BOÄ GIAÙO DUÏC ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
Nguyeãn Thò Mai Thu
THÖÏC TRAÏNG QUAÛN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG DAÏY HOÏC CUÛA HIEÄU TRÖÔÛNG
THEO ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC NHAÄN THÖÙC CUÛA
HOÏC SINH
TAÏI CAÙC TRÖÔØNG TIEÅU HOÏC QUAÄN THUÛ ÑÖÙC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ
MINH
Chuyeân ngaønh
: Quaûn lyù giaùo duïc
Maõ soá
: 60 14 05
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC
NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC
TS. HUYØNH VAÊN SÔN
Thaønh phoá Hoà Chí Minh -2009
MÔÛ ÑAÀU
1. Lyù do choïn ñeà taøi
Giaùo duïc laø moät ñoäng löïc quan troïng quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Nghò
quyeát Trung öông 2 khoaù VIII ñaõ khaúng ñònh:“ Muoán tieán haønh coâng nghieäp hoùa – hieän ñaïi
hoùa thaéng lôïi, phaûi phaùt trieån maïnh giaùo duïc vaø ñaøo taïo, phaùt huy nguoàn löïc con ngöôøi –
yeáu toá cô baûn cuûa söï phaùt trieån nhanh vaø beàn vöõng”. Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù IX vaø
vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù X xaùc ñònh muïc tieâu: naâng cao chaát löôïng giaùo duïc toaøn
dieän; ñoåi môùi cô caáu toå chöùc, cô cheá quaûn lyù, noäi dung, phöông phaùp daïy vaø hoïc. Tröôùc yeâu
caàu môùi cuûa söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc, söï phaùt trieån cuûa kinh teá – xaõ hoäi, cuûa
khoa hoïc – coâng ngheä noùi chung vaø khoa hoïc giaùo duïc noùi rieâng, vaán ñeà “ñoåi môùi maïnh meõ
phöông phaùp giaùo duïc, phaùt huy tính tích cöïc, saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc” trôû neân voâ cuøng caáp thieát.
Quoác hoäi ñaõ coù Nghò quyeát soá 40/2000/QH10 ngaøy 9/12/2000 veà ñoåi môùi chöông trình
giaùo duïc phoå thoâng. Ñeå thöïc hieän toát Nghò quyeát soá 40/2000/QH 10, taïo ra söï chuyeån bieán
quan troïng veà chaát löôïng vaø hieäu quaû giaùo duïc, ñaùp öùng yeâu caàu naâng cao daân trí, ñaøo taïo
nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi trong giai ñoaïn coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Thuû
töôùng Chính phuû ñaõ ra chæ thò soá 14 /2001/ CT-TTg ngaøy 11/ 6/ 2001, neâu roõ moät trong
nhöõng muïc tieâu cuûa vieäc ñoåi môùi chöông trình vaø saùch giaùo khoa phoå thoâng laø “Ñoåi môùi
phöông phaùp daïy vaø hoïc, phaùt huy tö duy saùng taïo vaø naêng löïc töï hoïc cuûa hoïc sinh” [7].
Tröôùc yeâu caàu caáp baùch cuûa vieäc ñoåi môùi chöông trình giaùo duïc phoå thoâng, vaán ñeà
ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc hoïc sinh ôû
baäc TH laø voâ cuøng caàn thieát. Ngöôøi thaày thay vì chæ truyeàn ñaït kieán thöùc moät chieàu, nay
phaûi trôû thaønh ngöôøi toå chöùc, ñieàu khieån, coá vaán vaø cung caáp cho hoïc sinh phöông phaùp thu
thaäp thoâng tin moät caùch coù heä thoáng, bieát phaân tích toång hôïp linh hoaït phuø hôïp vôùi löùa tuoåi.
Nhöõng thay ñoåi quan troïng veà noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc nhaèm ñaït tôùi muïc tieâu cuûa
chöông trình laø vaán ñeà then choát cuûa giaùo duïc TH. Vì vaäy, vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc
noùi chung vaø hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc hoïc sinh
noùi rieâng, caàn ñöôïc toå chöùc quaûn lyù chaët cheõ, khoa hoïc töø Hieäu tröôûng ñeán caùc caùc toå
chuyeân moân, caùc giaùo vieân.
Söï phaùt trieån cuûa thoâng tin, trong boái caûnh hoäi nhaäp, môû roäng giao löu, HS ñöôïc tieáp
nhaän nhieàu nguoàn thoâng tin ña daïng, phong phuù töø nhieàu maët cuûa cuoäc soáng, do ñoù, HS linh
hoaït hôn, thöïc teá hôn,ï ñoøi hoûi caàn hieåu bieát hôn. Trong hoïc taäp, hoï thích hoaït ñoäng hôn,
muoán töï mình keát luaän vaø khaùi quaùt nhöõng vaán ñeà trong hoïc taäp. Nhö vaäy, HS ôû löùa tuoåi TH
naûy sinh moät yeâu caàu vaø cuõng laø moät quaù trình: söï lónh hoäi ñoäc laäp caùc tri thöùc vaø phaùt trieån
kó naêng. Do ñoù quaûn lí hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc
cho hoïc sinh laø moät yeâu caàu caàn thieát trong coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa Hieäu
tröôûng Tröôøng TH noùi chung vaø Hieäu tröôûng caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc noùi rieâng.
Xuaát phaùt töø nhöõng lyù do treân, ñeà taøi: “Thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa
Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc
tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc” ñöôïc xaùc laäp.
2. Muïc ñích nghieân cöùu
Tìm hieåu thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh
höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc –
Thaønh phoá Hoà Chí Minh, moät soá nguyeân nhaân cuûa thöïc traïng naøy vaø ñeà xuaát nhöõng bieän
phaùp naâng cao hieäu quaû coâng taùc quaûn lí hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh
höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh.
