10116_Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Sư phạm TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
————-o0o————

NGUYỄN THỊ THIÊN KIM

KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP
CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƯỜNG ĐẠI HỌC
SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC
Mã số: 60.31.80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. LÊ THỊ MINH HÀ

Thành Phố Hồ Chí Minh – 2007
LỜI CẢM ƠN

Tác giả luận văn xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô trường Đại học
Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện và giúp đỡ trong suốt quá trình học tập
và nghiên cứu.
Tôi cũng xin gởi lơi cảm ơn sự cộng tác, nhiệt tình giúp đỡ của thầy chủ nhiệm và
sinh viên lớp Địa 1C khoá 2006 – 2010, trường Đại học Sư phạm TPHCM trong thời gian
thực hiện đề tài.
Đặc biệt, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên hướng dẫn, Tiến sĩ Lê Thị
Minh Hà đã tận tình hướng dẫn, động viên em trong quá trình thực hiện luận văn này.

TPHCM, tháng 06 năm 2007

Tác giả

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

1. ĐHSP TPHCM: Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
2. KTX: Ký túc xá
3. Mean: Điểm trung bình
4. NN: Ngoại ngữ
5. SD: Độ lệch tiêu chuẩn
6. STN: Sau thử nghiệm
7. SV: sinh viên
8. TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh
9. TN: Tự nhiên
10. TTN: Trước thử nghiệm
11. XH: Xã hội

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong cuộc sống, con người muốn tồn tại và phát triển phải tham gia vào các hoạt
động, bằng hoạt động và thông qua hoạt động nhân cách con người được hình thành và phát
triển. Tùy vào mục đích, nhiệm vụ, vị trí và hoàn cảnh khác nhau mà mỗi cá nhân, trong
hoạt động của mình sẽ gặp phải những khó khăn nhất định đòi hỏi cá nhân phải nỗ lực vượt
qua để hoạt động được diễn ra cũng như đạt được mục đích của mình. Do đó, việc tìm hiểu
những khó khăn và có biện pháp giảm bớt nó là hết sức cần thiết.
Đối với con người, học tập là một trong những hình thức hoạt động chính, không thể
thiếu, nhằm tiếp thu, lĩnh hội tri thức, kinh nghiệm xã hội lịch sử của xã hội loài người đã
được tích lũy qua nhiều thế hệ.
Đối với sinh viên ở trường đại học, học tập là một dạng hoạt động cơ bản mà thông
qua nó người sinh viên “nắm vững kiến thức chuyên môn và kỹ năng thực hành về nghề, có
khả năng phát hiện và giải quyết những vấn đề thông thường thuộc chuyên ngành đào tạo”
[4], để trở thành chuyên gia trong lĩnh vực được đào tạo, có khả năng lao động nghề, nuôi
sống bản thân, phục vụ xã hội trong tương lai. Do đó, hoạt động học tập cần sự quan tâm
nghiên cứu, tìm hiểu nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cũng như giảm bớt khó khăn
nảy sinh trong học tập của sinh viên.
Thực tế cho thấy, sinh viên năm thứ nhất nói chung, sinh viên năm thứ nhất trường
đại học Sư phạm nói riêng, phần lớn là học sinh đang thực hiện bước chuyển tiếp từ môi
trường học tập ở phổ thông sang môi trường học tập ở bậc đại học với nhiều khác biệt về
khối lượng, nội dung tri thức, phương pháp giảng dạy, hình thức học tập,…vv. Ngoài ra,
hầu hết sinh viên đại học xuất thân từ những vùng miền khác nhau, với môi trường hoàn
cảnh sống, điều kiện kinh tế có nhiều khác biệt so với nhịp sống ở các thành phố lớn, là nơi
tập trung của đa số các trường đại học. Tất cả những sự khác biệt đó đã gây không ít khó
khăn tâm lý khiến sinh viên rất dễ chán nản, bỏ bê việc học tập hoặc không theo kịp, không
đáp ứng được các yêu cầu học tập.
Vì vậy, việc phát hiện khó khăn tâm lý cụ thể và tìm ra biện pháp khắc phục những
khó khăn tâm lý này trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất là việc làm cần
thiết, góp phần nâng cao hiệu quả học tập của họ.
Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh là trường Sư phạm trọng điểm ở
phía Nam, với số lượng lớn sinh viên tuyển sinh đào tạo hàng năm, vấn đề chất lượng đào
tạo luôn được quan tâm hàng đầu nên việc tìm hiểu những khó khăn tâm lý trong học tập
của sinh viên và hỗ trợ họ là điều hết sức cần thiết và cấp bách.

Trong thời gian qua, các nhà tâm lý học thường tập trung nhiều vào các nghiên cứu
về sự thích ứng với hoạt động học tập, những trở ngại tâm lý trong giao tiếp của sinh viên.
Vấn đề khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất ít được quan
tâm nghiên cứu.

Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn và nghiên cứu đề tài: “Khó khăn
tâm lý trong hoạt động học tập của sinh vien năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm
Thành phố Hồ Chí Minh”
2. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu một số khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất
trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm
giảm bớt những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu: Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm
thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

3.2 Khách thể nghiên cứu: 367 sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành
phố Hồ Chí Minh. Cụ thể như sau:

– Sinh viên khối Xã hội: 82 SV

– Sinh viên khối Tự nhiên: 107 SV

– Sinh viên khối Ngoại ngữ: 92 SV

– Sinh viên khối Đặc thù: 86 SV
4. Giả thuyết nghiên cứu

Đa số sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đều
gặp phải khó khăn tâm ly trong hoạt động học tập. Nếu có các biện pháp tích cực phù hợp
tác động hỗ trợ sẽ giúp cho sinh viên năm thứ nhất trường ĐHSP TPHCM giảm bớt những
khó khăn tâm lý đó.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1 Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài như: khó khăn tâm lý, hoạt động học tập, hoạt
động học tập của sinh viên Sư phạm, khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên
Sư phạm năm thứ nhất.

5.2 Khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ
nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, cũng như xác định các nguyên nhân
gây ra khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của họ.

5.3 Đề xuất thử nghiệm biện pháp nhằm giảm bớt khó khăn tâm lý trong kỹ năng học tập
của sinh viên năm thứ nhất trường ĐHSP TPHCM.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

6.1 Về đối tượng nghiên cứu: Chỉ nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập
của sinh viên năm thứ nhất.

6.2 Về khách thể nghiên cứu: Chỉ nghiên cưu trên 367 sinh viên năm thứ nhất.

6.3 Về khu vực nghiên cứu: Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

6.4 Về thời gian: từ tháng 05/2006 đến tháng 07/2007.
7. Phương pháp nghiên cứu

7.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:

Tham khảo các công trình nghiên cứu, sách, báo, tạp chí chuyên ngành về các vấn đề
liên quan như: khó khăn tâm lý, hoạt động học tập của sinh viên…Từ đó hệ thống và khái
quát hóa các khái niệm công cụ làm cơ sở lý luận cho đề tài.

7.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
– Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi

– Phương pháp thử nghiệm
– Phương pháp xử lý so liệu bằng toán thống kê.
8. Đóng góp mới của đề tài

Nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất
trường ĐHSP TPHCM. Đề tài chỉ ra mức độ khó khăn tâm lý cũng như nguyên nhân của
nó. Từ đó đề xuất biện pháp giảm bớt những khó khăn tâm lý, giúp các em học tập hiệu quả
hơn.

