Tiểu luận
Sự ảnh hưởng nho giáo Trung Hoa đến
nền văn hóa truyền thống Việt Nam
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
1 of 11
MUÏC LUÏC
NHO GIAÙO TRUNG HOA
SÖÏ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHO GIAÙO TRUNG HOA ÑEÁN NEÀN VAÊN HOAÙ
TRUYEÀN THOÁNG VIEÄT NAM
TRIEÁT HOÏC COÅ – TRUNG ÑAÏI TRUNG HOA
1- Khaùi quaùt :
2- Ñaëc ñieåm chính trò, xaõ hoäi cuûa Trung Hoa coå ñaïi :
3- Caùc ñaëc ñieåm trieát hoïc cô baûn cuûa Trung Hoa coå ñaïi :
4- Caùc hoïc thuyeát vaà baûn chaát cuûa theá giôùi :
a- Thuyeát AÂm – Döông :
b- Thuyeát nguõ haønh :
c- Kinh dòch :
NHO GIAÙO
a- Caùc nguoàn vaên hoaù cuûa Nho Giaùo :
b- Caùc hoïc thuyeát chính cuûa Nho Giaùo :
Thuyeát veà chöõ “Nhaân”
Thuyeát Chính Danh :
Thuyeát veà Leã :
c- Caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa Nho Giaùo :
d- Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa Nho Giaùo ôû Trung Hoa, caùc hoïc giaû tieâu bieåu
AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHO GIAÙO TRUNG HOA ÑEÁN NEÀN VAÊN HOAÙ TRUYEÀN THOÁNG
CUÛA VIEÄT NAM
1- Söï du nhaäp cuûa Nho giaùo vaøo Vieät Nam :
2- Nho giaùo Vieät Nam
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
2 of 11
NHO GIAÙO TRUNG HOA –
SÖÏ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHO GIAÙO TRUNG HOA ÑEÁN NEÀN VAÊN
HOAÙ TRUYEÀN THOÁNG VIEÄT NAM
TRIEÁT HOÏC COÅ – TRUNG ÑAÏI TRUNG HOA :
1- Khaùi quaùt :
Vaên minh Trung Hoa laø moät trong nhöõng neàn vaên minh xuaát hieän sôùm nhaát treân theá giôùi, vôùi
hôn 4000 naêm phaùt trieån lieân tuïc, vôùi nhieàu phaùt minh vó ñaïi trong lòch söû treân moïi lónh vöïc
khoa hoïc. Coù theå noùi vaên minh Trung Hoa laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa vaên minh nhaân loaïi,
beân caïnh nhöõng phaùt minh, phaùt kieán veà khoa hoïc vaên minh Trung Hoa coøn laø nôi saûn sinh ra
nhieàu hoïc thuyeát trieát hoïc lôùn, coù aûnh höôûng ñeán neàn vaên minh chaâu AÙ cuõng nhö toaøn theá giôùi.
2- Ñaëc ñieåm chính trò, xaõ hoäi cuûa Trung Hoa coå ñaïi :
a- Ñòa lyù : Nöôùc Trung Hoa chieám moät dieän tích raát roäng lôùn phía ñoâng giaùp bôø Thaùi
Bình Döông phía taây giaùp caùc vuøng cao nguyeân nuùi non hieåm trôû nhö Himalaya,
Taây taïng. phía baéc tieáp giaùp vuøng Xiberia quanh naêm laïnh giaù, phiaù nam giaùp caùc
quoác gia Nam chaâu AÙ. Toång dieän tích nöôùc Trung Hoa chieám gaàn 1/3 chaâu AÙ.
Thieân nhieân vaø ñieàu kieän töï nhieân cuûa nöôùc Trung Hoa thay ñoåi raát lôùn ôû nhöõng
vuøng khaùc nhau. Phiaù baéc laø nhöõng cao nguyeân, bình nguyeân roäng lôùn, khí haäu
khaéc nghieät, phiaù nam coù nuùi soâng bao boïc hieåm trôû, ôû giöõa laø caùc ñoàng baèng
roäng lôùn cuûa caùc con soâng nhö Hoaøng haø, Döông töû…Chính nhôø söï phong phuù cuûa
ñieàu kieän thieân nhieân, khí haäu maø coù nhieàu chuûng toäc sinh soáng treân ñaát nöôùc
Trung Hoa daãn ñeán nhieàu neàn vaên minh, tö töôûng khaùc nhau.
b- Nhaân chuûng hoïc : Daân cö cuûa Trung Hoa coå ñaïi phaân boá treân caùc khu vöïc chính
nhö sau :
+ Phiaù Baéc : Caùc chuûng toäc Hoa Baéc, coù cuoäc soáng chuû yeáu laø du muïc, saên baén.
Do ñôøi soáng du muïc hoï luoân coâ gaéng xaâm chieám, thoân tính caùc daân toäc keùm phaùt
trieån, ñoàng hoaù hay du nhaäp caùc neàn vaên hoaù khaùc nhau
+ Phiaù Nam : Caùc daân toäc Baùch Vieät coù cuoäc soáng chuû yeáu laø nuoâi troàng, saên baén,
khai thaùc caùc saûn vaät thieân nhieân nhö ñaùnh caù, saên baét thuù…..caùc daân toäc naøy
soáng töông ñoái kheùp kín, yeâu chuoäng hoaø bình, töï do.