3. Khaùch theå vaø ñoái töôïng nghieân cöùu
3.1. Khaùch theå nghieân cöùu
Coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc ôû TH cuûa caùn boä quaûn lyù theo ñònh höôùng phaùt
huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh trong caùc tröôøng TH quaän Thuû Ñöùc – Thaønh phoá Hoà
Chí Minh.
3.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính
tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc –Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
4. Giaû thuyeát khoa hoïc
Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng caùc tröôøng TH vaãn
coøn naëng tính hình thöùc; coâng taùc toå chöùc, kieåm tra hoaït ñoäng daïy hoïc chöa ñöôïc quan taâm
saâu saéc. Ña soá caùc Hieäu tröôûng vaãn coøn thoùi quen quaûn lyù theo neà neáp cuõ, coøn nhieàu baát caäp
daãn ñeán hieäu quaû chöa cao, chöa thöïc söï ñaùp öùng yeâu caàu ñoåi môùi giaùo duïc – ñaøo taïo trong
giai ñoaïn hieän nay.
5. Nhieäm vuï nghieân cöùu
5.1
. Heä thoáng hoùa, laøm roõ cô sôû lyù luaän veà caùc khaùi nieäm coù lieân quan ñeán ñeà taøi: tính
tích cöïc nhaän thöùc (TTCNT), hoaït ñoäng daïy hoïc (HÑDH), quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo
ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh.
5.2
. Khaûo saùt thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt
huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà
Chí Minh. Treân cô sôû ñoù, ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp nhaèm naâng cao hieäu quaû coâng taùc quaûn
lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa
hoïc sinh ôû caùc tröôøng TH quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh.
6. Phöông phaùp nghieân cöùu
6.1. Phöông phaùp nghieân cöùu taøi lieäu
– Thu thaäp caùc loaïi saùch, baùo, taïp chí, taøi lieäu coù lieân quan ñeán ñeà taøi.
– Phaân tích, toång hôïp nhöõng vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân
cöùu.
– Nghieân cöùu caùc vaên baûn veà chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng, nhaø nöôùc vaø cuûa ngaønh
giaùo duïc.
6.2. Phöông phaùp nghieân cöùu thöïc tieãn
6.2.1. Phöông phaùp quan saùt
Tham döï buoåi hoïp Hoäi ñoàng sö phaïm ôû caùc tröôøng vaø döï giôø moät soá giaùo vieân ñeå tìm
hieåu theâm veà thöïc traïng daïy hoïc vaø thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng
phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc hoïc sinh cuûa Hieäu tröôûng caùc tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc –
Thaønh phoá Hoà chí Minh [maãu quan saùt phuï luïc 4].
6.2.2. Phöông phaùp ñieàu tra baèng baûng hoûi
– Chuùng toâi söû duïng baûng caâu hoûi goàm 2 maãu:
+ Maãu 1:
– Phieáu ñieàu tra daønh cho caùn boä quaûn lyù goàm 6 caâu hoûi nhaèm ñieàu tra thöïc traïng quaûn
lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh, nhöõng
thuaän lôïi vaø khoù khaên, caùc nguyeân nhaân vaø bieän phaùp quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh
höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh coù hieäu quaû. Soá löôïng phieáu khaûo saùt
40 phieáu, thu veà 35 phieáu.
+ Maãu 2:
– Phieáu ñieàu tra daønh cho giaùo vieân goàm 5 caâu hoûi nhaèm tìm hieåu nhaän thöùc vaø möùc ñoä
thöïc hieän, thuaän lôïi, khoù khaên vaø bieän phaùp quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng
phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh. Soá löôïng phieáu khaûo saùt 200 phieáu, thu veà 181 phieáu.
6.2.3. Phöông phaùp phoûng vaán
– Troø chuyeän vôùi CBQL, giaùo vieân veà thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc
theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh ôû caùc tröôøng TH quaän Thuû
Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh (CBQL:30 ngöôøi, GV: 20 ngöôøi).
6.2.4. Phöông phaùp nghieân cöùu saûn phaåm
– Tham khaûo giaùo aùn cuûa giaùo vieân vaø phieáu döï giôø cuûa BGH, TTCM caùc tröôøng TH
quaän Thuû Ñöùc.
6.2.5. Phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc
– Xöû lyù keát quaû ñieàu tra khaûo saùt nhaèm ñaùnh giaù thöïc traïng vaø ñònh höôùng naâng cao
hieäu quaû coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän
thöùc cuûa hoïc sinh.
7. Giôùi haïn ñeà taøi
7.1. Phaïm vi nghieân cöùu: Ñeà taøi chæ nghieân cöùu coâng taùc Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc
cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc
tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh.
7.2. Ñòa baøn nghieân cöùu: Ñeà taøi nghieân cöùu ôû taát caû caùc tröôøng TH goàm 20 tröôøng TH
ôû quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh.
Chöông 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN
1.1. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà
Ngaøy nay, neàn kinh teá tri thöùc ñang laø xu höôùng phaùt trieån maïnh cuûa caùc nöôùc tieân tieán
treân treân theá giôùi. Chính vì vaäy, ñaàu tö cho giaùo duïc, thoâng qua giaùo duïc, coi giaùo duïc laø
yeáu toá ñoåi môùi coâng ngheä, xaây döïng quan heä xaõ hoäi nhaèm phaùt trieån kinh teá ñeå trôû thaønh
cöôøng quoác maïnh. Haàu heát caùc nöôùc ñeàu quan taâm ñaàu tö cho baäc hoïc cô baûn laø baäc phoå
thoâng nhöng “neàn moùng” laø baäc “TH”.