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1 Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong lịch sử nghiên cứu tâm lý, vấn đề khó khăn tâm lý nói chung, khó khăn tâm lý
trong hoạt động học tập nói riêng đã được nhiều nhà nghiên cứu tâm lý xem xét dưới nhiều
góc độ, nhiều khách thể khác nhau. Sau đây là vài nét sơ lược một số công trình nghiên cứu
về khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập trong và ngoài nước
1.1.1. Ở nước ngoài
Đối với con người, học tập là phương thức để tiếp thu tri thức, kỹ năng nhằm mục
đích nhận biết, tác động, cải tạo thế giới hiện thực, phũc vụ cho lợi ích của con người. Lịch
sử loài người đã chứng minh, chỉ thông qua con đường học tập, thì những di sản văn hoá vật
chất, tinh thần từ thế hệ trước mới được lưu truyền cho thế hệ sau và cũng nhờ đó mà những
giá trị này mới còn tồn tại. Tuy nhiên, học tập không phải là một hoạt động đơn giản. Trong
quá trình biến tri thức của nhân loại thành vốn kinh nghiệm riêng của cá nhân con người đã
gặp không ít khó khăn, trong đó có nhưng khó khăn về mặt tâm lý.
Khi bàn về khó khăn tâm lí trong học tập, tác giả A.V.Pêtrốpxki hướng đến đối tượng
là khó khăn tâm lý của trẻ em khi đi vào lớp một. Ông chia những khó khăn này ra làm ba
loại:
Loại 1: Nhưng khó khăn có liên quan đến đặc điểm của chế độ học tập mới.
Loại 2: Khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ giao tiếp mới với thầy cô và bạn
bè.
Loại 3: Khó khăn trong việc thích nghi với hoạt động mới. Lúc đầu trẻ được sự
chuẩn bị của gia đình, nhà trường, xã hội nên có tâm lý vui thích và sẵn
sàng đi học. Về sau trẻ giảm dần khát vọng và chán học.
Bên cạnh đó, tác giả đề cập những nguyên nhân dẫn đến khó khăn và ảnh hưởng của
chúng đến đời sống của trẻ đồng thời đề xuất biện pháp giải quyết khó khăn cho trẻ.
Cũng đề cập đến vấn đề khó khăn tâm lý của trẻ em khi vào lớp một, nhà tâm lý học
Mauricè Debesse trong công trình nghiên cứu của mình đã gọi lớp một là “trang sử mới của
cuộc đời đứa trẻ”. Đồng thời Mauricè Debesse cũng chỉ ra rằng, đứng trước ngưỡng cửa lớp
một trẻ em gặp rất nhiều khó khăn tâm lý. Chính những khó khăn này làm cản trơ tới sự
thích ứng với hoạt động học tập của trẻ, làm trẻ sợ học, không muốn đến trường và kết quả
học tập không cao.
Bianka Zazzo, nhà tâm lý học và giáo dục học người Pháp, cùng với các cộng sự của
mình thuộc trung tâm nghiên cứu trẻ em của Đại học Paris 10 đã tiến hành nghiên cứu về
bước chuyển từ mẫu giáo lên cấp một của trẻ em. Tác giả đã chỉ ra rằng, khó khăn tâm lý
lớn nhất mà trẻ gặp phải làm cản trở đến sự thích ứng với hoạt động học tập của trẻ là “sự
thay đổi môi trường hoạt động một cách triệt để, gọi là chuyển dạng hoạt động chủ đạo.
Mẫu giáo lấy hoạt động vui chơi làm chủ đạo, vừa học vừa chơi, hoạt động đa dạng, tính tự
do tùy hứng cá nhân nặng hơn tính chỉ đạo của giáo viên. Bước vào lớp một, học tập là chủ
đạo, học sinh phải học nghiêm chỉnh theo sự chỉ đạo của giáo viên, theo nguyên tắc lớp
học”[27].
Tóm lại, khó khăn tâm lý trong hoc tập là một hiện tượng tâm lý phức tạp nhưng
được ít các nhà tâm lý học nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Mặc dù trong công trình
nghiên cứu của mình, các tác giả đã có những đóng góp nhất định trong việc phát hiện va
nêu ra một số khó khăn tâm lý, đồng thời chỉ ra nguyên nhân của những khó khăn tâm lý đó.
Tuy nhiên đối tượng mà các công trình nghiên cứu này hướng tới chủ yếu là những khó
khăn tâm lý của trẻ vào lớp một, đồng thời họ cũng chưa nêu được định nghĩa cũng như
vạch ra bản chất của những khó khăn tâm lý đó.
1.1.2 Ở Việt Nam
Trong tác phẩm “Nỗi khổ của con em chúng ta”, bác sỹ Nguyễn Khắc Viện đã nêu
ra những khó khăn tâm lý mà học sinh lớp một gặp phải đó là:
– Trẻ phải giữ kỷ luật lớp học.
– Trẻ phải học một chương trình nặng hơn so với tuổi mẫu giáo.
– Trẻ ít được bố mẹ vỗ về âu yếm hơn trước và trẻ luôn chịu sự kiểm tra, đánh giá
của bố mẹ…[32] Nhà giáo dục Nguyễn Thị Nhất trong tác phẩm “ 6 tuổi vào lớp 1” đã phát hiện ra
nhiều khó khăn tâm lý mà trẻ lớp một phải vượt qua. Tác giả cho rằng “trong quá trình lớn
lên của trẻ em có những bước ngoặt chuyển tư giai đoạn này sang giai đoạn khác đòi hỏi trẻ
em phải thay đổi phương thức sinh hoạt một cách triệt để.” Đồng thời tác giả cũng nêu ra
một số khó khăn tâm lý cụ thể mà trẻ lớp một phải vượt qua:
– Trẻ phải rời bỏ cuộc sống thoải mái, đa dạng, vui nhộn, hoạt động tùy hứng ở mẫu
giáo và khép mình vào kỷ luật nghiêm khắc của lớp học phổ thông.
– Trẻ gặp khó khăn trong quan hệ với giáo viên.
– Trẻ bị “vỡ mộng” khi vào học lớp một vì sự hân hoan hồi hộp chờ đón những điều
hấp dẫn được thay bằng những điều khác xa với tưởng tượng của trẻ [23].
Năm 1995, tác giả Nguyễn Minh Hải trong bài “Những khó khăn tâm lý trong quá
trình giải toán của học sinh tiểu học” đã đề cập đến các nguyên nhân khác nhau hạn chế
năng lực giải toán của học sinh tiểu học.[11, tr.25] Tác giả Nguyễn Thanh Sơn, trong bài viết “Những khó khăn của học sinh miền núi
khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam” [26], đã phân tích những khó khăn của của học
sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam và chỉ ra những khó khăn mà học
sinh gặp phải là:
– Hoàn cảnh giao tiếp thông tin của học sinh miền núi bị hạn chế.
– Vốn từ ngữ của học sinh miền núi còn thiếu và yếu.
– Năng lực cảm thụ một câu thơ, một đoạn thơ yếu…
Theo tác giả, nguyên nhân của những khó khăn của học sinh miền núi khi học tác
phẩm văn học cổ điển Việt Nam là do tầm văn hoá, vốn sống, vốn hiểu biết của các em còn
hạn chế. Vì vậy muốn nâng cao năng lực cảm thụ văn học của các em phải mở rộng tầm
hiểu biết cuộc sống, xã hội cho các em. Những hoạt động ngoại khoá, du lịch, câu lạc bộ
văn hoá.. là những hoạt động có tác dụng tốt đối với học sinh.
Trong bài viết “Một số trở ngại tâm lý của trẻ em khi vào học lớp một” [8, tr.57 – 58],
tác giả Vũ Ngọc Hà đã nêu ra một số trơ ngại tâm lý mà khi vào học lớp một trẻ em thường
gặp phải. Đó là:
– Khó khăn trong việc thích nghi với môi trường mới.
– Khó khăn trong các mối quan hệ.
– Khó khăn khi phải đến trường.
Tác giả Nguyễn Xuân Thức, trong bài viết “Các nguyên nhân dẫn đến khó khăn tâm
lý của học sinh đi học lớp một” đã nêu ra các nguyên nhân cụ thể sau:
– Các nguyên nhân chủ quan:

+ Trẻ chưa hiểu rõ nội quy.

+ Trẻ được chuẩn bị quá kĩ trước khi tới trường.

+ Trẻ không được chuẩn bị tâm lý sẵn sàng đi học.

+ Do tính cách của trẻ.

+ Do trẻ chưa đủ tuổi đến trường.

+ Do trẻ mắc một số bệnh bẩm sinh.
– Các nguyên nhân khách quan:

+ Nhóm nguyên nhân thuộc về gia đình.

+ Nhóm nguyên nhân thuộc về nhà trường.
+ Nhóm nguyên nhân thuộc về xã hội.