+ Mieàn ñoàng baèng soâng Döông Töû, Hoaøng Haø : Caùc daân toäc Tam Mieâu soáng chuû
yeáu baèng ngheà noâng nghieäp. Coù neàn vaên hoaù phaùt trieån, coù kieán thöùc toaùn hoïc,
khoa hoïc tö nhieân.
c- Hoaøn caûnh lòch söû phaùt sinh caùc hoïc thuyeát trieát hoïc :
Caùc hoïc thuyeát trieát hoïc cuûa Trung Hoa coå ñaïi phaùt sinh chuû yeáu vaøo giao ñoaïn Xuaân
thu – Chieán quoác. Vaøo giai ñoaïn naøy nöôùc Trung Hoa coå ñaïi ñang töø giai ñoaïn chieám
höõu noâ leä (Vôùi caùc söù quan caùt cöù khaép nôi) sang giai ñoaïn hình thaønh quoác gia
phong kieán taäp quyeàn. Nhaø Chu bò phaân raõ ra laøm 7 quoác gia khaùc nhau : Taàn, Sôû,
Teà, Nguî, Haøn, Trieäu, Yeân. Taàn Thuyû Hoaøng, vua nöôùc Taàn, ñaõ tieâu dieät 6 nöôùc,
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
3 of 11
thoáng nhaát giang sôn hình thaønh nhaø nöôùc phong kieán taäp quyeàn ñaàu tieân. Chính
trong thôøi kyø loaïn laïc naøy ñaõ xuaát hieän nhöõng nhaø tö töôûng vó ñaïi, hình thaønh neân
nhöõng heä thoáng trieát hoïc khaù hoaøn chænh, ñöôïc toàn taïi vaø phaùt trieån theo suoát lòch söû
phaùt trieån cuûa nöôùc Trung Hoa
3- Caùc ñaëc ñieåm trieát hoïc cô baûn cuûa Trung Hoa coå ñaïi :
a- Trieát hoïc taäp trung chuû yeáu vaøo xaõ hoäi vaø con ngöôøi, coi troïng haønh vi caùc nhaân,
höôùng tôùi söï thoáng nhaát, haøi hoaø giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi
b- Coi con ngöôøi laø chuû theå cuûa ñoái töôïng ngieân cöùu : Höôùng vaøo noäi taâm – Luoân coá
gaéng tìm toøi veà baûn thaân con ngöôøi vaø moâi quan heä giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi
xung quanh : Ta laø ai? ….do ñoù ít quan taâm ñeán khoa hoïc töï nhieân. Ñaây chính laø
nguyeân nhaân daãn ñeán söï keùm phaùt trieån veà nhaän thöùc luaän. Laø nguyeân nhaân saâu
xa cuûa söï keùm phaùt trieåm kinh teá, khoa hoïc so vôùi vaên minh phöông Taây (Höôùng
ngoaïi).
c- Ña daïng, phong phuù : luoân chuù yù caùc maët ñoái laäp, thoáng nhaát cuûa vaán ñeà, coi
troïng söï haøi hoaø trong xaõ hoäi
d- Phöông phaùp tö duy : Nhaän thöùc tröïc quan döôïc coi troïng, “Taâm” laø goác reã cuûa
nhaän thöùc. Tö töôûng trieát hoïc khoâng ñöôïc dieãn ñaït khuùc chieát maø rôøi raïc thoâng
qua caùc chaâm ngoân, aån duï, nguï ngoân…
e- Caùc yeáu toá duy vaät, duy taâm, bieän chöùng, sieâu hinh, voâ thaàn, höõu thaàn ñam xem
laãn nhau
4- Caùc hoïc thuyeát veà baûn chaát cuûa theá giôùi :
a- Thuyeát AÂm – Döông: Tö töôûng veà coäi nguoàn vaø quaù trình cuûa töï nhieân – ñaây laø tö
töôûng cuûa söï bieán dòch trong cuûa söï vaät – AÂm-Döông vöøa laø hai maêt ñoái laäp, vöøa
laø tieàn ñeà toàn taïi cuûa nhau, laø ñoäng löïc ñeå vaän ñoäng vaø phaùt trieån. Moïi söï vaät ñeàu
do 2 maët AÂm – Döông taïo neân vaø chuùng toàn taïi phaùt trieån, bieán ñoåi cuõng do söï
bieán ñoåi cuûa caùc AÂm Döông trong chuùng (Trong AÂm coù Döông, trong Döông coù
AÂm) – AÂm-Döông vaän ñoäng chuyeån hoa laãn nhau (Cöïc AÂm sinh Döông, cöïc
Döông sinh AÂm)
Ví duï : Con ngöôøi coù hai phaàm AÂm-Döông laø Nam-Nöõ söï phaùt trieån cuûa con ngöôøi laø
do söï hoaø hôïp hai maët AÂm-Döông naøy.
b- Thuyeát Nguõ haønh : Thuyeát naøy baét nguoàn töø caùc daân toäc vuøng Hoa Baéc ôû mieàn
thaûo nguyeân cuûa Trung Hoa. Hoï cho raèng baûn chaát theá giôùi goàm 5 yeáu toá nguyeân
thuyû cuûa töï nhieân, chuùng laø nhöõng daïng khaùc nhau cuûa cuûa vaän ñoäng, laø caùc bieán
theå khaùc nhau cuûa AÂm Döông, chuùng bao goàm : Kim, Moäc, Thuyû, Hoaû, Thoå – Tö
töôûng chuû yeáu cuûa thuyeát nguõ haønh laø baøn veà nhöõng vaán ñeà caáu truùc baûn theå cuûa
caáu truùc vuõ truï vaø nhaân sinh. Noù cho raèng caùc yeáu toá vaät chaát nguyeân thuyû naøy
luoân chuyeån ñoäng, coù quan heä vôí nhau, chuyeån hoaù laãn nhau. Chuùng taùc ñoäng
vôùi nhau theo quy luaät töông sinh, töông khaéc.
Töông sinh : Thoå sinh Kim, Kim sinh Thuyû, Thuyû sinh Moäc…….
Töông khaéc : Thoå khaéc Thuyû, Thuyû khaéc Hoaû, Hoaû khaéc Kim…..