Töø cuoái theá kyû XIV vaán ñeà daïy hoïc vaø quaûn lyù daïy hoïc ñöôïc nhieàu nhaø giaùo duïc quan
taâm, noåi baät nhaát trong thôøi kyø ñoù: Coâmenxki (1592 – 1670), oâng ñaõ ñöa ra quan ñieåm giaùo
duïc phaûi thích öùng vôùi töï nhieân. Theo oâng quaù trình daïy hoïc ñeå truyeàn thuï vaø tieáp nhaän tri
thöùc laø phaûi döïa vaøo söï vaät, hieän töôïng do hoïc sinh töï quan saùt, töï suy nghó maø hieåu bieát,
khoâng neân duøng uy quyeàn baét buoäc, goø eùp ngöôøi ta chaáp nhaän baát kyø moät ñieàu gì vaø oâng ñaõ
neâu ra moät soá nguyeân taéc daïy hoïc coù giaù trò raát lôùn ñoù laø: nguyeân taéc tröïc quan; nguyeân taéc
phaùt huy tính töï giaùc tích cöïc cuûa hoïc sinh; nguyeân taéc heä thoáng vaø lieân tuïc; nguyeân taéc
cuûng coá kieán thöùc; nguyeân taéc giaûng daïy theo khaû naêng tieáp thu cuûa hoïc sinh (vöøa söùc); daïy
hoïc phaûi thieát thöïc; daïy hoïc theo nguyeân taéc caù bieät…
Vaøo theá kyû XVII ñeán theá kyû XIX ôû phöông Taây coù nhieàu nhaø nghieân cöùu veà quaûn lyù,
tieâu bieåu nhö: Rober Owen (1717 – 1858); Chales Baddage (1792 – 1871): F.Taylor (1856 –
1915), oâng ñöôïc coi laø “cha ñeû cuûa thuyeát quaûn lyù khoa hoïc”; H.Fayob (1841 -1925); …
Ngaøy nay, muïc tieâu cuûa quaù trình daïy hoïc laø ñaûm baûo vaø naâng cao chaát löôïng ñaøo taïo,
veà maët lyù luaän cuõng nhö trong thöïc tieãn ñöôïc nhieàu taùc giaû quan taâm, nghieân cöùu hoaït ñoäng
daïy hoïc cuõng nhö nghieân cöùu vieäc quaûn lyù daïy hoïc ñeå tìm ra bieän phaùp quaûn lyù hieäu quaû
nhaát.
V.A.Xukhomlinxki, V.P. Xtrezicondin, Jaxapob ñaõ nghieân cöùu vaø ñeà ra moät soá vaán ñeà
quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng ôû tröôøng phoå thoâng nhö vaán ñeà phaân coâng nhieäm vuï giöõa Hieäu
tröôûng vaø phoù Hieäu tröôûng. Caùc taùc giaû ñaõ thoáng nhaát vaø khaúng ñònh Hieäu tröôûng phaûi laø
ngöôøi laõnh ñaïo toaøn dieän vaø chòu traùch nhieäm trong coâng taùc quaûn lyù nhaø tröôøng [37, tr.16].
P.V.Zimin, M.I.Konñakoâp, N.I.Saxerñoâtoáp ñaõ ñi saâu nghieân cöùu coâng taùc laõnh ñaïo hoaït
ñoäng giaûng daïy, giaùo duïc trong nhaø tröôøng vaø xem ñaây laø khaâu then choát trong coâng taùc
quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng [26, tr.28].
Ñoái vôùi vieäc toå chöùc döï giôø vaø phaân tích sö phaïm baøi daïy cuûa giaùo vieân, taùc giaû
V.A.Xukhomlinxki ñaõ thöøa nhaän taàm quan troïng cuûa bieän phaùp naøy vaø chæ roõ thöïc traïng yeáu
keùm cuûa vieäc phaân tích sö phaïm baøi daïy, cho duø hoaït ñoäng döï giôø vaø goùp yù vôùi giaùo vieân
sau giôø döï cuûa hieäu tröôûng dieãn ra thöôøng xuyeân. Töø thöïc traïng ñoù, taùc giaû ñaõ ñöa ra nhieàu
caùch phaân tích sö phaïm baøi daïy cuûa giaùo vieân.
ÔÛ Vieät Nam, nghieân cöùu veà quaûn lyù nhaø tröôøng, quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc ñöôïc nhieàu
taùc giaû nhö Nguyeãn Ngoïc Quang, Hoaøng Chuùng, Haø Só Hoà vaø Leâ Tuaán, Nguyeãn Vaên Leâ,
Hoaøng Taâm Sôn, Nguyeãn Vaên Töôøng… quan taâm nghieân cöùu. Caùc taùc giaû ñaõ nghieân cöùu vaø
ñi saâu vaøo nhöõng bình dieän khaùc nhau nhöng ñeàu nhaèm giaûi quyeát moái quan heä giöõa giaùo
vieân vaø nhaø quaûn lyù, nhöõng noäi dung quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa hieäu tröôûng.
Taùc giaû Nguyeãn Vaên Leâ, trong cuoán: “Khoa hoïc quaûn lí nhaø tröôøng” ñaõ ñeà caäp ñeán
phöông phaùp toå chöùc vaø quaûn lí nhaø tröôøng treân moïi lónh vöïc: giaûng daïy, hoïc taäp, höôùng
nghieäp, coâng taùc quaûn lí noäi boä, ñi saâu vaøo caùc coâng vieäc vaø söï quan taâm thieát thöïc cuûa
ngöôøi hieäu tröôûng [23].
Taùc giaû Haø Só Hoà vaø Leâ Tuaán khi nghieân cöùu veà muïc tieâu, noäi dung, bieän phaùp quaûn
lyù nhaø tröôøng cuõng ñaõ khaúng ñònh: “Vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy vaø hoïc (hieåu theo nghóa
roäng) laø nhieäm vuï quaûn lyù trung taâm cuûa nhaø tröôøng” vaø “Ngöôøi Hieäu tröôûng phaûi luoân luoân
keát hôïp moät caùch höõu cô quaù trình daïy vaø hoïc” [17].