Tác giả cho rằng, các nguyên nhân chủ quan là những nguyên nhân gây ra khó khăn
tâm lý nhiều hơn cho học sinh lớp một. Ngoài ra tác giả cũng đưa ra một số giải pháp sư
phạm để tháo gỡ những khó khăn tâm lý cho trẻ[29, tr.32-35].

Những năm gần đây có một số luận văn thạc sỹ đã quan tâm nghiên cứu về khó khăn
tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh – sinh viên như:

– Năm 2001, luận văn thạc sỹ “ Tìm hiểu những khó khăn tâm lý trong quá trình giải
bài tập hình học của học sinh lớp 11 trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Nhân Ai
[2].

– Năm 2002, tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền với đề tài “Thực trạng khó khăn tâm lý
trong quá trình giải bài tập thực hành các thao tác kỹ thuật của sinh viên trường CĐSP Kỹ
Thuật Vinh” [15].

Tóm lại, khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập là một hiện tượng tâm lý phức tạp
nhưng vấn đề này vẫn còn ít được quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu về vấn
đề này như đã nêu trên ít nhiều đã xây dựng được cơ sở lý luận và đưa ra những dữ kiện
thực tiễn. Tuy nhiên, khách thể nghiên cứu trong các công trình trên còn giới hạn, chủ yếu
tập trung vào học sinh mà chưa chú ý đến sinh viên, đặc biệt là sinh viên năm thứ nhất,
những người vừa rời khỏi ghế nhà trường phổ thông để bước vào một môi trường học tập
mới. Ngoài ra, khi nghiên cứu về vấn đề khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập, các công
trình trên chỉ tập trung nghiên cứu một cách chung chung, khái quát mà chưa đi sâu tìm hiểu
khó khăn tam lý biểu hiện một cách cụ thể trong hoạt động học tập.
1.2 CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.2.1 HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM
1.2.1.1 Sinh viên Sư phạm
Sinh viên
Thuật ngữ sinh viên có nguồn gốc từ tiếng Latinh “students”, có nghĩa là người làm
việc, học tập nhiệt tình, người tìm kiếm và khai thác tri thức [27, tr.44].
Sinh viên là người làm việc nhưng nói chung vẫn chưa là một lao động độc lập trong
xã hội. Họ chỉ là những người đang trong quá trình tích lũy phẩm chất, tri thức, kỹ năng..vv
về nghề để đáp ứng yêu cầu của xã hội trong tương lai. Để có thể thực hiện được điều này
thì bản thân người sinh viên phải tự nỗ lực, khắc phục khó khăn học tập, rèn luyen dưới sự
hướng dẫn của giảng viên.
Đặc điểm tâm lý lứa tuổi sinh viên
Theo các nhà tâm lý học, sinh viên, những người thuộc lứa tuổi từ 18 đến 25, đã đạt
đến mức độ trưởng thành cơ bản của con người cả về thể chất lẫn tinh thần. Chính sự hoàn
thiện này cho phép sinh viên có thể chọn lựa và thực hiện những gì có ảnh hưởng đến sự
phát triển nhân cách của họ một cách độc lập như chọn nghề sau khi kết thúc học tập ở
trường phổ thông, xác định lý tưởng…vv. B.G.Ananhev đã nhận định, sinh viên có khả
năng lập kế hoạch và thực hiện hoạt động một cách độc lập, có sự biến đổi mạnh mẽ về
động cơ, về thang giá trị xã hội có liên quan đến nghề nghiệp, xác định con đường sống tích
cực, nắm vững nghề nghiệp tương lai, bắt đầu thể nghiệm mình trong mọi lĩnh vực của cuộc
sống [27, tr.61].
Đặc điểm tâm lý quan trọng nhất của lứa tuổi sinh viên là sự tự ý thức phát triển
manh mẽ. Tự ý thức bao gồm: khả năng tự đánh giá, tự kiểm tra, tự nhận thức về bản thân.
Sinh viên có khả năng đánh giá, nhìn nhận một cách tương đối toàn diện về bản thân từ khả
năng nhận thức, xác định tư tưởng, tình cảm, động cơ, hành vi cũng như vị trí của bản thân
trong nhóm, trong tập thể. Chính nhờ sự tự ý thức đó sinh viên mới có thể tự điều chỉnh
hành vi, cử chỉ, thái độ của mình.
Thành phần quan trọng nhất để tạo nên sự phát triển tự ý thức của sinh viên là năng
lực tự đánh giá, thể hiện thái độ đối với bản thân. Tự đánh giá sẽ hình thành nên lòng tự
trọng của cá nhân, bảo đảm cho tính tích cực của nhân cách được thể hiện trong đời sống cá
nhân cũng như trong mối quan hệ liên nhân cách.
Tự đánh giá phản ánh mức độ thoả mãn của chủ thể về trình độ phát triển các thuộc
tính nhân cách của cá nhân. Vì thế sự tự đánh giá của cá nhân có ảnh hưởng rất lớn tới hiệu
quả của hoạt động, đặc biệt là tự đánh giá về trí tuệ. Nó có tác dụng rất lớn đối với sự hình
thành và phát triển các phẩm chất trí tuệ trong quá trình học tập ở đại học. Nếu sinh viên tự
đánh gia đặc điểm trí tuệ ở mức thấp sẽ gây ra những khó khăn trong quá trình học tập,
ngược lại những đặc điểm trí tuệ được đánh giá đúng mức cho đến cao là cơ sở tốt cho hoạt
động học tập ở đại học.
Nhưng một điều cần lưu y trong nhân cách của sinh viên trong giai đoạn này chính là
sự tự đánh giá còn mâu thuẫn và thậm chí thiếu thực tế. Nó thể hiện qua việc so sánh “cái
tôi lý tưởng” với “cái tôi thực tế” trong khi “cái tôi lý tưởng” la một hình mẫu mẫu đã được
đóng khung, không được thay đổi cho phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể. Chính từ sự so
sánh thiếu thực tế và cứng nhắc này đã làm sinh viên, đặc biệt là sinh viên năm thứ nhất
thiếu lòng tin ở bản thân, làm ảnh hưởng đến các hoạt động của bản thân, trong đó có hoạt
động học tập.
Điểm đặc biệt khác trong sự phát triển tâm lý của sinh viên chính là sự phát triển của
tình cảm nghĩa vụ, ý thức trách nhiệm, tính độc lập trong các hoạt động ở mức độ cao. Sinh
viên dần có lập trường của bản thân một cách vững vàng, có cách giải quyết vấn đề chính
xác, đúng đắn và tự chủ hơn. Sự trưởng thành về mặt xã hội, tâm thế sẵn sang cho việc lĩnh
hội kinh nghiệm xã hội và kiến thức nghề nghiệp một cách độc lập được củng cố.
Bước vào tuổi sinh viên, khi mà việc xác định nghề nghiệp đã rõ ràng, người thanh
niên – sinh viên bắt đầu với các hình thưc hoạt động mới. Trong giai đoạn này, người sinh
viên phải đối mặt với những khó khăn nhất định cả về vật chất lẫn tinh thần. Sự thay đổi của
môi trường, sự thay đổi của phương thức hoạt động…vv đòi hỏi người sinh viên phải giải
quyết để có thể học tập tốt nhằm hình thành cơ sở vững chắc cho nghề nghiệp tương lai.
Việc giải quyết hiệu quả những khó khăn giúp cho người sinh viên có niềm tin đúng đắn
cho việc chọn nghề, là cơ sở củng co nghề nghiệp tương lai cũng như tạo điều kiện cho sự
phát triển nhân cách được thuận lợi.
Tuổi sinh viên là thời gian quan trọng nhất cho sự phát triển nhân cách, nhân cách
nghề nghiệp. Đây là lứa tuổi mà các chức năng tâm lý, đặc biệt là sự phát triển các năng lực
trí tuệ diễn ra hiệu quả nhất. Tuy nhiên, để phát triển nhân cách toàn diện, điều quan trọng là
người sinh viên phải hiểu được tính không lặp lại trong tính cách của mình. Với lứa tuổi
sinh viên B.G.Ananhiev đã viết: “Lứa tuổi sinh viên là thời kỳ phát triển tích cực nhất về
tình cảm đạo đức và thẩm mỹ, là giai đoạn hình thành và ổn định tính cách. Đặc biệt là vai
trò xã hội của người lớn” [27, tr.61]. Sự phát triển nhân cách của sinh viên diễn ra trong suốt
quá trình học tập ở đại học – cao đẳng diễn ra với mục đích trở thành một người chuyên gia
có trình độ năng lực và đạo đức nghề nghiệp trong tương lai. Vốn hiểu biết, kinh nhiệm
sống, kinh nghiệm nghề nghiệp…vv được hoàn thiện và dần dần nghề nghiệp hoá.
Trong sự phát triển nhân cách của sinh viên, cho dù đã dần đi vào ổn định nhưng nó
vẫn là một quá trình phức tạp, nảy sinh nhiều mâu thuẫn cần giải quyết đặc biệt trong quá
trình chuyển hoá những tri thức về nghề từ bên ngoài thành tri thức, kỹ năng về nghề của
bản thân. Trong quá trình chuyển hoá những cái bên ngoài thành cái ben trong, yếu tố quyết
định cho sự phát triển này chính là bản thân của chủ thể, của người sinh viên. Chỉ khi nào