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
4 of 11
Thuyeát AÂm-Döông, Nguõ haønh thöøa nhaän tính vaät chaát cuûa theá giôùi vaø coá gaéng giaûi
thích noù. Ñoù laø cô sôû lyù luaän quan troïng daãn tôùi nhöõng phaùt minh vó ñaïi thuoäc laõnh
vöïc khoa hoïc töï nhieân trong lòch söû coå ñaïi Trung Hoa
c- Kinh dòch : Ñaàu tieân ñaàu tieân laø saùch duøng ñeå boùi toaùn, ñoaùn söï vieäc baèng caùc
queû, sang ñôøi Haùn ñöôïc söû duïng nhö saùch töôùng soá nhaèm giaûi thích theá giôùi baèng
bieåu töôïng vaø soá muïc. Cuoái cuøng noù phaùt trieån thaønh saùch trieát hoïc theå hieän vuõ
truï quan, nhaân sinh quan, caùc pheùp bieän chöùng. Coù taùm queû bao quaùt taát caû moïi
hieän töôïng töï nhieân trong trôøi ñaát : Caøn, Khoân, Chaán, Caán, Toán, Ñoaøi, Khaûm, Ly
Lôøi queû Haøm :
“Coù trôøi ñaát roài sau môùi coù muoân vaät, coù muoân vaät sau môùi coù trai gaùi, coù trai gaùi sau
môùi coù vôï choàng, coù vôï choàng sau môùi coù cha con, coù cha con sau môùi coù vua toâi, coù
vua toâi sau môùi coù treân döôí, coù treân döôùi roài töø ñoù môùi sinh ra leã nghóa”
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
5 of 11
NHO GIAÙO
Chöõ nho bao goàm boä “Nhaân” beân traùi vaø chöõ “Nhu” beân phaûi coù nghóa laø “Ngöôøi caàn
cho thieân haï” hay coøn goïi laø “Quaân töû”. Nho giaùo laø hoïc thuyeát veà ñaïo xöû theá cuûa
ngöôøi quaân töû : Tu thaân, Teà gia, Trò quoác, Bình thieân haï. Ñöôïc baét nguoàn baèng Chu
Coâng Ñaùn ñôøi Taây Chu, ñöôïc heä thoáng hoaù vaø phaùt trieån bôûi Khoång Töû (Ngöôøi ñöôïc
coi nhö ngöôøi saùng laäp Nho giaùo) ñôøi Chieán Quoác, ñöôïc keá tuïc xuaát saéc bôûi Maïnh
Töû. Do ñoù ñôøi sau goïi tö töôûng nho giaùo laø tö töôûng Khoång-Maïnh
a- Caùc nguoàn vaên hoaù cuûa Nho Giaùo :
Nhö ñaõ noùi ôû treân Trung Hoa coù ba chuûng toäc ngöôøi chính :
+ Phía Baéc, treân caùc cao nguyeân, bình nguyeân laø caùc daân toäc Hoa Baéc sinh
soáng. Hoï laø moät chuûng toäc du muïc, laáy vieäc xaâm chieám thoân tính, môû roäng
daát ñai, ñoàng hoùa caùc daân toäc ñeå cuûng coá, phaùt trieån daân toäc mình. Hoï laø
caùc chieán binh duõng caûm, coù kyû luaät soáng theo caùc kyû cöông cuûa caùc boä
toäc coù toå chöùc toân ty chaët cheõ.
+ Phía Nam vaø ñoàng baèng soâng Döông Töû, Hoaøng Haø laø chuûng toäc Baùch
Vieät vaø Tam Mieâu ñaây laø caùc boä toäc chuyeân ngheà saên baén, noâng nghieäp,
coù trình ñoä vaên hoaù phaùt trieån. Vì soáng chuû yeáu baèng noâng nghieäp neân hoï
coù tinh thaàn khoan hoaø, cuoäc soáng xaõ hoäi phoàn vinh.
e- Caùc hoïc thuyeát chính cuûa Nho Giaùo :
Thöïc teá Nho Giaùo laø moät heä thoáng hoïc thuyeát chính trò ñaày ñuû daïy veà caùc haønh xöû cuûa
moät “Chính nhaân quaân töû” trong xaõ hoäi, töùc laø caùch ngöôøi quaân töû toå chöùc, cai trò xaõ hoäi.
Nhö vaäy noù cuõng chính laø hoïc thuyeát duøng ñeå toå chöùc vaø cai trò xaõ hoäi. Nho giaùo laáy vieäc
taïo söï oån ñònh vaø phaùt trieån laøm troïng baèng caùch söû duïng ñöôøng loái Ñöùc trò vaø Leã trò ñaõ
coù töø thôøi nhaø Chu. Khoång töû noùi :
“ Cai trò daân maø duøng meänh leänh , ñöa daân vaøo khuoân pheùp maø duønh hình phaït thì daân
coù theå traùnh ñöôïc toäi loãi nhöng khoâng bieát lieâm syû. Cai trò daân maø duøng ñaïo ñöùc, ñöa
daân vaøo khuoân pheùp maø duøng leã thì daân seõ bieát lieâm sæ vaø thöïc loøng quy phuïc”
“Beà treân maø troïng leã thì daân khoâng ai daùm khoâng toân kính, Beà treân maø troïng nghóa thì
daân khoâng ai daùm khoâng phuïc tuøng, beà treân troïng tín thì daân khoâng ai daùm khoâng aên ôû
heát loøng”
Ñeå xaây döïng ñöôøng loái Ñöùc trò vaø Leã trò Khoång töû ñaõ xay döïng hoïc thuyeát “Nhaân – Leã –
Chính danh” ñaây laø ba phaïm truø quan troïng nhaát trong toaøn boä hoïc thuyeát cuûa Khoång Töû.