Noùi toùm laïi, nhieàu taùc giaû ñaõ quan taâm nghieân cöùu vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa
hieäu tröôûng. Moät soá luaän vaên cuõng quan taâm ñeán ñeà taøi quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng nhaèm naâng
cao chaát löôïng daïy hoïc. Tuy nhieân ña soá caùc luaän vaên nghieân cöùu taäp trung chuû yeáu coâng
taùc quaûn lyù caùc hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa hieäu tröôûng tröôøng TH. Moät soá luaän vaên thaïc só
nghieân cöùu veà “bieän phaùp chæ ñaïo ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy boä moân Tieáng vieät baäc
TH” – Traàn Thò Saùu (2006). Huyønh Thò Kim Trang vôùi ñeà taøi: “Thöïc traïng veà coâng taùc quaûn
lyù vieäc daïy vaø hoïc ôû tröôøng TH cuûa moät soá Phoøng Giaùo duïc – Ñaøo taïo quaän (huyeän) taïi
thaønh phoá Hoà Chí Minh”. Qua caùc ñeà taøi treân, caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm ñeán vieäc naâng
cao trình ñoä nghieäp vuï quaûn lyù cuûa caùn boä quaûn lyù Phoøng Giaùo duïc vaø ñöa ra caùc giaûi phaùp
chung nhaèm naâng cao chaát löôïng giaûng daïy ôû caùc tröôøng. Chöa coù luaän vaên naøo taäp trung
nghieân cöùu veà thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng
phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH. Ñaây thöïc söï laø vaán ñeà
thaùch thöùc nhaát hieän nay ñang ñoøi hoûi caû ngaønh phaûi taäp trung thöïc hieän vaø tìm nhöõng bieän
phaùp khaû thi nhaát nhaèm thöïc hieän thaønh coâng caùc muïc tieâu giaùo duïc ñaõ ñeà ra. Do ñoù, ñeå goùp
phaàn laøm toát vieäc quaûn lyù nhaø tröôøng thì nhaø quaûn lyù phaûi laøm toát vieäc ñoåi môùi quaûn lyù hoaït
ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh nhaèm tìm ra
caùc bieän phaùp chæ ñaïo coù hieäu quaû.
1.2. Cô sôû lyù luaän cuûa vaán ñeà nghieân cöùu
1.2.1. Hoaït ñoäng daïy hoïc vaø hoaït ñoäng daïy hoïc ôû tröôøng TH
1.2.1.1. Hoaït ñoäng daïy hoïc
Hoaït ñoäng daïy hoïc bao goàm hoaït ñoäng daïy cuûa ngöôøi thaày vaø hoaït ñoäng hoïc cuûa hoïc
sinh. Hai hoaït ñoäng naøy coù söï gaén boù chaët cheõ, maät thieát vôùi nhau, toàn taïi cho nhau vaø vì
nhau. Khaùi nieäm daïy hoïc ñöôïc hieûu ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau:
– Daïy – hoïc: laø hai hoaït ñoäng rieâng reõ- daïy cuûa thaày vaø hoïc cuûa troø.
– Daïy vaø hoïc: laø hoaït ñoäng daïy cuûa thaày vaø hoïc cuûa troø coù moái quan heä chaët cheõ trong
moät quaù trình.
– Nhìn nhaän veà khaùi nieäm hoaït ñoäng daïy hoïc thì trong khoa hoïc giaùo duïc:“hoaït ñoäng
daïy hoïc laø hoaït ñoäng ñaëc tröng cho caùc loaïi hình nhaø tröôøng vaø xeùt theo quan ñieåm toång
theå, daïy hoïc chính laø con ñöôøng giaùo duïc tieâu bieåu nhaát. Vôùi noäi dung vaø tính chaát cuûa noù,
daïy hoïc luoân ñöôïc xem laø con ñöôøng hôïp lyù, thuaän lôïi nhaát, giuùp cho hoïc sinh coù theå lónh
hoäi ñöôïc moät heä thoáng tri thöùc vaø kyõ naêng haønh ñoäng chuyeån thaønh phaåm chaát, naêng löïc, trí
tueä cuûa baûn thaân”.
– Döôùi goùc ñoä Xaõ hoäi hoïc giaùo duïc: “Daïy hoïc coøn ñöôïc xem nhö laø moät dieãn tieán vò theá
cuûa con ngöôøi, vì qua ñoù, con ngöôøi luoân hoaït ñoäng vaø phaùt trieån trong söï tieáp thu, lónh hoäi
vaø chuyeån hoùa theo muïc tieâu xaùc ñònh cuûa giaùo duïc phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa löùa tuoåi
vaø dieãn ra trong suoát cuoäc ñôøi cuûa moãi ngöôøi”.
Daïy hoïc laø hoaït ñoäng thoáng nhaát höõu cô cuûa daïy vaø hoïc, trong ñoù hoaït ñoäng daïy laø
hoaït ñoäng nhaèm toå chöùc hoaït ñoäng hoïc maø keát quaû laø ngöôøi hoïc lónh hoäi ñöôïc kieán thöùc, kó
naêng, kó xaûo vaø phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc, hình thaønh nhöõng cô sôû ban ñaàu cuûa theá giôùi
quan vaø nhaân sinh quan ñuùng ñaén. Hoaït ñoäng hoïc laø hoaït ñoäng nhaèm taïo ra söï bieán ñoåi ngay
trong chính baûn thaân cuûa ngöôøi hoïc nhöõng nhaän thöùc môùi veà theá giôùi quan, veà cuoäc soáng.
