi cảm tính, phi ngôn
từ, sâu kín, huyền diệu của vạn vật vừa để chỉ con đường, quy luật chung của mọi sự sinh thành biến hóa xảy ra trong thế giới. Đạo được tạm hiểu như là cái tự nhiên tĩnh
mịch, yên lặng, mộc mạc, hỗn độn, mập mờ, thấp thoáng, không có đặc tính, không có
hình thể; là cái mắt không thấy, tai không nghe, tay không nắm bắt, ngôn ngữ không thể
diễn đạt, tư duy không thể nhận thức được; là cái năng động tự sinh sôi, nảy nở, biến
hóa …Lão Tử viết: Có một vật hỗn mang thành tựu giữa trời đất, yên lặng, mênh mông,
một mình độc lập, tản mác khắp nơi, không ngừng ở đâu, là mẹ của thế gian, … cái hỗn
mang chưa được đặt tên nên tạm gọi là Đạo.
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 9

– Đạo vừa là cái có trước vừa là cái nằm trong bản thân sự vật. Đạo sinh nhất –
nhất sinh nhị – nhị sinh tam – tam sinh vạn vật.

– Đức là phạm trù triết học dùng để thể hiện sức mạnh tiềm ẩn của Đạo, là sự
trưởng thành của vạn vật, là cái hình thức nhờ đó vạn vật định hình và phân biệt được
với nhau, là cái lý sâu sắc để nhận biết vạn vật.

– Quan niệm về đạo, đức của trường phái đạo gia thể hiện một trình độ khái quát
cao của tư duy biện chứng khi giải quyết vấn đề bản nguyên thế giới.
 Học thuyết vô thần: Theo Lão Tử “Đạo tượng đế chi tiên” tức Đạo sinh ra
thượng đế, Đạo là mẹ của vạn vật. Lão Tử không lớn tiếng mạt sát, hay chỉ trích tín
ngưỡng của người đương thời mà miệt mài đi tìm căn nguyên của vũ trụ đó là Đạo và
Đức.
 Thuyết Vô vi: Vô vi là sống và hành động theo lẽ tự nhiên, thuần phác, không
giả tạo, không gò ép trái với bản tính của mình và ngược với bản tính của tự nhiên; là từ
bỏ tính tham lam, vị kỷ để không làm mất đức. Chỉ khi nào từ bỏ được thói tư lợi thì
mới nhận thấy đạo, và chỉ khi nhận thấy đạo mới có thể vô vi được.
1.2.3 Đặc điểm
 Tự nhiên: là một quan điểm quan trọng bậc nhất của học thuyết Lão Tử, “Đạo
phác tự nhiên” có nghĩa là đạo theo tự nhiên, đạo với tự nhiên là một. Hãy để cho vạn
vật được sinh ra được vận hành theo luật riêng, theo bản năng của nó, không nên can
thiệp vào.
 Phác: Theo Lão Tử sinh vật càng nhỏ, càng thấp như con sâu thì đời sống càng
đơn giản, chất phác. Cũng như loài người thời nguyên thủy, sơ khai thì xã hội đơn giản,
tính tình chất phác. Càng ngày con người ta càng hóa ra mưu mô, xảo quyệt, gian trá,
đời sống càng ngày càng rắc rối, tổ chức xã hội càng phức tạp mà sinh ra loạn lạc, chiến
tranh. Từ đó mà ông nhận xét loài người cũng như vạn vật do đạo sinh ra đều phải giữ
được chữ Phác (mộc mạc, chất phác) thì mới có hạnh phúc, mới hợp đạo.
 Xây dựng một quốc gia lý tưởng: Trở về chế độ bộ lạc dân chủ, tự túc, tự lập
thời thượng cổ, mọi người sống theo tự nhiên, tuy có vua (lãnh tụ) nhưng lãnh tụ cũng
sống như người khác và không can thiệp vào đời sống của ai cả
 Triết lý Vô: Có thể nói học thuyết của Đạo Lão gia là học thuyết Vô. Theo ông,
Vạn vật khi đã phát triển đến cực điểm thì bị “tổn” dần dần cho đến khi trở về “vô”.
“Vô” là chung cục của một giai đoạn mà cũng là khởi điểm của giai đoạn sau, nó còn là
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 10
“bản thủy của trời đất”. Vô không có nghĩa là hoàn toàn không có gì, vô là vô sắc, vô
thanh, vô hình đối với cảm quan của ta. Vô sinh ra hữu, rồi hữu trở vềvô.
 Luật phản phục: Theo Lão Tử, luật phản phục của Đạo tức là luật tuần hoàn của
Vũ trụ: mặt trời mọc rồi lặn rồi hôm sau lại mọc, trăng tròn rồi lại khuyết rồi đến rằm
sau lại tròn lại, bốn mùa thay phiên nhau. Luật vận hành của Đạo là trở lại lúc đầu, vạn
vật trong thiên hạ từ “có” sinh ra, “có” lại từ “không” mà sinh ra. Đó là quy luật vĩnh
cữu và bất biến.
 Nhâ ̣
n đi ̣
nh: Đạo giáo là một trong những trường phái triết học lớn
, ra đời ngay
trong buổi bình minh của lịch sử triết học Trung Quốc và nhân loại . Trong lịch sử hình
thành và phát triển của mình ,Đa ̣
o giáo đã thâu nhập nhiều tư tưởng đã phổ biến từ thời
nhà Chu (1040-256 trước CN), các trào lưu thượng cổ khác nhau tạo nên n ền tản vững
chắc cho học thuyết của mình, đã có rất nhiều người học theo tư tưởng của Đạo giáo với
tư cách một trường phái triết học và còn nhiều người hơn thế nữa theo Đạo giáo với tư
cách một tôn giáo hay nghệ thuật sống. Không dừng lại ở đó, Đạo giáo còn có tác động
ảnh hưởng sâu rộng trên nhiều lĩnh vực đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, nghệ thuật,
tín ngưỡng – tôn giáo, đạo đức, y học, tâm lý học, sinh học, v.v… ở nhiều nước châu Á
như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên…

GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 11
CHƢƠNG II: SƢ̣ TƢƠNG ĐÔ
̀ NG VÀ KHA
́ C BIỆT GIƢ
̃A NHO GIA
VÀ ĐẠO GIA
2.1 Sƣ̣ tƣơng đồng và khác biê ̣
t giƣ̃a Nho Gia và Đa ̣
o Gia về con ngƣời.
2.1.1 Sự tương đồng:
+ Tập trung chủ yếu vào xã hội và con người, coi trọng hành vi cá nhân, hướng
tới sự thống nhất, hài hòa giữa con người và xã hội.
+ Coi con người là chủ thể của đối tượng nghiên cứu: hướng vào nội tâm – luôn
cố gắng tìm tòi về bản thân con người và mối quan hệ giữa con người và xã hội xung
quanh và ít quan tâm đến khoa học tự nhiên. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến sự kém
phát triển về nhận thức luận, là nguyên nhân sâu xa của sự kém phát triển kinh tế, khoa
học so với văn minh Phương Tây (hướng ngoại).
2.1.2 Sự khác biệt:

+ Nho gia: Trong xã hội, có những hạng người sống thuần bằng bản năng như
loài cầm thú. Đó là những người phàm phu tục tử, là những kẻ hạ cấp xét về phương
tiện đạo đức phẩm cách. Những kẻ này, theo Nho giáo, đều gọi là tiểu nhân… dù rằng
kẻ ấy có chiếm giữ địa vị cao và giàu có trong xã hội chăng nữa. Nếu tiểu nhân là người
thô lậu, sống thuần vào bản năng, thì ngược lại, quân tử là người tiến hóa, biết khắc
phục bản thân, hiểu mệnh trời, hiểu đạo lý và biết định mệnh con người là gì. Những
đặc tính của kẻ tiểu nhân thì tương phản rõ rệt với những đặc tính của người quân tử.
Nhưng tiểu nhân và quân tử không phải là hai mặt đối lập nhau, không phải là hai cực
đoan, mà quân tử là giai đoạn tiến hóa của tiểu nhân. Không có tiểu nhân, thì không có
quân tử. Quân tử và tiểu nhân có sự tương đồng, ấy là họ đều có cái Thiên Tính trong
người. Cái tính ấy trọn sáng trọn lành, nó hướng đạo con người làm điều thiện, điều
phải. Con người vì bị vật dục che khuất lương tri nên mới có phân biệt kẻ ác người
thiện. Nho gia từng nói: «Người ta ai cũng giống nhau vì có bản tính lành, nhưng do tập
nhiễm thói xấu nên họ mới khác xa nhau.» Còn Mạnh Tử thì bảo: «Cái chỗ con người
khác với cầm thú thật không xa mấy. Kẻ thứ dân thì bỏ mất sự sai biệt ấy, còn người
quân tử thì biết bảo tồn nó.»