“Nhaân” laø noäi dung, “Leã” laø hình thöùc cuûa Nhaân, “ Chính danh” laø con ñöôøng ñaït ñeán
ñieàu Nhaân .
Thuyeát veà chöõ “Nhaân”
“Nhaân” laø vieäc quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi döïa treân loøng nhaân nhaân baûn. Nhaân coøn coøn
bao goàm caùc tieâu chuaån ñaïo ñöùc nhö : trung, hieáu, cung kính, thaät thaø, khieâm toán duõng
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
6 of 11
caûm…..Nhö vaäy “Nhaân” chính laø ñaïo laøm ngöôøi. Chöõ “Nhaân” khoâng chæ coù yeâu maø caû
gheùt “ Duy chæ ngöôøi coù ñöùc Nhaân môùi coù theå yeâu ngöôøi, gheùt ngöôøi”(Luaän ngöõ) Chöõ
Nhaân trong quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi döïa treân hai nguyeân taéc :
+ “Caùi gì mình mong muoán thì cuõng mong muoán cho ngöôøi khaùc vaø ngöôïc laïi”
+”Mình laäp thaân baèng caùch giuùp ngöôøi laäp thaân”
Moät ngöôøi quaân töû muoán coù Nhaân thì phaûi :
+ Tröø boû tính tham lam, ích kyû, bieát haïn cheá duïc voïng
+ Phaûi bieát nhaän ra chaân lyù vaø haønh ñoäng theo chaân lyù
+ Phaûi coù söùc khoûe, can ñaûm ñeå baûo veä chaân lyù.
Ngöôøi quaân töû laøm chính trò treân chính tröôøng caàn coù :
+ Kính daân
+ Khoan dung, ñoä löôïng
+ Giöõ loøng tin
+ Maãn caùn
+ Ñem loøng nhaân aùi ñoái xöû vôùi daân
Vôùi quaân vöông trò vì ñaát nöôùc :
+ Kính söï : chaêm lo vieäc coâng, vieäc nöôùc.
+ Nhi tín : Giöõ loøng tin ñoái vôùi daân.
+ Tieát duïng : tieát kieäm.
Nhaân laø phaïm truø cao nhaát cuûa luaân lyù, ñaïo ñöùc, laø phaïm truø trung taâm cuûa hoïc thuyeát
chính trò. “Nhaân” tuyø vaøo phaåm haïnh, naêng löïc, hoaøn caûnh maø theå hieän. Trong xaõ hoäi
luoân toàn taïi hai loaïi ngöôøi ñoái laäp nhau veà chính trò, luaân lyù ñaïo ñöùc :
“Keû quaân töû baát nhaân thì cuõng coù nhöng chöa bao giôø keû tieåu nhaân laïi coù nhaân caû”
Thuyeát Chính Danh :
Khoång töû cho raèng xaõ hoäi bò roái loaïn vì vua khoâng laøm ñuùng danh hieäu vua, toâi khoâng laøm ñuùng
danh hieäu toâi……Töø ñoù oâng ñöa ra thuyeát “Chính Danh ñònh phaän” laøm caên baûn cho vieäc trò quoác.
“Chính Danh” laø danh (teân goïi, chöùc vuï, ñòa vò, thöù baäc) vaø thöïc (phaän söï, nghóa vuï, quyeàn lôïi)
phaûi phuø hôïp vôùi nhau. Danh khoâng phuø hôïp laø loaïn danh. Danh vaø phaän cuûa moät ngöôøi tröôùc
heát do caùc moái quan heä xaõ hoäi quy ñònh.
Khoång Töû noùi :
”…Neáu danh khoâng chính thì ngoân ngoân khoâng thuaän. Lôøi noùi khoâng thuaän chaéc vieäc chaúng
thaønh”(Luaän ngöõ)
Ñeå Chính Danh, nho giaùo khoâng duøng Phaùp trò maø duøng Ñöùc trò, Ñöùc trò laø duøng luaân lyù ñaïo ñöùc
ñieàu haønh xaõ hoäi. Moïi ngöôøi trong xaõ hoäi ñeàu thaám nhuaàn vaø haønh ñoäng theo caùc tieâu chuaån
ñaïo ñöùc Nho giaùo. Trong moät xaõ hoäi loaïn ly thôøi baáy giôø, nhieãu nhöông chia reõ, Thaát huøng
tranh giaønh quyeàn bính, ñaùnh nhau lieân mieân thì hoïc thuyeát Chính Danh ra ñôøi ñaõ goùp phaàn khoâi
phuïc laïi söï oån ñònh cuûa xaõ hoäi, xaây döïng laïi nhaø nöôùc phong kieán thoáng nhaát. Ta coù theå thaáy
thuyeát Chính Danh coù xu höôùng duøng Ñöùc trò maø khoâng duøng Phaùp trò cho neân trong thôøi loaïn ly
raát khoù coù theå aùp duïng troïn veïn maø chæ coù theå thuùc ñaåy söï oån ñònh cuûa xaõ hoäi vaø seõ chæ phaùt
trieån röïc rôõ nhaát khi xaõ hoäi ñaõ oån ñònh. Ñoù cuõng chính laø lyù do khi ñöông thôøi coøn soáng maëc duø
chu khaép nôi truyeàn baù hoïc thuyeát cuûa mình maø vaãn khoâng ñöôïc caùc vua chuùa tin duøng, ngöôøi
ñôøi baøng quang ñeán noãi phaûi thoát ra raèng :
“ Khoâng coù minh quaân naøo ra ñôøi ñeå nhaän ta laøm thaày caû. Thôøi cuûa ta saép taøn!”
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
7 of 11
Thuyeát veà Leã :
Leã laø caùc nghi leã theå hieän caùc quy phaïm ñaïo ñöùc, “Leã” laø hình thöùc cuûa “Nhaân”, “Nhaân” laø noäi
dung cuûa “Leã”. Coù theå coi Leã laø phöông thöùc giuùp ngöôøi ta ñaït ñöôïc tôùi chöõ Nhaân.