Toùm laïi: Hoaït ñoäng daïy hoïc laø moät hoaït ñoäng trong ñoù döôùi taùc ñoäng chuû ñaïo (toå
chöùc, ñieàu khieån, laõnh ñaïo) cuûa thaày, hoïc sinh töï giaùc, tích cöïc toå chöùc töï ñieàu khieån hoaït
ñoäng nhaän thöùc, nhaèm thöïc hieän toát caùc hoaït ñoäng daïy hoïc.
1.2.1.2 Hoaït ñoäng daïy hoïc ôû tröôøng TH
a. Khaùi nieäm veà tröôøng TH
Tröôøng TH laø ñôn vò cô sôû cuûa heä thoáng giaùo duïc quoác daân nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi
Chuû Nghóa Vieät Nam tröïc tieáp ñaûm nhieäm vieäc giaùo duïc töø lôùp 1 ñeán lôùp 5 cho treû em töø 6
ñeán 14 tuoåi, nhaèm hình thaønh ôû hoïc sinh cô sôû ban ñaàu cho söï phaùt trieån toaøn dieän nhaân
caùch con ngöôøi Vieät Nam Xaõ Hoäi Chuû Nghóa theo muïc tieâu giaùo duïc TH. Tröôøng TH coù tö
caùch phaùp nhaân vaø con daáu rieâng.
b. Muïc tieâu daïy hoïc TH
Phaùt trieån nhöõng ñaëc tính töï nhieân toát ñeïp cuûa treû em, hình thaønh ôû hoïc sinh loøng
ham hieåu bieát vaø nhöõng ñöùc tính, kó naêng cô baûn ñaàu tieân ñeå taïo höùng thuù hoïc taäp vaø hoïc
taäp toát. Cuûng coá vaø naâng cao thaønh quaû phoå caäp TH trong caû nöôùc, taêng tyû leä huy ñoäng hoïc
sinh trong ñoä tuoåi ñeán tröôøng töø 97% naêm 2005 vaø 99% naêm 2010 [2].
Giaùo duïc TH nhaèm giuùp hoïc sinh hình thaønh nhöõng cô sôû ban ñaàu cho söï phaùt trieån
ñuùng ñaén vaø laâu daøi veà ñaïo ñöùc, trí tueä, theå chaát, thaåm myõ vaø caùc kó naêng cô baûn ñeå hoïc
sinh tieáp tuïc hoïc trung hoïc cô sôû [25].
Töø muïc tieâu naøy, hoïc sinh hoïc xong baäc TH phaûi ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu sau:
– Coù loøng nhaân aùi, mang baûn saéc con ngöôøi Vieät nam: yeâu queâ höông, ñaát nöôùc, hoøa
bình vaø coâng baèng baùc aùi, kính treân , nhöôøng döôùi, ñoaøn keát vaø saün saøng hôïp taùc vôùi moïi
ngöôøi; coù yù thöùc veà boån phaän cuûa mình vôùi ngöôøi thaân, baïn beø, coäng ñoàng, moâi tröôøng soáng;
toân troïng vaø thöïc hieän ñuùng phaùp luaät, caùc quy ñònh cuûa nhaø tröôøng, khu daân cö, nôi coâng
coäng, soáng hoàn nhieân, maïnh daïn, töï tin, trung thöïc.
– Coù kieán thöùc cô baûn veà töï nhieân, xaõ hoäi, con ngöôøi vaø thaåm myõ, coù khaû naêng cô baûn
veà nghe, ñoïc, noùi, vieát vaø tính toaùn, coù thoùi quen reøn luyeän thaân theå, giöõ gìn veä sinh; coù hieåu
bieát ban ñaàu veà haùt , muùa,aâm nhaïc, myõ thuaät.
– Bieát caùch hoïc taäp; bieát töï phuïc vuï, bieát söû duïng moät soá ñoà duøng trong gia ñình vaø
coâng cuï lao ñoäng thoâng thöôøng; bieát vaän duïng vaø laøm moät soá vieäc nhö chaên nuoâi, troàng troït,
giuùp ñôõ gia ñình.
c. Ñoåi môùi noäi dung daïy hoïc ôû TH
– Noäi dung daïy hoïc TH phaûi ñaûm baûo cho hoïc sinh coù hieåu bieát ñôn giaûn, caàn thieát veà
töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi; coù kó naêng cô baûn veà nghe, noùi, ñoïc vieát vaø tính toaùn; coù thoùi
quen reøn luyeän thaân theå, giöõ gìn veä sinh; coù hieåu bieát ban ñaàu veà haùt, muùa, aâm nhaïc, myõ
thuaät.
– Tröôùc nhöõng yeâu caàu caáp baùch cuûa söï phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi vaø phaùt trieån cuûa
khoa hoïc coâng ngheä noùi chung vaø khoa hoïc giaùo duïc noùi rieâng, chöông trình saùch giaùo khoa
ñaõ ñöôïc thay ñoåi nhaèm ñaùp öùng nhöõng nhu caàu caáp thieát treân.
– Vieäc ñoåi môùi chöông trình giaùo duïc phoå thoâng phaûi theo muïc tieâu, yeâu caàu veà noäi
dung, phöông phaùp giaùo duïc cuûa caùc baäc hoïc, caáp hoïc quy ñònh trong Luaät Giaùo duïc; khaéc
phuïc nhöõng maët coøn haïn cheá cuûa chöông trình, saùch giaùo khoa cuõ; taêng cöôøng tính thöïc tieãn,
kó naêng thöïc haønh, naêng löïc tö hoïc; coi troïng kieán thöùc khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên; boå
sung nhöõng thaønh töïu khoa hoïc vaø coâng ngheä hieän ñaïi phuø hôïp vôùi khaû naêng tieáp thu cuûa
hoïc sinh.