bản thân người sinh viên nhận thức được những khó khăn và nỗ lực tìm cách khắc phục
những khó khăn đó thì mới có thể đạt được hiệu quả mong muốn trong các hoạt động của
mình và ngày càng hoàn thiện nhân cách người sinh viên.
Tóm lại, tuổi sinh viên là giai đoạn phát triển đạt đến độ trưởng thành cả về sinh lý
và tâm lý. Tuy nhiên, sự phát triển nhân cách của sinh viên không phải là một con đường
bằng phẳng, hoàn toàn thuận lợi mà gặp phải nhiều khó khăn vướng mắc, đòi hỏi sự nỗ lực
khắc phục của chính bản thân người sinh viên. Chính sự tích cực, tự giác của sinh viên sẽ là
yếu tố vô cùng quan trọng trong việc hình thành và phát triển các phẩm chất nhân cách của
người chuyên gia trong tương lai.
Sinh viên Sư phạm
Sinh viên Sư phạm là những sinh viên đang theo học tại các trường Cao đẳng và Đại
học Sư phạm. Họ tiến hành hoạt động học tập, rèn luyện về chuyên môn nghiệp vụ nhằm
mục đích trở thành người giáo viên trong tương lai.
Ngoài đặc điểm chung của sinh viên thì sinh viên Sư phạm cần phải có những năng
lực và phẩm chất riêng đặc trưng đòi hỏi cần thiết phải có của nghề dạy học. Cụ thể như:
– Xu hướng sư phạm: biểu hiện ở nhu cầu dạy học, mong muốn được làm giáo viên,
ý thức đầy đủ ý nghĩa của nghề đối với bản thân và xã hội.
– Hứng thú với nghề dạy học: biểu hiện ở sự yêu thích nghề dạy học và phát triển sự
yêu thích này thành lòng yêu nghề sâu sắc.
– Niềm tin về nghề dạy học: biểu hien ở việc có lòng tin mạnh mẽ vào những giá trị
tốt đẹp của nghề dạy học, vào sức mạnh tác động đến nhân cách con người của nghề.
– Thế giới quan khoa học: biểu hiện ở việc xây dựng được cho mình thế giới quan
khoa học biện chứng về tự nhiên, xã hội và con người.
– Lý tưởng nghề cao đẹp: đó là lý tưởng đào tạo thế hệ trẻ. Biểu hiện ở niềm say mê
học tập, rèn luyện chuyên môn, tác phong sư phạm, thể hiện tinh
thần trách nhiệm, lối sống tích cực…vv
Nghề dạy học có đối tượng trực tiếp là con người đang cần sự tác động của quá trình
giáo dục nhằm mục đích phát triển và hoàn thiện nhân cách.
Nghề dạy học là nghề không cho phép có “phế phẩm”. Do trách nhiệm cao cả của
nghề mà người giáo viên không chỉ cần có chuyên môn vững vàng mà còn cần những phẩm
chất đạo đức, tình cảm sâu sắc. Từ đó yêu cầu mỗi sinh viên sư phạm trong những năm
tháng ở trường đại hoc phải hình thành, phát triển tình cảm nghề nghiệp bên cạnh chuyên
môn nghiệp vụ nhằm hoàn thiện nhân cách người giáo viên [1], [24].
1.2.1.2 Hoạt động học tập
a. Hoạt động
Để có thể tồn tại và phát triển đến những thanh tựu rực rỡ như ngày nay con người
phải tiến hành các hoạt động khác nhau. Có thể nói hoạt động là phương thức tồn tại của
con người trong hiện thực khách quan.
Trong tâm lý học, hoạt động được hiểu là “một tổ hợp tac động vào đối tượng nhằm
đạt mục đích thoả mãn một nhu cầu nhất định và chính kết quả hoạt động là sự cụ thể hoá
nhu cầu của chủ thể” [20] Như vậy, hoạt động của con người chính là quá trình tác động đến đối tượng nhằm
mục đích thoả mãn nhu cầu của mình. Khi nhu cầu này được thỏa mãn sẽ xuất hiện một nhu
cầu mới và ở mức độ cao hơn. Khi ấy con người lại phải tiến hành các hoạt động mới khác.
Cứ như thế con người không chỉ tồn tại mà ngày càng phát triển đến những trình độ cao
hơn. Quá trình con người tác động đến thế giới khách quan (hoạt động) bao gồm hai quá
trình diễn ra thống nhất với nhau. Đó là: quá trình chủ thể hoá đối tượng và quá trình khách
thể hoá chủ thể. Về bản chất, hoạt động của con người khác hoàn toàn so với hoạt động của
loài vật thể hiện ở bốn đặc điểm cơ bản sau: tính đối tượng, tính chủ thể, tính gián tiếp và
tính mục đích.
b. Hoạt động học tập
Khái niệm hoạt động học tập
Đối với con người thì học tập là một trong những hình thức hoạt động chính, không
thể thiếu nhằm tiếp thu, lĩnh hội những thành tựu, tri thức, kinh nghiệm xã hội – lịch sử của
xã hội loai người đã được tích lũy qua nhiều thế hệ. Trong thực tiễn, con người có nhiều
cách học khác nhau để tiếp thu kinh nghiệm xã hội, nhưng thông thường học tập được
thường có hai dạng cơ bản: học ngẫu nhiên và học có mục đích.
– Học ngẫu nhiên: Đây là dạng học được thực hiện một cách không chủ định. Kết quả
của hoạt động này chỉ thu được những tri thức rời rạc, không hệ thống, ngẫu nhiên, tiền
khoa học. Mục đích của cách học này là nhằm ứng phó với những tình huống, những vấn đề
cụ thể trong cuộc sống. Tuy nhiên để tồn tại và phát triển cũng như tác động, cải tạo thế giới
hiện thực con người không chỉ dừng lại ở những tri thức kinh nghiệm mà đòi hoi cần có một
hệ thống tri thức khoa học, có tính khái quát cao để áp dụng vào mọi tình huống trong thực
tiễn. Để đạt được mục đích này con người cần tiến hành hoạt động học có hiệu quả hơn đó
là học có mục đích.
– Học có mục đích: là một dạng hoạt động đặc thù của con người. Hoạt động học chỉ
có thể thực hiện được khi con người phát triển ở một trình độ nhất định, có khả năng điều
chỉnh những hành động của mình theo mục đích đã được ý thức. Khả năng này thường bắt
đầu hình thành vào lúc 5-6 tuổi.Và khi hoạt động học được tiến hành đúng nghĩa của nó thì
mới có thể hình thành hệ thống tri thức khoa học, kỹ năng, cấu trúc tương ứng của hoạt
động tam lý giúp phát triển toàn dien nhân cách cho con người.[30, tr.93].
Khi bàn về vấn đề học tập có rất nhiều quan điểm khác nhau tùy vào cách tiếp cận
của các nhà nghiên cứu.
I.B.Intenxơn cho rằng, học tập là loại học tập đặc biệt của con người nhằm mục đích
nắm vững những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và các hình thức nhất định của hành vi. Nó bao
gồm cả ý nghĩa nhận thức và thực tiễn.
A.N.Lêônchiev, P.Iaganpêrin và N.Phatalưđina lại coi học tập xuất phát từ mục đích
trực tiếp và từ nhiệm vụ giảng dạy được biểu hiện ở hình thức tâm lý bên ngoài và bên trong
của hoạt động.
V.V.Đavưdov quan niệm học tập dựa trên cơ sở nâng cao trình độ tư duy lý luận.
A.V.Petrôvxki lại có một quan niệm khác khi cho rằng hoạt động học tập là vấn đề
phẩm chất tư duy và kết hợp các loại hoạt động trong việc thực hiện mục đích và nhiệm vụ
giảng dạy.
N.V.Cudomina lại coi hoạt động học tập là loại học tập nhận thức cơ bản của sinh
viên được thực hiện dưới sự hướng dẫn của cán bộ giảng dạy. Trong quá trình này việc nắm
vững nội dung cơ bản các thông tin mà thiếu nó thì không thể tiến hành được hoạt động
nghề nghiệp tương lai. [27, tr.89] Các quan niệm trên về hoạt động học tập mặc dù chưa có sự thống nhất giữa các tác
giả song các tác giả khác nhau ít nhiều đều xem xét hoạt động học tập có liên quan đến nhận
thức hoặc tư duy và sâu hơn nữa là liên quan đến yếu tố nghề nghiệp. Do cách tiếp cận khác
nhau nên hoạt động học tập cũng được các tác giả nhấn mạnh ở những khía cạnh khác nhau
nhưng họ vẫn gặp nhau ở một điểm chung đó là xem hoat động học tập là hoạt động có mục
đích tự giác, có ý thức về động cơ và trong đó diễn ra quá trình nhận thức, đặc biệt là quá
trình tư duy.
Về phía các tác giả Việt Nam, như tác giả Lê Văn Hồng và Lê Ngọc Lan, khi nghiên
cứu về hoạt động học tập đã có quan niệm như sau: hoạt động học tập là hoạt động đặc thù
của con người được điều khiển bởi mục đích tự giác và lĩnh hội những tri thức, kỹ xảo mới,
những phương thức hành vi và nhưng dạng hoạt động nhất định [14, tr.106].
Tóm lại, hoạt động học tập có thể hiểu khái quát như sau: hoạt động học tập là một
hoạt động có mục đích của chủ thể nhằm lĩnh hội, tiếp thu những tri thức, kinh nghiệm của
xã hoi loài người được kết tinh trong nền văn hoá xã hội, qua đó giúp chủ thể phát triển và
hoàn thiện nhân cách.