+ Đạo gia: Xuất thế là quan niệm con người sống, hoạt động theo lẽ tự nhiên,
thần phác, không làm trái với tự nhiên, không giả tạo, không gò ép trái với bản tính của
mình và ngược với bản tính của tự nhiên, không can thiệp vào trật tự của tự nhiên, chỉ
làm cho dân no bụng, xương cốt mạnh mà lòng hư tĩnh, khiến cho dân không biết,
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 12
không muốn. Lão Tử đã rút ra nghệ thuật sống dành cho con người là: từ ái, cần kiệm,
khiêm nhường, khoan dung.
2.2 Sƣ̣ tƣơng đồng và khác biê ̣
t giƣ̃a Nho Gia và Đa ̣
o Gia về chính trị – xã hội
2.2.1 Sự tương đồng:
+ Khuyên con người sống không giả tạo, từ bỏ tính tham lam, vị kỷ để không
làm mất đức và con người sống phải chừng mực, điều gì mà mình không muốn cũng
đừng nên áp dụng cho người khác.
+ Các học thuyết đưa ra cũng đều nhằm hướng đến tập trung giải quyết những
vấn đề thực tiễn xã hội thời đại đặt ra, giải quyết những mâu thuẫn do xã hội đưa ra
và đưa con người đến một lối giải thoát theo các cách khác nhau.
2.2.2 Sự khác biệt:
 Giai đoạn xã hội loạn lạc:
+ Nho gia: Phương thức của nhà Nho, đứng đầu là Khổng Tử, gồm cả Mạnh Tử sau
này, thì một mặt mong muốn trở lại với quy phạm hành vi nguyên thủy, như duy trì quy
tắc tôn pháp dưới chế độ phong kiến nhà Chu; đồng thời mặt khác, sáng tạo nấc thang
giá trị mới. Mong được xã hội công nhận, như cổ súy, đề cao đức tính Nhân Ái luân lý
Trung Hiếu
+ Đạo gia: Phương thức của Đạo gia, đứng đầu là Lão Tử, gồm cả Trang Tử sau
này, thì bài bác, chống phá trật tự xã hội hiện hữu bằng hành vi tích cực, hoặc tự đặt
mình ra ngoài vòng xã hội đó, bằng hành vi tiêu cực, như đi ẩn náu, mai danh lánh nạn
chẳng hạn. Lão Tử bảo rằng: “Giai binh giả bất tường chi khí”. (Quân lực mạnh, là thứ
chẳng lành), và rằng: “Dĩ Đạo tá nhân chủ giả, bất dĩ binh cưỡng thiên hạ”. (Kẻ biết
dùng Đạo mà phò chúa, thì chẳng lấy chiến tranh làm phương tiện, để cưỡng bức thiên
hạ).
 Quan điểm về xây dựng nước:
+ Nho Gia: Quan điểm Nước lớn đó là xây dựng một đất nước lớn mạnh và chủ
trương xây dựng một xã hội đại đồng. Người quân tử phải hành đạo, tức là phải làm
quan, làm chính trị. Nội dung của công việc này được công thức hóa thành “tề gia, trị
quốc, bình thiên hạ”. Tức là phải hoàn thành những việc nhỏ – gia đình, cho đến lớn – trị
quốc, và đạt đến mức cuối cùng là bình thiên hạ (thống nhất thiên hạ). Quan điểm Hữu
vi là đem áp đặt ý chí của mình vào sự vật. Ở nho giáo là trị quốc áp đặt theo “đức trị”
hay “nhân trị”.
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 13
“Đức trị” : Theo quan điểm này luôn coi trọng giáo dục, phản đối bạo lực và chiến
tranh. Khổng Tử luôn lấy sự học là cái đi đầu mở trường và thu nhận đệ tử để truyền thụ
kiến thức, những lời dạy của Ngài đã được các đệ tử ghi lại trong cuốn “Luận ngữ”;
Ông coi XH là tổng hợp các mối quan hệ giữa người với người, đó là Ngũ luân và Tam
cương và các phạm trù cơ bản trong học thuyết của Khổng Tử là Nhân – Nghĩa – Lễ –
Chính danh.
“Nhân trị”: Theo quan điểm này Giai cấp thống trị phải thương yêu, tôn trọng, chăm lo
cho nhân dân; Đường lối nhân trị của Khổng Tử có tính chất điều hòa mâu thuẫn giai
cấp, phản đối đấu tranh. Ông khuyên giai cấp thống trị phải thương yêu, tôn trọng,
chăm lo cho nhân dân. Đồng thời, ông cũng khuyên dân phải an phận, lấy nghèo làm
vui, nghèo mà không oán trách; Ông coi việc oán trách cảnh nghèo hèn, ưa dùng bạo
lực là mầm mống của loạn. Tuy nhiên, những kế sách chính trị của ông chỉ dừng lại
ở tính chất cải lương và duy tâm chứ không phải phải bằng cách mạng hiện thực; Khía
cạnh xã hội của con người bị hiểu một cách hạn chế và duy tâm.
+ Đạo gia: Quan niệm Nước nhỏ, dân ít là theo quan niệm của Lão Tử, ông chủ
trương “Tiểu quốc quả dân”, hạn chế quyền lực của Nhà nước và hoạt động của dân đến
mức tối đa, để cho dân sống chất phác thời nguyên thủy. Người cho rằng, với nước nhỏ
dân thưa, thì ít có tranh chấp và dễ trị, Nhà nước chẳng phải nhọc lòng làm gì mà dân
vẫn tự sống an lành. “Dù khí cụ gấp trăm gấp chục sức người cũng không dùng đến. Ai
nấy đều coi sự chết là hệ trọng nên không đi đâu xa. Có xe thuyền mà không ai ngồi. Có
gươm giáo mà không bao giờ dùng. Bỏ văn tự, bắt người ta trở lại dùng lối thắt dây ghi
dấu thời thượng cổ. Ai nấy đều chăm chú vào việc ăn no, mặc ấm, ở yên, vui với phong
tục của mình. Ở nước này có thể nghe thấy gà gáy chó sủa của nước kia, nhân dân trong
những nước ấy đến già chết mà vẫn không qua lại lẫn nhau” (Đạo đức kinh, chương 80).
Bên cạnh đó, trong quan niệm về Đạo của Lão Tử chẳng có liên hệ gì tới trí
thức. Ông viết viết: “Tuyệt học vô tư . (Có bỏ học mới hết ưu phiền); “Tri giả bất ngôn,
ngôn giả bất tri”. (Người có học vấn chẳng bao giờ nói, kẻ hay nói mới là người không