– Muïc tieâu ñoåi môùi chöông trình vaø saùch giaùo khoa baäc phoå thoâng laø:
+ Naâng cao chaát löôïng giaùo duïc toaøn dieän, taêng cöôøng boài döôõng cho theá heä treû loøng
yeâu nöôùc, yeâu queâ höông vaø gia ñình; tinh thaàn töï toân daân toäc, lyù töôûng xaõ hoäi chuû nghóa;
loøng nhaân aùi, yù thöùc toân troïng phaùp luaät; tinh thaàn hieáu hoïc, chí tieán thuû laäp thaân, laäp nghieäp
[2].
+ Ñoåi môùi môùi phöông phaùp daïy vaø hoïc, phaùt huy tö duy saùng taïo vaø naêng löïc töï hoïc
cuûa hoïc sinh.
+ Tieáp caän trình ñoä giaùo duïc phoå thoâng ôû caùc nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi.
Noäi dung chöông trình TH môùi ñöôïc soaïn thaûo hieän ñaïi, tinh giaûn, thieát thöïc vaø caäp
nhaät söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc – coâng ngheä, kinh teá- xaõ hoäi, taêng cöôøng thöïc haønh vaän
duïng, gaén boù vôùi thöïc tieãn Vieät Nam, tieán kòp trình ñoä phaùt trieån chung cuûa chöông trình
giaùo duïc phoå thoâng cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc vaø quoác teá.
d. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc ôû TH
Khaùi nieäm phöông phaùp daïy hoïc
Phöông phaùp daïy hoïc laø heä thoáng nhöõng caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh
nhaèm thöïc hieän toát muïc ñích vaø nhieäm vuï daïy hoïc xaùc ñònh.
Phöông phaùp daïy hoïc bao goàm phöông phaùp daïy vaø phöông phaùp hoïc.
– Phöông phaùp daïy: Phöông phaùp toå chöùc nhaän thöùc, phöông phaùp ñieàu khieån caùc hoaït
ñoäng trí tueä vaø thöïc haønh, phöông phaùp giaùo duïc yù thöùc vaø thaùi ñoä ñuùng ñaén cho hoïc sinh.
– Phöông phaùp hoïc: Phöông phaùp nhaän thöùc vaø reøn luyeän ñeå hình thaønh heä thoáng tri
thöùc vaø kó naêng thöïc haønh, hình thaønh nhaân caùch ngöôøi hoïc.
Hai phöông phaùp naøy khoâng toàn taïi ñoäc laäp, taùch rôøi nhau maø noù lieân quan vaø phuï
thuoäc nhau, chuùng vöøa laø muïc ñích vöøa laø nguyeân nhaân toàn taïi cuûa nhau.
Baûn chaát cuûa phöông phaùp daïy hoïc môùi:
Cuøng vôùi vieäc ñoåi môùi cuûa muïc tieâu, noäi dung chöông trình TH, vaø caùch ñaùnh giaù
keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh, phöông phaùp daïy hoïc cuõng buoäc phaûi thay ñoåi theo. Ñoåi môùi
phöông phaùp daïy hoïc laø noäi dung heát söùc quan troïng trong vieäc naâng cao chaát löôïng daïy vaø
hoïc.
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø vaán ñeà then choát cuûa chính saùch ñoåi môùi giaùo duïc
Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay. Ñoåi môùi caùch thöïc hieän phöông phaùp daïy hoïc seõ laøm
thay ñoåi taän goác neáp nghó, neáp laøm cuûa caùc theá heä hoïc troø – chuû nhaân töông lai cuûa ñaát
nöôùc. Nhö vaäy, ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc seõ taùc ñoäng vaøo moïi thaønh toá cuûa quaù trình
giaùo duïc vaø ñaøo taïo. Noù taïo ra söï hieän ñaïi hoùa cuûa quaù trình naøy.
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc thöïc chaát khoâng phaûi laø söï thay theá caùc phöông phaùp
daïy hoïc cuõ baèng moät loaït caùc phöông phaùp daïy hoïc môùi. Veà maët baûn chaát, ñoåi môùi phöông
phaùp daïy hoïc laø ñoåi môùi caùch tieán haønh caùc phöông phaùp, ñoåi môùi caùc phöông tieän vaø hình
thöùc trieån khai phöông phaùp treân cô sôû khai thaùc trieät ñeå öu ñieåm cuûa caùc phöông phaùp cuõ
vaø vaän duïng linh hoaït moät soá phöông phaùp môùi nhaèm phaùt huy toái ña tính tích cöïc, chuû
ñoäng vaø saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc. Nhö vaäy, muïc ñích cuoái cuøng cuûa ñoåi môùi phöông phaùp
daïy hoïc laø laøm theá naøo ñeå hoïc sinh thöïc söï tích cöïc, chuû ñoäng, töï giaùc, luoân traên trôû tìm toøi,
suy nghó vaø saùng taïo trong quaù trình lónh hoäi tri thöùc vaø lónh hoäi caû caùch thöùc ñeå coù ñöôïc tri
thöùc aáy nhaèm phaùt trieån vaø hoaøn thieän nhaân caùch mình [1].