Trong hoạt động nói chung, hoạt động học tập nói riêng thường diễn ra hai quá trình:
quá trình nội tâm hoá va quá trình ngoại tâm hoá.
– Quá trình thứ nhất (quá trình nội tâm hoá) là quá trình cá nhân bằng hoạt động tích
cực của mình biến những kinh nghiệm xã hội – lịch sử của loài người thành vốn kinh
nghiệm của chính bản thân. Quá trình này diễn ra thông qua hoạt động của các giác quan,
diễn ra trong đầu bằng các quá trình tâm lý khác nhau như cảm giác, tri giác (quá trình nhận
thức cảm tính), tư duy, tưởng tượng…(quá trình nhận thức lý tính). Qua trình nội tâm hoá sẽ
đạt được kết quả khi cá nhân người học có ý thức tự giác điều khiển, điều chỉnh được hoạt
động của mình.
– Quá trình thứ hai (quá trình ngoại tâm hoá) là quá trình cá nhân sử dụng những tri
thức tiếp thu được vận dụng vào hoạt động thực tiễn, làm biến đổi theo hướng tích cực các
sự vật hiện tượng phục vụ cho con người.
Hai quá trình này có mối quan hệ qua lại gắn bó chặt chẽ với nhau trong quá trình
hoạt động học tập.
Đặc điểm của hoạt động học tập
Được thể hiện ở những điểm sau:
Đối tượng của hoạt động học tập là hệ thống kiến thức khoa học, kỹ năng, kỹ xảo
mới tương ứng. Hoạt động học tập là loại học tập mà ở đó bang sự tự giác và có mục đích
của mình, chủ thể biến những tri thức chung của nhân loại thành cái của riêng mình. Trong
quá trình ấy, người học không sáng tạo ra tri thức mà chỉ tái tạo lại những tri thức đã có. Và
việc tái tạo tri thức này được diễn ra dưới sự tổ chức, hướng dẫn của người dạy. Vì vậy hoạt
động học tập sẽ không có kết quả nếu người học chỉ thụ động tiếp nhận các tác động sư
phạm. Do đó để việc học tập hiệu quả, người học phải là chủ thể tích cực, tự giác và có năng
lực trí tuệ để lĩnh hội những tri thức mà giáo viên truyền thụ.
Thông thường các hoạt động khác hướng vào làm thay đổi khách thể để cải tạo và
biến đổi nó phục vụ cho con người thì hoạt động học tập chủ yếu tác động, làm biến đổi
chính bản thân chủ thể thì hoạt động học là hoạt động hướng vào làm thay đổi tương đối lâu
bền chính bản thân chủ thể. Hoạt động học không làm biến đổi nội dung của tri thức khi nó
được lĩnh hội mà chỉ làm thay đổi chính bản thân chủ thể hoạt động học. Đây chính là điểm
độc đáo, khác biệt giữa hoạt động học tập với các loại hoạt động khác. Có thể hoạt động học
cũng làm thay đổi khách thể ở một mức độ nhất định nhưng mục đích mà hoạt động học tập
hướng vào là làm thay đổi nhận thức của người học và hướng vào tiếp thu cả những tri thức
của chính bản thân hoạt động, có nghĩa là hướng vào học cách tiến hành hoạt động học tập,
học phương pháp học tập.
Hoạt động học tập luôn được tiến hành một cách có định hướng, được thúc đẩy và
điều khiển một cách có ý thức, tự giác cao.
Hoạt động học chỉ có thể thực hiện được khi con người phát triển ở một trình độ nhất
định, có khả năng điều chỉnh những hành động của mình theo mục đích đã được ý thức.
1.2.1.3 Hoạt động học tập của sinh viên Sư phạm
a. Khái niệm hoạt động học tập của sinh viên
“Hoạt động học tập của sinh viên là một loại hoạt động nhận thức cơ bản của sinh
viên, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của cán bộ giảng dạy, nhằm lĩnh hội, nắm vững hệ
thống kiến thức, kỹ năng về một loại nghề nào đó, làm cơ sở cho hoạt động nghề nghiệp
trong tương lai” [27, tr.89] b. Đặc điểm hoạt động học tập của sinh viên
Xuất phát từ mục tiêu giáo dục, đào tạo ở bậc Cao đẳng – Đại học là đào tạo nguồn
nhân lực có chuyên môn cao về nghề để đáp ứng yêu cầu xã hội. Do đó việc học tập của
sinh viên ngoài việc mang những đặc điểm của hoạt động học tập nói chung còn có những
đặc điểm riêng sau đây [17, tr127-175]:
– Tính chuyên nghiệp: thể hiện trong mục đích của hoạt động học tập ở sinh viên là
nhằm hướng vào việc hình thành, phát triển và hoàn thiện nhân cách người chuyên gia trong
các lĩnh vực nghề nghiệp tương ứng. Vì vậy học tập ở đại học có sự khác biệt rất lớn so với
học ở phổ thông. Học tập của sinh viên mang tính đặc trưng của hoạt động nghề nghiệp
tương lai. Ơ đại học người sinh viên không chỉ chiếm lĩnh những kiến thức tổng quát, nền
tảng (một phần trong quá trình học) mà mục tiêu chính là chiếm lĩnh hệ thống tri thức, kỹ
năng và thái độ về nghề nghiệp, hình thành những phẩm chất của người chuyên gia trong
tương lai. Tóm lại, trong quá trình học tập, sinh viên phải xây dựng cho mình một nhân cách
đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp sau này.
– Tính độc lập cao trong học tập: Do yêu cầu cao của việc học để trở thành chuyên
gia trong một lĩnh vực nghề nghiệp nhất định nên trong hoạt động học tập người sinh viên
đòi hỏi phải có sự độc lập cao, sự tự ý thức đầy đủ về học tập của bản thân. Đó là sự nhận
thức được mình là chủ thể của hoạt động học tập, là người định hướng, tổ chức và kiểm tra
đánh giá hoạt động học tập của bản thân dưới sự hướng dẫn, trợ giúp của giảng viên. Tính
độc lập trong học tập của sinh viên thể hiện trong suốt quá trình học tập, từ việc tích cực
giải quyết các nhiệm vụ học tập đen việc tìm kiếm tài liệu phục vụ cho việc học, lập kế
hoạch học tập phù hợp và nỗ lực ý chí thực hiện nó. Bên cạnh đó, việc học tập của sinh viên
mang tính chất nghiên cứu khoa học nên buộc sinh viên phải có tính đoc lập cao trong học
tập.
– Tính thực tiễn: thể hiện ở việc chú trọng phương pháp học bộ môn, chuyên ngành,
cách thức tiến hành nghiên cứu khoa học, làm thí nghiệm…vv phục vụ cho nghề nghiệp
tương lai. Học tập của sinh viên trên cơ sở nắm vững hệ thống tri thức lý luận, phát triển kỹ
năng ứng dụng và năng lực sáng tạo trong chuyên môn của mình. Tính thực tiễn trong học
tập của sinh viên còn thể hiện ở sự đáp ứng về những đòi hỏi của xã hội trong việc đào tạo
một lực lượng chuyên gia về nghề phục vụ cho xã hội trong tương lai.