“Moät ngaøy bieát neùn mình theo leã thì thieân haï seõ quay veà nhaân vaäy” (Luaän ngöõ)
Nhö vaäy Nhaân vaø Leã chính laø hai maët cuûa moät vaán ñeà “Hình thöùc vaø Noäi dung”
Leã coøn bao goàm caùc nghi leã, chuaån möïc trong quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi, töø haønh vi, cöû chæ
cho ñeán trang phuïc, nhaø cöûa……
Nhaän xeùt chung veà tö töôûng trieát hoïc :
Khoång Töû dao ñoäng giöõa chuû nghóa duy vaät vaø duy taâm. OÂng khoâng quan taâm ñeán vieäc giaûi
thích theá giôùi, khoâng chuù yù nhieàu ñeán trôøi ñaát, quyû thaàn. OÂng cho raèng trôøi chaúng qua chæ laø giôùi
töï nhieân. Trong phaàn nghò luaän cuûa mình Khoång Töû nhieàu choã noùi ñeán “trôøi”, “meänh trôøi” vaø
ñöôïc hieåu nhö laø nhöõng quy luaät, traät töï cuûa töï nhieân (Trôøi ñaát coù noùi gì ñaâu, boán muøa vaãn thay
ñoåi, vaïn vaät vaãn sinh tröôûng) nhöng coù choã oâng noùi ñeán trôøi nhö moät thöïc theå coù yù chí (Than oâi!
trôøi laøm maát ñaïo ta, maéc toäi vôùi trôøi khoâng theå caàu ñaâu maø thoaùt ñöôïc, chæ coù trôøi môùi bieát ta)
Ngoaøi vieäc truyeàn baù tö töôûng chính trò Khoång Töû coøn laø moät nhaø giaùo duïc vó ñaïi. Trong quaù
trình daïy hoïc Khoång Töû chuù troïng caû ba maët : Ñaïo ñöùc, kieán thöùc vaø thöïc tieãn, trong ñoù ñaïo ñöùc
ñoùng vai troø quan troïng nhaát. OÂng quan nieäm raèng ai cuõng coù theå trôû thaønh ngöôøi toát thoâng qua
vieäc hoïc taäp
“Baûn tính moïi ngöôøi gaàn gioáng nhau, do thoùi quen maø daàn khaùc xa nhau”
Khoång Töû khaúng ñònh raèng hoïc taäp laø tieàn ñeà quan troïng cuûa vieäc giaùo duïc, ñaïo ñöùc cuõng nhö
tri thöùc laø do hoïc taäp maø coù, muoán trôû thaønh ngöôøi coù ích thì phaûi hoïc taäp
“Bieát thì noùi bieát, khoâng bieát thì noùi khoâng bieát, nhö theá môùi laø ngöôøi bieát”
f- Caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa Nho Giaùo :
Vì laø moät hoïc thuyeát cai trò xaõ hoäi neân caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa nho giaùo nhö “ Töù thö” vaø
“Nguõ kinh” ñeàu coù lieân quan vaø bao truøm ñeán taát caû caùc vaán ñeà cuûa xaõ hoäi nhö : Chính trò, vaên
hoaù, tín ngöôõng….
Töù thö : Bao goàm 4 boä do caùc hoïc troø cheùp laïi lôøi cuûa Khoång Töû vaø chuù giaûi
+ Ñaïi Hoïc : baøn veà tu nhaân xöû theá sao cho “Nhaân ñaïo” hôïp vôùi “Thieân ñaïo”.
+ Trung Dung : baøn veà trieát lyù haønh ñoäng, ñeà cao d0aïo trung dung vaø tuyø thôøi.
+ Luaän Ngöõ : baøi giaûng veà nhaân, hieáu, chính….
+ Maïnh Töû : baøn veà tính thieän, veà loøng nhaân aùi.
Nguõ kinh : Bao goàm naêm boä
+ Kinh Thi : laø boä söu taäp caùc baøi phong dao, ca dao noùi veà phong tuïc caùc nöôùc, veà coâng
vieäc teá leã
+ Kinh Thö : baøn veà trung vaø thieân, ghi laïi nhöõng lôøi daïy, lôøi theà, vöông meänh cuûa caùc
baäc thaùnh chuùa, hieàn thaàn töø ñôøi vua Nghieâu, vua Thuaán cho ñeán nhaø Ñoâng Chu. Kinh
Thö ñeà cao phöông phaùp trò thieân haï baèng ñaïo lyù : Thuaän Thieân – Thuaän Ñòa – Thuaän
Nhaân taâm (Thieân – Ñòa – Nhaân)
+ Kinh Dòch : Noùi veà leõ bieán hoaù cuûa trôøi ñaát, vaïn vaät, xeùt ñoaùn hoïa phuùc, thònh suy cuûa
ñôøi ngöôøi theo quan ñieåm AÂm-Döông, Nguõ Haønh
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
8 of 11
+ Kinh Leã : goàm coù Chu leã, Ghi leã, Leã kyù ghi laïi caùc leã nghi, caùch bieåu loä tình caûm toát,
traät töï, thang caáp trong xaõ hoäi….Trong ñoù rieâng Chu leã mang tính trieát hoïc cao baøn veà toå
chöùc haønh chính, chính trò, traät töï xaõ hoäi nhaø Chu
+ Kinh Xuaân Thu : do Khoång Töû bieân soaïn noùi veà lòch söû thôøi Ñoâng Chu vôùi söï chuù giaûi,
pheâ phaùn cuûa mình
Töông truyeàn raèng Khoång Töû ñaõ “san Thi, dòch Thö, taùn Dòch, ñònh Leã, buùt Xuaân Thu”.
g- Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa Nho Giaùo ôû Trung Hoa, caùc hoïc giaû tieâu bieåu
Tö töôûng Nho giaùo chieám vò trí ñaët bieät quan troïng trong lòch söû phaùt trieån tö töôûng Trung Hoa.