Nhöõng phöông phaùp daïy hoïc thöôøng ñöôïc söû duïng tröôùc ñaây maø ngöôøi ta vaãn goïi laø
phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, nhö phöông phaùp thuyeát trình, phöông phaùp hoûi – ñaùp,
vaãn ñang ñöôïc thöïc hieän trong taát caû caùc giôø daïy cuûa giaùo vieân hieän nay. Theá nhöng neáu
caùc phöông phaùp naøy vaãn ñöôïc tieán haønh theo caùch maø ôû nhöõng thaäp nieân tröôùc söû duïng thì
chaéc chaén noù trôû neân keùm hieäu quaû. Vì vaäy, phöông phaùp thuyeát trình caàn phaûi ñöôïc “ñoåi
môùi”. Hieän nay, phöông tieän coâng ngheä thoâng tin phaùt trieån ñaõ khoâng bieán ngöôøi hoïc thaønh
nhöõng “coã maùy ghi cheùp” vaø ngöôøi ngöôøi daïy laø “maùy ñoïc”. Maùy photocopy, maùy chieáu,
ñeøn chieáu… seõ laøm giaûm thôøi gian daønh cho söï ghi cheùp cuûa giaùo vieân leân baûng vaø ghi cheùp
cuûa hoïc sinh vaøo vôû. Treân lôùp, giaùo vieân neân taäp trung vaøo vieäc toå chöùc quaù trình lónh hoäi
kieán thöùc. Phöông phaùp thuyeát trình seõ trôû neân tích cöïc khi giaùo vieân thuyeát trình trong moät
löôïng thôøi gian phuø hôïp vaø bieát keát hôïp moät caùch nhuaàn nhuyeãn, hôïp lí vaø khoa hoïc vôùi caùc
phöông phaùp khaùc ñeå laøm sao hoïc sinh thích thuù vaø haøo höùng hoaït ñoäng. Nhöõng phöông
phaùp coù theå keát hôïp vôùi thuyeát trình nhö: phöông phaùp minh hoïa baèng sô ñoà bieåu baûng hay
vaät thaät, phöông phaùp hoûi ñaùp vôùi caùc caâu hoûi kích thích ñöôïc tö duy ngöôøi hoïc, phöông
phaùp neâu vaán ñeà, phöông phaùp tình huoáng… Tuy nhieân, neáu nhöõng phöông phaùp daïy hoïc
naøy khoâng ñöôïc tieán haønh theo ñuùng yù nghóa vaø chöùc naêng cuûa noù thì chuùng cuõng khoâng
ñöôïc goïi laø phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc.
Nhö vaäy, ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc khoâng phaûi laø söï thay theá caùc phöông phaùp
quen thuoäc hieän coù baèng nhöõng phöông phaùp môùi laï, hoaëc laø söï söû duïng nhöõng caùi teân
phöông phaùp nghe môùi laï nhö nhoùm, tình huoáng, baøn tay naën boät… Thöïc chaát laø phaûi hieåu
cho ñuùng caùch laøm, caùch tieán haønh caùc phöông phaùp daïy hoïc,vaø caùc linh hoaït saùng taïo trong
söû duïng noù ôû nhöõng hoaøn caûnh vaø tình huoáng khaùc nhau ñeå nhöõng phöông phaùp daïy hoïc coù
taùc ñoäng tích cöïc ñeán ngöôøi hoïc. Nhöõng phöông phaùp nhö theá môùi ñöôïc goïi laø phöông phaùp
tích cöïc. Nhö vaäy, tính tích cöïc cuûa phöông phaùp khoâng naèm ôû teân goïi maø naèm ôû quaù trình
söû duïng noù.
Noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc bao giôø cuõng gaén boù vôùi nhau. Muoán phaùt trieån
caùc kyõ naêng giao tieáp, ngöôøi hoïc phaûi ñöôïc hoaït ñoäng trong moâi tröôøng giao tieáp döôùi söï
höôùng daãn cuûa ngöôøi daïy. Ñoù chính laø lyù do ra ñôøi cuûa phöông phaùp daïy hoïc môùi, trong ñoù
ngöôøi daïy ñoùng vai troø ngöôøi toå chöùc hoaït ñoäng – moãi ngöôøi hoïc ñeàu ñöôïc hoaït ñoäng, ñeå
khaúng ñònh mình vaø ñöôïc phaùt trieån.
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo ñònh höôùng cuûa ñoåi môùi muïc tieâu giaùo duïc hieän
nay, veà baûn chaát laø söï ñoåi môùi caùch thöùc toå chöùc daïy hoïc theo höôùng “phaùt huy tính tích
cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh”. Sao cho ngöôøi hoïc thöïc söï trôû thaønh chuû theå tích cöïc,
töï giaùc trong hoaït ñoäng cuûa chính mình.
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc coøn laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn, saùng taïo giöõa kinh
nghieäm cuûa giaùo vieân – tích cöïc phaùt huy nhöõng öu ñieåm cuûa phöông phaùp daïy hoïc truyeàn
thoáng vôùi nhöõng yeáu toá môùi cuûa phöông phaùp daïy hoïc hieän ñaïi.
1.2.2. Tính tích cöïc nhaän thöùc vaø daïy hoïc theo höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän
thöùc
1.2.2.1. Tính tích cöïc nhaän thöùc
1.2.2.1.1. Khaùi nieäm veà tính tích cöïc
Theo töø ñieån tieáng Vieät, tính tích cöïc goàm ba nghóa:
– Moät laø: Coù yù nghóa, coù taùc duïng khaúng ñònh, thuùc ñaåy söï phaùt trieån, traùi vôùi tieâu cöïc.
– Hai laø: tính chuû ñoäng coù nhöõng hoaït ñoäng nhaèm taïo ra nhöõng bieán ñoåi theo phöông
höôùng phaùt trieån.
– Ba laø: haêng haùi, nhieät tình vôùi nhieäm vuï, vôùi coâng vieäc.
Tính tích cöïc döôùi goùc ñoä trieát hoïc (duy vaät bieän chöùng), theo Maùc –Ăngen, V.I.Leânin:
“Tính tích cöïc coù nguoàn goác töø yeáu toá beân trong vaø yeáu toá beân ngoaøi, trong ñoù yeáu toá beân
trong giöõ vai troø quyeát ñònh. Tính tích cöïc chính laø thaùi ñoä caûi taïo vaø bieán ñoåi khaùch theå cuûa
chuû theå, noù coù vai troø quan troïng trong vieäc taïo ra theá giôùi hieän thöïc khaùch quan, bieán ñoåi
vaø caûi taïo” [31, tr.947].