– Tính sáng tạo: Tính sáng tạo trong hoạt động học tập của sinh viên thể hiện ở việc
tham gia nghiên cứu khoa học. Tính sáng tạo của sinh viên một mặt xuất phát từ kết quả của
sự phát triển của tuổi trưởng thành vừa là yêu cầu của bản thân hoạt động học tập của sinh
viên trong thời đại mới.
Từ những đặc điểm riêng trên trong hoạt động học tập của sinh viên đã kéo theo một
sự thay đổi lớn về nội dung, phương pháp, điều kiện học tập cần có ở bậc Đại học. Học tập
của sinh viên diễn ra không chỉ trên lớp mà còn ở ngoài lớp; không chỉ tiến hành dưới sự
hướng dẫn của giảng viên mà còn được tiến hành một cách độc lập, do bản thân mình tự sắp
xếp, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá. Nội dung học tập bao gồm việc tiếp nhận kiến
thức, học kỹ năng, học các thái độ…vv. Chính sự thay đổi về tính chất, mục tiêu của học tập
ở đại học so với phổ thông đã dẫn đến việc hoạt động học tập của sinh viên mang tính
chuyên nghiệp, tính độc lập cao, tính thực tiễn và tính sáng tạo.
c. Hoạt động học tập của sinh viên Sư phạm
Hoạt động học tập của sinh viên Sư phạm về cơ bản điễn ra như hoạt động học tập
của sinh viên các trường, các ngành nghề khác. Tuy nhiên nó vẫn có những đặc điểm riêng,
đặc thù của nghề. Đó là, sinh viên Sư phạm bên cạnh việc học tập tích lũy tri thức, hình
thành kỹ năng, kỹ xảo tương ứng theo chuyên ngành, chuyên môn sâu còn phải tích cực rèn
luyện kỹ năng nghiệp vụ sư phạm để đáp ứng được yêu cầu trơ thành người người giáo viên
trong tương lai, không chỉ “dạy chữ” mà còn “dạy người”. Chính vì mục tiêu này mà bên
cạnh những đặc điểm về hoạt động học tập của sinh viên nói chung, hoạt động học tập của
sinh viên Sư phạm có một số đặc điểm nổi bật sau:
Thứ nhất, việc học tập của sinh viên Sư phạm không chỉ đáp ứng yêu cầu chuyên
môn chuyên sâu mà còn phải đáp ứng yêu cầu “sư phạm”, hình thành và phát triển nhân
cách người giáo viên tương lai. Hoạt động học tập của sinh viên sư phạm bên cạnh việc học
chữ còn phải học làm thầy. Bởi trong tương lai, “công cụ nghề nghiệp” của sinh viên Sư
phạm không chỉ là kiến thức mà còn là nhân cách của mình như K.D.Usinxki đã từng nhấn
mạnh “dùng nhân cách để giáo dục nhân cách” [14, tr.195].
Vì thế đối tượng học tập của sinh viên Sư phạm là một hệ thống kiến thức, kỹ năng,
kỹ xảo, bao gồm những phần sau:
– Các môn khoa học cơ ban: Triết học, Lịch sử Đảng, Kinh tế chính trị học, Mỹ học,
Xã hội học…vv, nhằm trang bị hệ thống kiến thức làm cơ sở hình thành củng cố thế giới
quan khoa học.
– Các môn khoa học chuyên ngành: Toán học, Văn học, Vật lý học…vv, trang bị
những kiến thức chuyên sâu của việc đào tạo chuyên gia về từng lĩnh vực cụ thể, làm cơ sở
để sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học và học tập suốt đời.
– Các môn nghiệp vụ sư phạm: Tâm lý học, Giáo dục học, Phương pháp giảng dạy bộ
môn, giao tiếp sư phạm, kiến tập, thực tập sư phạm nhằm trang bị hệ thống tri thức, kỹ năng
về nghề dạy học, làm cơ sở cho công tác dạy học và giáo dục học sinh sau này.
– Các môn ngoại ngữ, tin học: nhằm trang bị phương tiện học tập phục vụ việc
nghiên cứu, công tác giảng dạy cũng như trang bị phương tiện phục vụ cho xu thế học tập
suốt đời.
– Các môn thể dục, giáo dục quốc phòng: nhằm rèn luyện sức khoẻ, nâng cao tinh
thần kỷ luật, ý thức công dân.
– Các môn học tự chọn: Nữ công, nhạc, hoạ…vv nhằm phát triển năng khiếu, nâng
cao trình độ thẫm mỹ.
Như vậy, đối tượng hoạt động học tập của sinh viên sư phạm là hệ thong kiến thức,
kỹ năng, kỹ xảo và cách thức chiếm lĩnh chúng thuộc các lĩnh vực khoa học chuyên ngành
và nghiệp vụ sư phạm.
Thứ hai, trong thời đại hiện nay, với sự phát triển về mọi mặt của xã hội loài người
và xu the toàn cầu hoá đã đặt ra nhiều yêu cầu mới cho nền giáo dục Việt Nam, đặc biệt là
giáo dục ở bậc đại học. Do đó hoạt động học tập của sinh viên sư phạm cũng không nằm
ngoài sự tác động này. Trong thế kỷ XXI, thế ky của công nghệ thông tin, một mô hình giáo
dục mới đã ra đời. Việc học tập trên mạng sẽ ngày càng phát triển và dần chiếm một vai trò
quan trọng trong quá trình chuyển giao tri thức. Vì vậy vai trò, vị trí của người giáo viên
cũng có sự thay đổi. Không gian, thời gian giáo dục cũng không bị bó hẹp và chịu nhiều
ràng buộc như hiện nay mà sẽ được mở rộng để phục vụ cho nhu cầu học tập mọi lúc, mọi
nơi của con người…vv. Từ đó, sinh viên Sư phạm trong quá trình học tập phải học cách dạy
học nói chung và dạy bộ môn nói riêng thông qua việc học tập lý luận dạy học và phương
pháp dạy học mỗi bộ môn cụ thể, học cách chuyển tải, tổ chức cho người học lĩnh hội kiến
thức một cách dễ dàng, có hệ thống và học cách sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại.
Đồng thời để có thể thực hiện tốt nhiệm vụ dạy học và giáo dục, sinh viên sư phạm cần phải
tích cực học tập, rèn luyện khả năng giao tiếp sư phạm, trau dồi vốn ngôn ngữ, khả năng
diễn đạt trước học sinh, trau dồi phong thái…vv
Tóm lại, hoạt động học tập của sinh viên Sư phạm là một quá trình vất vả, học tập và
rèn luyện về nhiều mặt để có thể đáp ứng yêu cầu của nghề là “dạy chữ, dạy người” đồng
thời đáp ứng được những yêu cầu do sự phát triển của xã hội đặt ra. Vì thế trong quá trình
học tập của mình, sinh viên Sư phạm phải thực sự là người làm chủ, tích cực, chủ động,
biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo, nhằm đạt tới việc tự học không chỉ trong
một giai đoạn nhất định mà còn diễn ra suốt đời. Có như thế sinh viên sư phạm mới có thể
đáp ứng những yêu cầu về nghề dạy học trong thời đại tiến bộ không ngừng về mọi phương
diện như hiện nay.
1.2.2 KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN
SƯ PHẠM
1.2.2.1 Khó khăn tâm lý
Theo từ điển Tiếng Việt thì “khó khăn” có nghĩa là sự trở ngại làm mất nhiều công
sức hoặc thiếu thốn [34, tr.357].