Noù coù aûnh höôûng raát saâu saéc ñeán moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi khoâng nhöõng cuûa Trung Hoa maø
coøn caû raát nhieàu quoác gia khaùc trong chaâu AÙ cuõng nhö treân theá giôùi. Ngöôøi ta thöôøng chia quaù
trình phaùt trieån tö töôûng Nho giaùo thaønh 3 giai ñoaïn : Nho Tieân Taàn, Haùn Nho vaø Toáng Nho.
Nho giaùo ñöôïc hình thaønh töø thôøi Taây Chu vôùi söï ñoùng goùp cuûa Chu Coâng Ñaùn.
–
Nho Tieân Taàn :
• Khoång Töû (551-479BC) :
Khoång Töû teân Khaâu, töï Troïng Ni, xuaát thaân töø moät gia ñình quyù toäc, coù thôøi laøm quan,
oâng ñaõ tieáp thu tö töôûng Nho giaùo maø ngöôøi ñeà xöôùng laø Chu Coâng Ñaùn ñeå suoát ñôøi tìm
caùch phaùt trieån, truyeàn baù trong xaõ hoäi.
Hoïc thuyeát khoång töû laø moät hoïc thuyeát ñaïo ñöùc – chính trò – xaõ hoäi döïa treân tö töôûng
Nhaân – Chính danh – Leã.
Ñaïo ñöùc : Trong ba ñöùc tính cuûa con ngöôøi Trí – Nhaân – Duõng thì Trí ñöôïc Khoång Töû coi
troïng hôn caû
Nguõ luaân : Trong xaõ hoäi caùc quan heä ñöôïc xaây döïng döïa treân naêm röôøng coät : Vua-toâi,
cha-con, choàng-vôï, anh-em, baïn-beø. Nhöõng röôøng coät naøy goïi laø Nguõ Luaân, moãi caëp
luaân ñeàu coù traùch nhieäm boån phaän qua laïi töông öùng “Vua laáy leã sai khieán toâi, toâi laáy
trung maø thôø vua”,”Cha laáy nhaân töø ñaùp laïi con, con phaûi hieáu thaûo cung kính vôùi cha
meï)….Trong Nguõ Luaân thì ba quan heä :Vua-toâi, cha-con, choàng vôï laø quan troïng nhaát vaø
ñöôïc goïi laø Tam Cöông
Nguõ thöôøng : Trong baûn thaân con ngöôøi ñaïo thöôøng coù naêm khiaù caïnh : Nhaân, leã, nghóa,
trí, tín. ñeå thöïc hieän ñaïo thöôøng trong thieân haï (Nguõ luaân) thì con ngöôøi phaûi coù Tam Ñöùc
: Trí – Nhaân – Duõng.
Trí : laø saùng suoát nhaän thöùc moïi vaán ñeà, hieåu thaáu ñaïo trôøi
Nhaân : laø nhaân tính, caùi tính töï nhieân trôøi phuù ôû con ngöôøi, Nhaân laø loøng yeâu thöông giuùp
ñôõ ngöôøi, laø vieäc söûa mình theo leã, haïn cheá duïc voïng, ích kyû
Duõng : laø söùc maïnh tinh thaàn, yù chí, loøng cam ñaûm ñaáu tranh caùi xaáu, laøm vieäc thieän
Ñöùc nhaân laø ñöùc cô baûn cuûa con ngöôøi trong thieân haï
“Keû ham hoïc gaàn vôùi ñöùc trí, ham laøm gaàn vôùi ñöùc nhaân, bieát hoå ngöôi gaàn vôùi ñöùc
duõng. Ai bieát ba ñieàu aáy taát bieát pheùp tu thaân. Bieát pheùp tu thaân taát bieát pheùp trò nhaân.
Bieát pheùp trò nhaân taát bieát pheùp trò quoác gia, thieân haï”
• Maïnh Töû :
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
9 of 11
AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHO GIAÙO TRUNG HOA ÑEÁN NEÀN VAÊN HOAÙ
TRUYEÀN THOÁNG CUÛA VIEÄT NAM :
5- Söï du nhaäp cuûa Nho giaùo vaøo Vieät Nam :
–
Söï baøi xích thöông nghieäp :
Nho giaùo Vieät Nam do aûnh höôûng cuûa neàn kinh teá noâng nghieäp töï cung , töï caáp bao goïn
trong caùc ñôn vò haønh chính cuïc boä neân raát xem troïng noâng nghieäp vaø baøi xích thöông
nghieäp vaø cho raèng thöông ngieäp khoâng heà taïo ra giaù trò cho xaõ hoäi maø chæ truïc lôïi töø caùc
thaønh quaû cuûa noâng nghieäp. Noù ñöôïc khaùi quaùt hoaù qua quan nieäm “ Dó noâng vi baûn, dó
thöông vi maït”. Ñieàu naøy khaùc vôùi Nho giaùo Trung hoa voán chòu aûnh höôûng vaên hoaù du
muïc cho neân xem vieäc trao ñoåi, buoân baùn vôùi nhöõng mieàn khaùc nhau laø phöông thöùc lao
ñoäng hoaøn toaøn chính ñaùng. “Giaøu sang ngöôøi ta ai cuõng muoán” Ñaây laø nguoàn goác ñeå
taïo ra nhöõng nhaø buoân Trung Hoa noåi tieáng kheùo leùo, laøm cho caùc saûn phaåm Trung Hoa
ñöôïc trao ñoåi khaép theá giôùi. Caùc saûn phaåm nhö luïa Toâ Chaâu, söù Giang Toâ…ñaõ ñöôïc caùc
nöôùc chaâu AÂu, chaâu AÙ bieát ñeàn töø laâu. Tö töôûng troïng noâng khinh thöông keát hôïp vôùi
truyeàn thoáng noâng nghieäp laøm cho neàn kinh teá xaõ hoäi ngaøy caøng bò trì treä, cho tôùi nhöõng
naêm gaàn ñaây tö töôûng naøy vaãn coøn aên raát saâu vaøo tö töôûng ngöôøi Vieät Nam hieän ñaïi.