hiểu biết)
Quan điểm Vô vi : Không dùng luật pháp, không cần giáo dục nhân, lễ, nghĩa,
trí. Nhấn mạnh bản tính tự nhiên của con người Chính phủ yên tĩnh vô vi thì dân sẽ biến
thành chất phác, chính phủ tích cực làm việc thì dân đầy tai họa. Có nghĩa là sống và
hoạt động theo lẽ tự nhiên, thuần phác, không làm trái với tự nhiên, không can thiệp vào
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 14
trật tự của tự nhiên, chỉ làm cho dân no bụng, xương cốt mạnh mà lòng hư tĩnh, khiến
cho dân không biết, không muốn;
 Vấn đề giai cấp
+ Nho gia: Quan niệm về giai cấp rõ ràng, đạo nhân chỉ là đạo của người quân tử là của
giai cấp thống trị, phải có sự tác động của giai cấp thống trị thì xã hội mới trật tự, kỷ
cương, đề cao chính danh, phải có danh vị. Chính danh là mỗi sự vật phải được gọi
đúng tên của nó, mỗi người phải làm đúng chức phận của mình. “Danh không chính thì
lời không thuận, lời không thuận tất việc không thành” (sách Luận ngữ). Khổng tử nói
với vua Tề Cảnh Công: “Quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử – Vua ra vua, tôi ra tôi,
cha ra cha, con ra con” (sách Luận ngữ).
+ Đạo gia: Không đặt nặng vấn đề giai cấp, để mọi thứ thuận theo lẽ tự nhiên. Theo
quan niệm vô vi thì vua ít can thiệp vào việc của dân, để dân thuận theo tự nhiên mà
sống. Đề cao lẽ tự nhiên, không ham muốn, không tham vọng.
2.3 Sƣ̣ tƣơng đồng và khác biê ̣
t giƣ̃a Nho Gia và Đa ̣
o Gia về tƣ tƣởng biện
chứng:
2.3.1 Sự tương đồng:
Khổng Tử và Nho gia nói chung ít quan tâm đến vấn đề lý giải thế giới, nguồn gốc
của vũ trụ. Tuy nhiên để tìm chổ dựa vững chắc cho lý luận đạo đức của mình, Khổng
Tử cho rằng vạn vật không ngừng biến hóa theo một trật tự không gì cưỡng lại được.
Chúng ta có thể bắt gặp tư tưởng này trong Đạo gia với quan niệm của Lão Tử về đạo:
Đạo vừa mang tính khách quan (vô vi), vừa mang tính phổ biến.
Cả Đạo gia và Nho gia đều theo chủ nghĩa duy tâm: Trong Nho Gia, Mạnh Tử hệ
thống hóa triết học duy tâm của Nho Gia trên phương diện thế giới quan và nhận thức
luận. Tư tưởng triết học của Tuân tử thuộc chủ nghĩa duy vật thô sơ; Với Đạo Gia thì lại
đề cao tư duy trừu tượng, coi khinh nghiên cứu sự vật cụ thể. Lão tử cho rằng “Không
cần ra cửa mà biết thiên hạ, không cần nhòm qua khe cửa mà biết đạo trời”.
2.3.2 Sự khác biệt:
+Nho gia: Khổng Tử tìm cách kết hợp nền văn minh nông nghiệp với văn minh
gốc du mục. Ông đặt cơ sở lập luận trên sự quan sát các xã hội thực tế và trên sự chấp
nhận những truyền thống được lưu truyền trong chúng. Ngài thừa nhận rằng không lời
giảng dạy nào do ngài nói ra có nguồn gốc từ ngài. Ngài “thuật nhi bất tác: chỉ kể lại
chứ không đặt ra”. Ngài tự xem mình chỉ là kẻ trình bày chi tiết các lời giảng cổ truyền,
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 15
đặc biệt những gì được thu thập trong quá khứ và phản ánh sinh hoạt thời sơ Chu. Trong
Phương pháp chứng luận, Nho gia lấy Thiên lý lưu hành làm căn bản. Về tín ngưỡng thì
luôn luôn tin rằng Thiên Nhân tương dữ, nghĩa là Trời và Người tương quan với nhau.
Về thực hành lấy hành động thực nghiệm làm trọng. và về trí thức thì lấy trực giác để
soi rọi tìm hiểu sự vật.
+ Đạo gia: Lão Tử dựa hoàn toàn vào nền văn minh nông nghiệp và ông có
khuynh hướng “phản nhân văn”, thiên về triết lý siêu hình, nên Lão Tử được coi là một
triết gia rất lý trí và bình thản. Lão Tử chủ trương “Tuyệt Thánh khí tri” (Đoạn tuyệt với
Thánh Hiền, loại bỏ trí thức) và “Tuyệt Nhân khí nghĩa” (Đoạn -tuyệt với cái gọi là
Nhân, loại bỏ những gì gọi là Nghĩa), cứ để cho tất cả trở về với bản tánh chất phác,
chân thật thôi. Lão Tử viết trong Ðạo đức kinh, chương 47 rằng: “Không ra khỏi cửa mà
biết được việc thiên hạ. Không dòm ngoài cửa mà thấy được Ðạo Trời. Càng ra xa, càng
biết ít. Bởi vậy, Thánh nhơn không đi mà biết, không thấy mà hiểu, không làm mà nên”
(Nguyễn Duy Cần dịch). Toàn thể vũ trụ bị chi phối bởi 2 quy luật chung:
 Luật Quân Bình: Luôn giữ sự vận động được thăng bằng, theo một trật tự điều
hòa tự nhiên không để cái gì thái quá, chênh lệch hay bất cập, cái gì Cong thì ngay,
chững lại đầy, cũ lại mới, ít thì được, nhiều thì mất, nhờ có Luật quân bình vạn vật mới
tồn, biến đổi theo 1 trật tự tự nhiên nhất định,…Vạn vật biến đổi theo một vòng tuần
hoàn đều đặn, Quy luật bất di bất dịch của tự nhiên, dương cực sinh âm, vòng tròn của
tạo hóa gọi là Thiên quân. Phản phục là trở lại với đạo tự nhiên vô vi, về với chính bản
tính tự nhiên của mình, không thái quá, không bất cập không làm gì cả nhưng không gì
không làm, nặng là gốc của nhẹ, tĩnh là chủ của động. vạn vật biến hóa nối tiếp nhau
theo một vòng tuần hoàn đều đặn, nhịp nhàng, bất tận.
 Luật vô vi: Nghệ thuật sống của con người, có 03 nghĩa:

+ Vạn vật đều có bản tính tự nhiên chúng vận động tiến hóa theo lẽ tự nhiên mà
không cần biết ý nghĩa

+ Vô vi có nghĩa là tự do tuyệt đối, không bị ràng buộc bởi ý tưởng dục
vọng,đam mê, ham muốn nào

+ Giữ gìn bản tính tự nhiên của mình, ngăn chặn bài trừ những gì làm tổn hại
đến bản tính tự nhiên của vạn vật, mà trước hết là chống lại các hành động của con
người trong xã hội, dân nhiều khí giới => nước càng loạn, thóc gạo càng tăng trộm cắp
càng nhiều
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 16
2.4 Sƣ̣ tƣơng đồng và khác biê ̣
t giƣ̃a Nho Gia và Đa ̣
o Gia về giáo dục
2.4.1 Sự tương đồng:
Con người sống và hành động dựa trên các nguyên tắc cơ bản, hợp với lòng
người theo một quan niệm nhân sinh vững chắc. Cả 2 trường phái đều hướng con người
đến cái thiện, khuyên con người sống tốt để có gia đình hạnh phúc và góp phần cho 1 xã
hội ổn định.
+ Nho gia nguyên thủy cho rằng Nền tảng của gia đình – xã hội là những quan
hệ đạo đức – chính trị, đặc biệt là quan hệ vua – tôi, cha – con, chồng – vợ. Các quan hệ
này được nho gia gọi là đạo. Khi các quan hệ này chính danh thì xã hội ổn định, gia
đình yên vui và ngược lại. Nho giáo nguyên thủy là triết lý của Khổng Tử và Mạnh tử
về đạo làm người quân tử và cách thức trở thành người quân tử, cách cai trị đất nước
+ Đạo gia thì giáo huấn con người theo thuyết vô vi: sống và hành động theo lẽ
tự nhiên, không giả tạo, không gò ép trái với bản tính của mình và ngược với bản tính
của tự nhiên, là từ bỏ tính tham lam, vị kỷ để không làm mất đức. Nghệ thuật sống dành
cho con người là từ ái, cần kiệm, khiêm nhường, khoan dung.
Cả Nho gia và đạo gia đều đề cao và coi trọng người quân tử. Người quân tử là những
người có phẩm chất tốt đẹp, cao quý và đáng được tôn trọng và noi theo.
2.4.2 Sự khác biệt:
+ Nho gia: Nho gia quan niệm cần xây dựng một xã hội chính danh để mỗi
người mỗi đẳng cấp xác định rõ danh phận của mình mà thực hiện. Song song đó là đưa
con người vào những chuẩn mực cụ thể: Trung, hiếu, Nghĩa, Trí, Dũng. Dựa trên
khuynh hướng về đạo nhập thế, Nho gia hướng con người những cách cư xử hợp đạo
làm người, ăn ở cho phải đạo. Những người Nho học thì chuyên về mặt thực tế, ít chú
trọng về mặt lý tưởng.
+ Đạo gia: Đối với Đạo gia thì lại quan niệm xây dựng một xã hội bình đẳng,
không phân biệt người với ta, không làm thiệt hại ai. Và các triết gia khuynh hướng này
cũng đưa ra những chuẩn mực trong cách đối nhân xử thế, khuyên con người cần có 3
đức: Từ, Kiệm, Khiêm. Trái với khuynh hướng về đạo Nhập thế của Nho gia, Đạo gia đi
theo khuynh hướng xuất thế, lấy đạo làm chủ thể cả vũ trụ dạy ta nên lấy thanh tĩnh vô
vi nơi yên lặng. Những người tu theo Đạo giáo, chỉ biết xuất thế lo tu độc thiện kỳ thân.

GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 17
2.5 Sƣ̣ tƣơng đồng và khác biê ̣
t giƣ̃a Nho Gia và Đa ̣
o Gia về khởi nguyên vũ
trụ:
2.5.1 Sự tương đồng:
– Quan niệm về đạo: Cả 2 trường phái đều đề cập đến khởi nguyên vũ trụ bắt
nguồn từ đạo. Đạo để chỉ cái nguyên lý tuyệt đối của vũ trụ đã có từ trước khi khai thiên
lập địa, không sinh, không diệt, không tăng, không giảm. Đạo có thể quan niệm dưới 2
phương diện: vô và hữu. Vô thì Đạo là nguyên lí của trời đất, nguyên lí vô hình. Hữu thì
Đạo là nguyên lý hữu hình, là mẹ sinh ra vạn vật “Vô danh thiên địa chi thủy, hữu danh
vạn vật chi mẫu”.

– Quan niệm về âm dương: Cả 2 trường phái đều đề cập đến khởi nguyên vũ trụ
bắt nguồn từ âm dương. Âm và dương theo khái niệm cổ sơ không phải là vật chất cụ
thể, không gian cụ thể mà là thuộc tính của mọi hiện tượng, mọi sự vật trong toàn vũ trụ
cũng như trong từng tế bào, từng chi tiết. Âm và dương là hai mặt đối lập, mâu thuẫn
thống nhất, trong Âm có Dương và trong Dương có Âm. Người ta còn nhận xét thấy
rằng cơ cấu của sự biến hoá không ngừng đó là ức chế lẫn nhau, giúp đỡ, ảnh hưởng lẫn
nhau, nương tựa lẫn nhau và thúc đẩy lẫn nhau.
2.5.2 Sự khác biệt:
+ Nho gia: Theo Khổng Tử, có một trật tự nền tảng của vũ trụ mà ta không thể
thoát khỏi những thể hiện của nó. Mặt khác, hiểu rõ cái không thể tránh ấy sẽ khiến ta
có khả năng nhận ra những gì có thể sửa đổi và tu thân. Khổng Tử nói: “Chẳng biết
mệnh trời, thì biết lấy gì để làm người. Chẳng biết Lễ thì biết lấy gì để lập thân. Chẳng
thể phân biệt lời phải trái, thì biết lấy gì để biết người.” (Luận ngữ, XX:3).
Khổng Tử đứng trên quan điểm triết học của Kinh Dịch. Theo tư tưởng của kinh
này thì uyên nguyên của vũ trụ, của vạn vật là thái cực. Sự biến hóa trong Vũ Trụ là do
nhứt động nhứt tịnh của Thái Cực mà ra. Vạn vật đã phát hiện ra là thực có, thì nên theo
cái thực ấy mà hành động sinh tồn. Thái cực chứa đựng một năng lực nội tại mà phân
thành lưỡng nghi. Sự tương tác giữa hai thế lực âm – dương mà sinh ra tứ tượng. Tứ
tượng tương thôi sinh ra bát quái và bát quái sinh ra vạn vật. Vậy là sự biến đổi có gốc
rễ ở sự biến đổi âm – dương. Quan niệm về Âm – Dương sinh ra ngũ hành ( Kim, Mộc,
Thủy, Hỏa, Thổ), từ đó sinh ra mọi biến đổi trong tự nhiên và xã hội.
+ Đạo gia: Đến Lão Tử, thì được ông quan niệm đó là Đạo. Trong chương 25,
sách “Đạo đức kinh” ông viết: “Hữu vật hỗn thành, tiên thiên địa sinh. Tịch hề, liêu hề,
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 18
độc lập nhi bất cải, chu hành nhi bất đãi, khả dĩ vi thiên hạ mẫn. Ngô bất tri kỳ danh, tự
chi kỳ đạo, cường vị chi danh viết đạo”. (Có một vật hỗn độn mà thành trước cả trời
đất. Nó yên lặng, trống không, đứng một mình mà không thay đổi, vận hành khắp cả mà
không ngừng, có thể coi nó là mẹ của vạn vật trong thiên hạ. Ta không biết tên nó là gì,
tạm đặt tên cho nó là Đạo. Đạo mang tên lớn vô cùng).
Ở chương hai mốt ông viết: “Đạo chi vi vật, duy hoảng duy hốt, hốt hề hoảng hề, kỳ
trung hữu tượng, hoảng hề hốt hề, kỳ trung hữu vật. Yếu hề minh hề, kỳ trung hữu tinh,
kỳ tinh thậm chân, kỳ trung hữu tín”. “Tự cổ cập kim, kỳ danh bất khứ, dĩ duyệt chúng
phủ. Ngô hà dĩ tri chúng phủ chi trang tai. Dĩ thử”.
(Đạo là cái gì chỉ mập mờ thấp thoáng, thấp thoáng mập mờ mà bên trong có hình
tượng, mập mờ thấp thoáng mà bên trong có vật, nó thâm viễn tối tăm, mà bên trong có
cái tinh túy, tinh túy đó rất xác thực và rất đáng tin. Từ xưa tới nay, đạo tồn tại mãi, nó
sáng tạo vạn vật. Chúng ta do đâu mà biết được bản nguyên của vạn vật. Do nắm, hiểu
được Đạo).
Cuối cùng trở lại chương một, ông viết: “Vô danh thiên địa chi thủy, hữu danh vạn vật
chi mẫu”. (Cái không tên là khởi thủy của trời đất, cái có tên là mẹ sinh ra muôn vật)
Vạn vật đều có nguồn gốc từ đạo. Đạo ở đây được hiểu là quy luật tồn tại khách
quan, không có màu sắc, không nhìn thấy. Quan niệm về Âm – Dương sinh ra 3 lực
(Thiên, Địa, Nhân), từ đó sinh ra vạn vật.

GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 19
CHƢƠNG III : KÊ
́ T LUẬN
Thông qua việc tìm hiểu những tư tưởng trong hai học thuyết của Nho gia và
Đạo gia, sâu xa hơn là phân tích những điểm tương đồng và khác biệt, ta thấy được
những quan niệm tích cực cũng như hạn chế của hai học thuyết này. Từ đó có thể hiểu
và giải thích được những hiện tượng, cách xử thế, lối sống đang hiện hữu, đồng thời vận
dụng phù hợp những học thuyết ấy vào cuộc sống.
Tư tưởng triết học Đạo gia đã để lại những tinh hoa và những lý luận , quan điểm
sâu sắc, những tư tưởng vượt thời đại làm nền tảng cho rất nhiều môn khoa học hiện đại
ngày nay, khơi nguồn ch o nhiều tư tưởng triết học sau này . Bên cạnh những tư tưởng
tiến bộ vượt bậc so với quan điểm đương thời về quan điểm duy vật và biện chứng thì tư
tưởng triết học cơ bản của Đạo gia về nhận thức luận và nhân sinh quan muốn ngăn cản
tính năng động, sáng tạo của ý thức con người cả trong quá trình hoạt động nhận thức
lẫn trong hoạt động thực tiễn. Song, vượt lên tất cả, với tinh thần cầu thị và tôn trọng
lịch sử, chúng ta vẫn có thể rút ra rất nhiều bài học có giá trị cả trong nhận thức lẫn
trong thực tiễn trước bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng khoa học công nghệ đương
đại. Trong đó có các quan điểm về phát triển bền vững, phát triển hài hòa, bảo vệ môi
trường, cân bằng đời sống vật chất và tinh thần, cân bằng giữa tự nhiên và xã hội, mối
quan hệ giữa cái toàn thể và cái cục bộ, cũng như quan điểm trong việc giải quyết các
vấn đề (mặt) đối lập mà thực tiễn đặt ra…
Theo đà phát triển tư tưởng của nhân loại, ngày nay một số tư tưởng Nho gia –
Đạo gia đã không còn phù hợp với đời sống xã hội nước ta, thậm chí một số quan điểm
Nho giáo còn mang tính lạc hậu, cổ hủ, kìm hãm sự phát triển văn hoá ở một số vùng
nông thôn. Chúng ta cần phải biết chắc lọc, tiếp thu và phát triển những tư tưởng của
Nho giáo để giải quyết những vấn đề về gia đình, về mối quan hệ cá nhân và xã hội, về
quản lý đất nước, về phát triển kinh tế, giáo dục… trong thời kỳ mới, thời kỳ công
nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Mă ̣
c dù hai tư tưởng này không còn tồn ta ̣
i chính thư
́ c ở Viê ̣
t Nam nhưng ảnh
hưởng của chúng vẫ n còn sâu nă ̣
ng trong tư tưởng của dân tộc ta
, nếu như tư tưởng
Nho gia đem la ̣
i cho Viê ̣
t Nam các truyền thống quý báu như : tinh thần yêu nước, hiếu
học, truyền thống tôn sư trọng đa ̣
o… thì Đạo gia đem la ̣
i cho chúng ta rất nhiều bài học
có giá trị cả trong nhận thức lẫn trong thực tiễn trước bối cảnh toàn cầu hóa và cách
GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 20
mạng khoa học công nghệ đương đại. Trong đó có các quan điểm về phát triển bền
vững, phát triển hài hòa, bảo vệ môi trường…
Ngày nay, tồn tại xã hội và ý thức xã hội đã thay đổi vượt bậc , song những tư
tưởng triết học của Nho gia và Đạo gia vẫn có sức sống và tác động đáng kể đối với đời
sống con người, đặc biệt ở những nước vốn chịu sự ảnh hưởng truyền thống của chúng .
Nghiên cư
́ u tư tưởng triết học Nho gia và
Đa ̣
o gia giúp chúng ta khám phá được sư
́ c
mạnh tư tưởng của hai trường phái này và sức ảnh hưởng của chúng trong công cuộc
hiê ̣
n đa ̣
i hóa, công nghê ̣
hóa của các quốc gia đang phát triển rất nhanh trong vực như :
Trung Quốc, Nhâ ̣
t Bản, Hàn Quốc… vốn chịu sự ảnh hưởng truyền thống của chúng.