Theo từ điển láy Việt thì “khó khăn” có nghĩa có nhiều trở ngại [9, tr.571].

Từ điển Anh – Việt thì “difficulty” hoặc “hardship” đều dùng để chỉ sự khó khăn,
gay go, khắc nghiệt đòi hỏi nhiều nỗ lực để khắc phục [35].

Như vậy, từ cách định nghĩa của các từ điển trên ta có thể thấy khi nói đến khó khăn
có nghĩa là nói đến những gì cản trở, trở ngại, đòi hỏi nhiều nỗ lực để vượt qua.

Trong thực tiễn, khi tiến hành bất cứ một hoạt động nào con người đều gặp phải
những khó khăn, làm cho hoạt động chệch hướng, làm giảm đi hiệu quả mà con người mong
muốn, thậm chí khong đạt hiệu quả hoạt động. Những khó khăn này, được gọi chung là
những khó khăn trong quá trình hoạt động của con người được tạo nên bởi các yếu tố mang
tính chất tiêu cực. Đó là những yếu tố khách quan (bên ngoài) và yếu tố chủ quan (bên
trong).

Những yếu tố bên ngoài, được hiểu là những điều kiện, phương tiện, môi
trường…vv. Đây là những yếu tố có ảnh hưởng gián tiếp đến tiến trình hoạt động của con
người.

Những yếu tố bên trong, chính là những yếu tố xuất phát từ bản thân mỗi cá nhân khi
tham gia vào hoạt động đó, như nhận thức, thái độ tình cảm, năng lực, vốn kinh nghiệm,
thao tác kỹ năng tiến hành hoạt động. Xét theo phương diện nguồn goc xuất phát, các yếu tố
bên trong có thể chia làm hai loại: yếu tố sinh học và yếu tố tâm lý. Những khó khăn do yếu
tố tâm lý tạo nên gọi là những khó khăn tâm lý. Chính yếu tố bên trong này ảnh hưởng trực
tiếp đen tiến trình và kết quả hoạt động của con người.

Xuất phát từ quan điểm trên, khó khăn tâm lý trong đề tài này được hiểu như sau:
khó khăn tâm lý là những nét tâm lý cá nhân, nảy sinh trong quá trình hoạt động của
chu thể, gây cản trở, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình và hiệu quả hoạt động của chủ
thể.
1.2.2.2 Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên
Hoạt động học tập là hoạt động chủ đạo của sinh viên. Nó là một loại hoạt động nhận
thức, lao động trí óc căng thẳng có cường độ cao. Đây là một hoạt động đặc thù giúp con
người hình thành và phát triển tâm lý, nhân cách. Do vậy, trong quá trình tham gia vào hoạt
động học tập, khi gap những khó khăn, đặc biệt là những khó khăn về mặt tâm lý, đòi hỏi
người học phải tích cực, chủ động huy động tối đa những phẩm chất và năng lực của cá
nhân để khắc phục nhằm đạt hiệu quả cao trong hoạt động học tập của mình.

Đối với sinh viên năm thứ nhất nói chung, sinh viên Sư phạm năm thứ nhất nói riêng,
để phát triển, xây dựng và hoàn thiện nhân cách, hình thành bước đầu kinh nghiệm về tương
lai, họ phải tiến hành hoạt động học tập với sự làm quen, thích nghi với một môi trường học
tập mới hoàn toàn so với ở bậc phổ thông. Trong quá trình này sẽ nảy sinh ra nhiều khó
khăn tâm lý, gây cản trở sự thích ứng với hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất, dẫn
đến hiệu quả hoạt động học tập không cao.

Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập là một hiện tượng tâm lý phức tạp, nảy sinh
trong quá trình học tập của con người nói chung, của sinh viên sư phạm năm thứ nhất nói
riêng.
Bàn về khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập, người nghiên cứu cho rằng:
Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập là những nét tâm lý cá nhân, nảy sinh,
tồn tại trong hoạt động học tập của người sinh viên, gây cản trở, ảnh hưởng tiêu cực đến
quá trình và hiệu quả hoạt động học tập của chính người sinh viên đó.
Đặc trưng của hoạt động học tập ở bậc Cao đẳng – Đại học so với bậc phổ thông
được xác định bởi sự khác biệt trong phương pháp học tập, cách thức tổ chức học tập mà
trong đó vai trò của người sinh viên là tích cực chủ động dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Và như đã trình bày ở các phần trên, chúng ta thấy rằng tính độc lập cao trong học tập là
một trong những đặc điểm của hoạt động học tập của sinh viên. Chính vì thế, khi gặp những
khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của mình, hầu như người sinh viên cũng tự mình
tìm cách khắc phục. Việc khắc phục những khó khăn tâm lý này có lúc là sự ngẫu nhiên, là
việc rút kinh nghiệm sau những lần thất bại trong học tập ở trường Sư phạm. Điều này cũng
làm mất không ít thời gian trong quá trình học tập. Nhưng cũng có khi người sinh viên
không ý thức được những khó khăn tâm lý mà mình gặp phải để rút ra bài học kinh nghiệm
nhằm cải thiện hoạt động học tập của mình. Đặc biệt đối với sinh viên năm thứ nhất, phần
lớn mới kết thúc bậc phổ thông. Họ bước vào Đại học với nhiều bỡ ngỡ, lạ lẫm. Họ đồng
thời vừa làm quen với cuộc sống mới, trường mới, bạn mới, những môn học mới, cách thức
tổ chức học tập mới, phương pháp giảng dạy mới. Những vấn đề này, khi học ở phổ thông,
ít học sinh nào quan tâm hoặc được quan tâm nhắc nhở để chuẩn bị tâm thế. Do đó ít nhiều,
hầu hết các bạn sinh viên năm nhất đều gặp phải cảm giác hẫng hụt, lo lắng. Trong quá trình
học, bên cạnh những sinh viên có tính thích ứng cao, dần làm quen với môi trường mới,
hoạt động học tập đi vào ổn định thì còn không ít sinh viên gặp nhiều khó khăn trong việc
tìm cách giải quyết những van đề này một cách đúng đắn khoa học. Thực tế cho thấy, sinh
viên năm thứ nhất thường lấy sự chăm chỉ, cần cù của mình để mong đổi lấy một kết quả
học tập cao. Chính vì thế, đôi khi ngay cả ở những sinh viên khá giỏi van xảy ra việc không
có phương pháp học tập khoa học. Họ thường lấy việc tập trung nghe giảng trên lớp, ghi
chép cẩn thận, chăm chỉ tìm những tài liệu có liên quan theo sự hướng dẫn của giáo viên,
làm bài tập theo mẫu, hoc thuộc lòng để thay thế cho việc học tập khoa học, có hệ thống và
nắm bản chất vấn đề, một điều mà theo người nghiên cứu là quan trọng chủ yếu của học tập
ở đại học.
1.2.2.3 Biểu hiện của khó khăn tâm lý trong hoat động học tập
Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập được hiểu là những nét tâm lý cá nhân
mang tính tiêu cực nảy sinh, tồn tại trong hoạt động học tập của chủ thể học tập, làm cho
quá trình học tập bị chệch hướng, bị cản trở, dẫn tới hiệu quả học tập không cao. Những khó
khăn tâm lý này có thể được biểu hiện ở những dạng sau:
Nhận thức
Nhận thức là một trong những thành tố quan trọng của đời sống tâm lý con người.
Nhận thức giúp con người hiểu biết về các sự vật hiện tượng, từ đó bày tỏ thái độ tình cảm
và có hành vi tương ứng.
Học tập là một hoạt động khó khăn, phức tạp, do đó, trong quá trình học tập không
phải lúc nào sinh viên cung có nhận thức đúng đắn, đầy đủ về nó. Chính những nhận thức
chưa đúng, chưa phù hợp này là những khó khăn tâm lý gây nên những sai lầm trong hoạt
động học tập của cá nhân. Về những khó khăn tâm lý biểu hiện ở dang nhận thức chúng ta
có thể chia làm hai nhóm: nhận thức về bản thân (chủ thể), là người tiến hành hoạt động học
tập và nhận thức về đối tượng học tập.
– Nhận thức về bản thân: Ở đây người nghiên cứu xin nhấn mạnh khía cạnh nhận
thức về động cơ học tập trong quá trình nhận thức về bản thân của sinh viên trong hoạt động
học tập.
Động cơ trong tâm lý học, theo nghĩa chung nhất là cái thúc đẩy và quy định chiều
hướng hoạt động nhằm đạt mục đích nào đó, là những gì thôi thúc con người có những ứng
xử nhất định[19]. Mặt khác, theo A.N.Leonchiev và B.Ph.Lomov thì “Lĩnh vực động cơ của
nhân cách có liên quan chặt chẽ đến những nhu cầu, chế định hành vi con người một cách
khách quan và có quy luật. Động cơ là sự biểu hiện chủ quan của nhu cầu, là vị trí gián tiếp
của nhân cách trong xã hội. Ngược lại, nhu cầu là cơ sở của động cơ. Trên thực tế động cơ
và nhu cầu gắn bó mật thiết với nhau đến mức thường không thể phân tách chúng ra được.”
[21, tr.478 – 482].
Do đó, việc xác định cho được động cơ học tập cũng chính là xác định được nhu cầu
học tập của bản thân sinh viên. Nhu cầu học tập la thành tố quan trọng của động cơ hoạt
động, là nguồn gốc tính tích cực học tập, biểu hiện qua tính tự giác, thái độ nghiêm túc, luôn
vượt lên mọi khó khăn để giải quyết các nhiệm vụ học tập, qua đó nâng cao hiệu quả học
tập.
Trên cơ sở mối quan hệ giữa động cơ học tập – nhu cầu học tập như phân tích trên,
thì việc không xác định được động cơ học tập, tức động cơ học tập không rõ ràng sẽ là một
khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên.
– Nhận thức về đối tượng học tập: nhận thức ở đây không có nghĩa là khả năng nhận
thức nội dung môn học của sinh viên mà người nghiên cứu muốn nhấn mạnh đến sự nhận
thức của sinh viên về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đối tượng học tập đối với sự phát
triển của bản thân chủ thể học tập. Như chúng ta đã biết, học tập của sinh viên luôn gắn liền
với việc trở thành chuyên gia trong một lĩnh vực cụ thể ở tương lai, trở thành một người
hoạt động nghề phục vụ cho nhu cầu xã hội và chính hoạt động học tập ở đại học sẽ giúp họ
đạt được mục tiêu này. Chính vì thế, việc nhận thức đúng đắn vai trò, vị trí, tầm quan trọng
của đoi tượng học tập sẽ giúp sinh viên tích cực học tập và ngược lại sẽ gây ra việc sinh
viên thiếu tâm thế học tập, học đối phó, dẫn đến hoạt động học tập kém hiệu quả.
Thái độ
Đây là thái độ, tình cảm của sinh viên đối với việc học tập. Có thể nói khó khăn tâm
lý biểu hiện ở dạng thái độ, tình cảm là việc xuất hiện những xúc cảm âm tính đối với hoạt
động học tập như coi thường việc học tập, chán ghét, thờ ơ, lo lắng, sợ hãi, căng thẳng, chán
nản khi gặp những vấn đề nảy sinh trong học tập…vv. Khi có những thái độ, tình cảm tiêu
cực đối với hoạt động học tập thì việc học tập khó mà có hiệu quả cao được. Ngược lại nếu
sinh viên nào có thái độ tích cực đối với việc học, cần cù, chăm chỉ, biết tìm những biện
pháp tạo ra hứng thú trong học tập..vv thì chắc chắn hiệu quả của hoạt động học tập sẽ được
nâng lên.
Hành vi
Hành vi là “bộ mặt” đời sống tâm lý của con người. Đây là dạng khó khăn tâm lý
biểu hiện cụ thể, dễ nhận thấy nhất trong hoạt động học tập. Những khó khăn tâm lý về mặt
hành vi có thể là kết quả của sự chi phối bởi nhận thức và thái độ tình cảm hoac do những
kỹ năng học tập không đủ thuần thục để sử dụng trong quá trình học tập khiến cho hoạt
động học tập không có hiệu quả cao.
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, người nghiên cứu tập trung tìm hiểu khó khăn
tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên ở một dạng hành vi được biểu hiện cụ thể trong
hoạt động học tập là kỹ năng học tập.
Kỹ năng là khả năng thực hiện có kết quả những hành động trên cơ sở những tri thức
có được đối với việc giải quyết những nhiệm vụ đặt ra cho phù hợp với điều kiện cho phép.
Nói cách khác, kỹ năng là “tri thức trong hành động” [22, tr.125]. Do hoạt động học tập của
sinh viên mang tính chất nghiên cứu, tự hoc dưới sự hướng dẫn của giảng viên là chủ yếu
nên việc sinh viên phải nắm được hệ thống kỹ năng học tập hiệu quả là điều rất cần thiết.
Việc không biết cách thực hiện các kỹ năng học tập, không thấy được sự cần thiết phải có
kỹ năng học tập hoặc vận dụng, sử dụng các kỹ năng học tập không thuần thục sẽ là những
khó khăn tâm lý rất lớn gây ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động học tập của sinh viên.
Tóm lại, khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập được biểu hiện thông qua ba dạng
cơ bản của đời sống tâm lý con người là:nhận thức, thái độ – tình cảm và hành vi. Ba mặt
này có mối quan hệ, tác động qua lại lẫn nhau, do đó, trong quá trình học tập, muốn tháo gỡ
khó khăn tâm lý cho sinh viên thì cần chú ý quan tâm giải quyết cả ba dạng biểu hiện khó
khăn tâm lý trên.
1.2.2.4 Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên Sư phạm năm
thứ nhất
Khó khăn tâm lý biểu hiện ở mặt nhận thức
Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên Sư phạm năm thứ nhất biểu
hiện ở nhận thức cũng xuất phát từ hai hướng: nhận thức về bản thân và nhận thức về đối
tượng học tập.
– Đối tượng học tập của sinh viên Sư phạm khá đa dạng, là một hệ thống kiến thức,
kỹ năng, kỹ xảo bao gồm các phần như: các môn khoa học cơ bản, các môn khoa học
chuyên ngành, các môn nghiệp vụ Sư phạm, các môn hỗ trợ (tin học, ngoại ngữ), các môn
thể dục, giáo dục quốc phòng, các môn học tự chọn (nữ công, nhạc, hoạ…). Các bộ môn
này đều có những vị trí, vai trò và tầm quan trọng như nhau bởi sự đóng góp của nó trong
quá trình đào tạo nên một người giáo viên trong tương lai giỏi về chuyên môn và nghiệp vụ
cũng như hình thành nhân cách người giáo viên.
Tuy nhiên, không phải sinh viên năm thứ nhất nào cũng nhận thức được tầm quan
trong, vị trí, vai trò của từng bộ môn trong hoạt động học tập. Chính sự hiểu biết mơ hồ,
không rõ ràng về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của các bộ môn trong chương trình học là