–
Tö töôûng Trung quaân :
Trong Nho giaùo Leã laø hình thöùc ñeå taïo neân caùc moái quan heä xaõ hoäi, Nguõ luaân laø cuï theå
hoaù caùc quan heä ñoù, trong nguõ luaân coù moái quan heä Vua-toâi. Noù ñoøi hoûi baày toâi phaûi
trung thaønh tuyeät ñoái vôùi vua “Quaân xöû thaàn baát töû baát trung”. Khi vaøo Vieät Nam Nho
giaùo khoâng cuoàng tín vôùi vieäc Trung Quaân nhö Nho giaùo Trung Hoa nôi coù truyeàn thoáng
vaên hoaù du muïc, maø ñaët vaän meänh quoác gia leân cao hôn. Ñaây cuõng laø moät aûnh höôûng
cuûa neàn vaên hoaù noâng nghieäp raát coi troïng ñaát ñai, laõnh thoå vì trong noâng nghieäp ñaát ñai
laø tö lieäu saûn xuaát chính yeáu nhaát. Töø ñoù ta coù theå thaáy raèng khi xaõ taéc laâm nguy maø
doøng toäc ñöông trieàu quaù thoái naùt, khoâng ñaûm ñöông noåi thì caùc nhaø nho saün saøng pheá boû
ñeå ñöa nhaø khaùc leân thay ñaûm baûo söï an nguy cuûa xaõ taéc : Nhaø Traàn thay nhaø Lyù, nhaø
Leâ thay nhaø Ñinh, nhaø Lyù thay nhaø Leâ
–
Vieäc xaây döïng toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, ñaøo nhaân taøi :
Vôùi tö töôûng troïng vaên cuûa Nho giaùo Vieät Nam nhö ta ñaõ thaáy, caùc nhaø nöôùc quaân chuû
Vieät Nam ñaõ hoïc taäp caùch toå chöùc trieàu ñình, heä thoáng phaùp luaät töø Trung Hoa. Toå chöùc
ra heä thoáng thi cöû tuyeån choïn nhaân taøi ñeå boå sung vaøo boä maùy cai trò treân nguyeân taùc
“Troïng vaên hôn troïng voõ”. Heä thoáng thi cöû khoa baûng naøy ñöôïc baét ñaàu töø thôøi nhaø Lyù
(Chính thöùc cho xaây döïng Vaên Mieáu) vaø keát thöùc vaøo thôøi nhaø Nguyeãn, keùo daøi khoaûng
800 naêm, toå chöùc ñöôïc 185 khoa thi, coù 56 traïng nguyeân. Coù nhöõng Traïng nguyeân tuoåi
ñôøi raát treû nhöng coù trí thoâng minh xuaát chuùng, hoïc gioûi hôn ngöôøi nhö Nguyeãn Hieàn ñoã
traïng nguyeân khi môùi 12 tuoåi, Löông Theá Vinh ñoã traïng nguyeân luùc 22 tuoåi laø toå sö ngheà
toaùn ôû Vieät Nam. Maïc Ñænh Chi, Nguyeãn Tröïc laø löôõng quoác traïng nguyeân…..Noùi chung
heä thoáng toå chöùc xaõ hoäi, heä thoáng khoa baûng Nho giaùo nhìn chung coù neùt töông töï nhö
Nho giaùo Trung Hoa
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
10 of 11
6- Söï aûnh höôûng cuûa Nho giaùo ñeán neàn vaên hoaù, chính trò Vieät Nam
Caùc maët tích cöïc cuûa Nho giaùo deán söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi coå ñaïi Vieät Nam
–
Nho giaùo vôùi heä thoáng tö töôûng, chính trò cuûa mình ñaõ giuùp xaây döïng caùc nhaø nöôùc
phong kieán trung öông, taäp quyeàn maïnh. Giuùp xaây döïng moät heä thoáng quaûn lyù, thoáng
trò xaõ hoäi chaët cheõ, naâng cao söùc maïnh quaân söï vaø kinh teá quoác gia. Ta thaáy töø khi coù
aûnh höôûng Nho giaùo caùc trieàu ñaïi phong kieán toàn taïi beàn chaët hôn, neàn kinh teá, quaân
söï ñöôïc naâng cao moät caùch roõ reät. Nho giaùo ñaõ ñaøo taïo caùc taàng lôùp Nho só Vieät Nam
yeâu nöôùc, taøi naêng kieät suaát nhö : Nguyeãn Traõi, Chu Vaên An, Nguyeãn Bænh
Khieâm…….
–
Nho giaùo höôùng quaûn ñaïi quaàn chuùng nhaân daân vaøo vieäc hoïc haønh, tu döôõng ñaïo ñöùc
theo Nguõ Thöôøng “Nhaân, Leã, Nghóa, Trí, Tín” laøm cho xaõ hoäi ngaøy caøng phaùt trieån,
vaên minh hôn. Nho giaùo giuùp xaây döïng moái quan heä xaõ hoäi roäng raõi hôn, beàn chaët
hôn, coù toân ty traät töï… vöôït quaù phaïm vi cuïc boä laø caùc laøng, xaõ, thonâ, aáp höôùng tôùi
taàm möùc quoác gia, ngoaøi ra noù giuùp xaây döïng moái quan heä gia ñình beàn chaët hôn, coù
toân ty hôn….nhôø tuaân theo Nguõ Luaân “Vua-toâi, cha-con, choàng-vôï, anh-em, baïn-beø”.