GVHD : T.S Bùi Văn Mưa

HVTH: Vũ Huỳnh Phương
Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia &
triết học Đạo gia ở Trung Quốc thời cổ đại
Page 21
PHỤ LỤC
NHỮNG ẢNH HƢỞNG CỦA HỌC THUYẾT NHO GIA VÀ ĐẠO
GIA ĐẾN XÃ HỘI VIỆT NAM
1. SỰ DU NHẬP CÁC TƯ TƯỞNG TRIÊ
́ T HỌC VÀO VIỆT NAM

Thời kỳ Bắc thuộc bắt đầu bằng sự xâm lược của nhà Hán năm 110 trước công
nguyên cho tới khi Ngô Quyền giành được độc lập vào năm 939. Trong thời gian này,
kẻ thù đã tìm mọi cách để Hán hoá dân tộc ta, về tư tưởng là truyền bá Nho giáo. Những
âm mưu thâm độc này đều bị nhân dân ta kiên quyết chống lại để bảo vệ nền văn hiến
của mình. Cùng với Nho giáo còn có Phật giáo và Đạo giáo cũng được truyền vào nước
ta. Sự tương tác của tam giáo này trên cơ sở những tư tưởng triết học của dân tộc Việt
Nam, xuất phát từ thực tiễn quật cường của đất nước, đã từng bước tạo nên tư tưởng
triết học Việt Nam. “Cái quý giá” trong di sản ấy là trình độ nhận thức vững chắc về tự
nhiên và xã hội, về cuộc sống đấu tranh chống thiên tai địch hoạ và mỗi tâm lý có bản
sắc riêng thể hiện trong phong tục, nếp sống và sự ứng xử giữa mọi người. Chủ nghĩa
yêu nước, tinh thần chiến đấu dũng cảm để bảo vệ Tổ quốc và lật đổ ách thống trị của
ngoại bang nhất giải phóng dân tộc như một ngọn lửa cháy trong di sản ấy.

Thời kỳ xây dựng quốc gia độc lập thịnh vượng (thế kỷ X đến thế kỷ XV) là thời kỳ
mà dân tộc ta đã giành được độc lập, tự chủ bằng xương máu của mình. Những thắng
lợi vĩ đại của công cuộc dựng nước và giữ nước ấy được phản ánh sinh động và rực rỡ
trong đời sống ý thức của dân tộc, trong đó tư tưởng triết học về dân, về con người, về
dân tộc… hay nói chung hơn, những tư tưởng triết học về xã hội, về thực tiễn giữ vai trò
là trung tâm của nó và xuyên suốt về sau.

Triết học Việt Nam tiếp tục được kế thừa, bổ sung và phát triển gắn liền với hoạt
động thực tiễn dựng nước và giữ nước của dân tộc và đỉnh cao của sự phát triển ấy được
toả sáng rực rỡ trong tư tưởng triết học của Chủ tịch Hồ Chí Minh. “Chính những tư
tưởng triết học của Hồ Chí Minh là kim chỉ nam chỉ đạo hệ thống những luận điểm cách
mạng nổi tiếng của Người. Nó quyết định tính đúng đắn của đường lối chiến lược, sách
lược của cách mạng Việt Nam do Hồ Chí Minh và Đảng ta đã vạch ra, là một trong
những nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam”.