–
Giuùp xaây döïng tin thaàn trung quaân, aùi quoác nhöng khoâng muø quaùng trung quaân maø
vaãn ñaët aùi quoác leân haøng ñaàu. Xem vaän meänh quoác gia cao hôn söï nghieäp cuûa moät
vöông trieàu naøo ñoù.
Caùc maët tieâu cöïc cuûa Nho giaùo deán söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi coå ñaïi Vieät Nam :
–
Khoâng nhö Nho giaùo Trung hoa tuy khoâng coi troïng thöông nghieäp, nhöng cuõng
khoâng phaûn ñoái. Nho giaùo Vieät Nam quaù coi troïng noâng nghieäp maø baøi xích naëng neà
thöông nghieäp, quaù chuù troïng ñeán söï saûn, töï tieâu maø queân ñi söï trao ñoåi mua baùn.
Ñieàu naøy gieát cheát söï naêng ñoäng, saùng taïo daãn ñeán quan lieâu, baûo thuû naëng neà trong
caû kinh teá laãn chính trò. Trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu cuûa cheá ñoä phong kieán noù taïo söï
oån ñònh, phaùt trieån cho quoác gia nhöng sau ñoù chính noù laïi taïo söùc yø quaù lôùn khieán
ñaát nöôùc khoâng theå phaùt trieån ñöôïc.
–
Nho giaùo quaù baûo thuû khoâng chòu tieáp nhaän nhöõng caùi môùi öu vieät hôn, daãn ñeán bò caùi
môùi öu vieät hôn tieâu dieät
–
Nho giaùo ñöa con ngöôøi quaù höôùng noäi, chuyeân chuù suy xeùt trong taâm maø khoâng
höôùng daãn con ngöôøi höôùng ra beân ngoaøi thöùc haønh nhöõng ñieàu tìm ñöôïc, chinh phuïc
thieân nhieân vaïn vaät xung quanh. Ñieàu naøy laøm cho neàn vaên minh, khoa hoïc töï nhieân
– kyõ thuaät sau moät thôøi gian phaùt trieån ñaõ bò chöïng laïi so vôùi neàn vaên minh phöông
Taây voán xuaát hieän sau.
Toùm laïi trong moät thôøi gian daøi Nho giaùo ñaõ giuùp cho caùc cheá ñoä quaân chuû phong kieán xaây döïng
moät xaõ hoäi thònh vöôïng, coù traät töï, phaùp luaät, moät quoác gia thoáng nhaát, ngöôøi daân trong xaõ hoäi
bieát ñoái xöû vôùi nhau treân cô sôû “Nhaân – leã – nghóa – trí – tín”. Ñoù laø lyù do taïi sao trong quaù khöù
Trung Hoa noùi rieâng vaø caùc daân toäc chaâu AÙ noùi chung, vôùi söï aûnh höôûng cuûa Nho giaùo ñaõ ñaït
Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC CAO CAÁP
Phaàn I:NHO GIAÙO
Nguyeãn Duy Kieät – QTDN K13-2002
11 of 11
ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng kinh ngaïc, ñaõ taïo ra moät neàn vaên minh baäc nhaát cuûa loaøi ngöôøi luùc
baáy giôø.
Nhöng söï oån ñònh maø Nho giaùo taïo ra cho xaõ hoäi, coäng vôùi tö töôûng höôùng noäi cuûa ngöôøi chaâu AÙ
– luoân suy xeùt ta laø ai trong vuõ truï naøy, trong moät thôøi gian daøi nhieàu traên naêm söï trì treä caû veà
kinh teá laãn quaân söï. Cho ñeán khi noù phaûi ñoái ñaàu vôùi neàn vaên minh phöông Taây voán coù nhieàu öu
ñieåm hôn trong kinh teá vaø quaân söï, thì Nho giaùo ñaõ phaûi nhöôøng böôùc trong ñôøi soáng kinh teá,
chính trò, quaân söï – nhö ngaøy xöa Phaät giaùo ñaõ nhöôøng böôùc Nho giaùo. Coù leõ ñaây laø moät ñaëc
ñieåm chung cuûa neàn vaên hoaù nhaân loaïi. Neàn vaên hoaù noâng nghieäp thöôøng bò caùc neàn vaên hoaù du
muïc thoân tính.
Ngaøy nay tuy khoâng coøn aûnh höôûng nhieàu trong ñôøi soáng chính trò haøng ngaøy nhöng tö töôûng
Nho giaùo vaãn coù aûnh höôûng raát maïnh trong ñôøi soáng haøng ngaøy, noù hieän dieän trong taâm hoàn moãi
ngöôøi Vieät Nam ñoù laø nhöõng tö töôûng veà loøng aùi quoác, coi troïng hoïc haønh, chuõ nghóa, coi troïng
caùc moái quan heä xaõ hoäi (döïa treân tö töôûng veà Leã-Nghóa). Veà ñôøi soáng taâm linh thì coù phong tuïc
thôø cha meï, toå tieân, caùc baäc tieàn boái coù coâng ñöùc. Noùi chung veà maët vaên hoaù Nho giaùo coù aûnh
höôûng raát saâu naëng vaø aûnh höôûnh naøy ngaøy nay thöôøng mang tính tích cöïc hôn laø tieâu cöïc. Ñoù
cuõng laø ñieåm khaùc bieät chuû yeáu giöõa hai neàn vaên hoaù Ñoâng – Taây maø chuùng ta ñang coá gaéng
khaúng ñònh baûn saéc .
Heát