Caùc nhaø Taâm lyù – giaùo duïc hoïc laïi xem xeùt tính tích cöïc ôû nhöõng khía caïnh khaùc nhau,
ñoù laø:
Tính tích cöïc gaén lieàn vôùi haønh ñoäng, P.I.Ganpeârin cho raèng: tính tích cöïc ñöôïc theå
hieän trong caùc möùc ñoä lónh hoäi khaùc nhau vaø caùc möùc ñoâ aáy chính laø chæ soá ño söï phaùt trieån
tính tích cöïc cuûa chuû theå.
Tính tích cöïc chính laø tính chuû ñoäng cuûa chuû theå (haønh ñoäng yù chí); tính tích cöïc thöïc
hieän chöùc naêng chæ baùo hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Theo caùc taùc giaû(V.I.Roâmanoâv,
X.D.XminoâV… ) söï phaùt trieån tính tích cöïc chính laø söï phöùc taïp hoùa daàn caùc chöùc naêng tính
tích cöïc cuûa chuû theå.
Tính tích cöïc ñöôïc gaén vôùi moät hoaït ñoäng cuï theå, theo A.N.Leâoânchiev,
A.A.Liublinxkaia, tính tích cöïc chæ söï saün saøng hoaït ñoäng vaø con ngöôøi tích cöïc coù yù nghóa
laø con ngöôøi ñang ôû traïng thaùi hoaït ñoäng. Nhu caàu coù moái quan heä chaët cheõ vôùi tính tích
cöïc, noù chính laø nguoàn goác, laø ñoäng löïc cuûa tính tích cöïc.
Xem xeùt tính tích cöïc trong moái quan heä chaët cheõ giöõa traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa con
ngöôøi vôùi thaùi ñoä caûi taïo theá giôùi cuûa hoï. Caùc taùc giaû L.M.Ackhanghenxki, R.Minle (Ñöùc)…
cho raèng: khoâng neân xem xeùt tính tích cöïc chæ laø traïng thaùi hoaït ñoäng cuõng nhö khoâng neân
taùch rôøi maët beân trong cuûa tính tích cöïc vôùi maët beân ngoaøi cuûa noù hoaëc laø söï phaùt trieån tính
tích cöïc chæ xem xeùt baèng caùc ñaëc tröng soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa con ngöôøi.
Tính tích cöïc coøn theå hieän ôû söï noã löïc, söï quyeát taâm cuûa chuû theå trong quaù trình töông
taùc vôùi ñoái töôïng ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích ñaõ ñaët ra vôùi chaát löôïng cao.
Töø nhöõng quan ñieåm treân chuùng toâi xaùc ñònh:
– Tính tích cöïc laø thaùi ñoä caûi taïo, bieán ñoåi cuûa chuû theå ñoái vôùi theá giôùi xung
quanh, laø phaåm chaát quan troïng cuûa nhaân caùch.
– Tính tích cöïc gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng, mang tính chuû ñoäng cuûa chuû theå, ñoái laäp
vôùi bò ñoäng.
– Ñoäng cô, nhu caàu, höùng thuù hoaït ñoäng chính laø nguoàn goác beân trong cuûa tính
tích cöïc, laø ñoäng löïc thuùc ñaåy con ngöôøi hoaït ñoäng.
– Tính tích cöïc laø söï coá gaéng, noã löïc, vöôït khoù cuûa chuû theå ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích
ñaõ vaïch ra.
Ñaây cuõng laø noäi haøm cuûa khaùi nieäm coâng cuï ñeå chuùng toâi nghieân cöùu tính tích cöïc
cuûa con ngöôøi trong ñoù coù tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh TH.
1.2.2.2. Khaùi nieäm veà tính tích cöïc nhaän thöùc
a. Khaùi nieäm veà tính tích cöïc nhaän thöùc
TTCNT (tính tích cöïc nhaän thöùc) cuõng laø moät khaùi nieäm ñöôïc nhieàu taùc giaû ñeà caäp,
nghieân cöùu vaø phaân tích. Ñeå laøm roõ khaùi nieäm naøy ta caàn xem xeùt caû veà noäi haøm cuõng nhö
bieåu hieän cuûa noù.
Taùc giaû.Kharlamov I.F [19] cho raèng, TTCNT laø traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh ñaëc
tröng bôûi nguyeän voïng hoïc taäp, noã löïc trí tueä vaø nghò löïc trong quaù trình naém vöõng tri thöùc.
ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ ñaët TTCNT trong hoaït ñoäng hoïc taäp vaø phaân tích döïa treân bieåu hieän veà
nhu caàu, yù chí cuûa chuû theå nhaän thöùc ñeå xem xeùt khaùi nieäm TTCNT cuõng nhö bieåu hieän cuûa
noù. TTCNT laø moät phaàn phaåm chaát nhaân caùch, moät thuoäc tính cuûa quaù trình nhaän thöùc, giuùp
con ngöôøi thöïc hieän caùc nhieäm vuï nhaän thöùc coù keát quaû cao.
I.I.Samoâva xem TTCNT nhö muïc ñích hoaït ñoäng, phöông tieän vaø keát quaû cuûa hoaït
ñoäng. Treân thöïc teá muïc ñích cuûa vieäc hoïc taäp khoâng phaûi chæ laø naém tri thöùc, kyõ naêng, kyõ
xaûo maø laø hình thaønh nhöõng phaåm chaát nhaân caùch. Theo taùc giaû, moät trong nhöõng phaåm
chaát ñoù chính laø TTCNT, ñöôïc bieåu hieän ôû tính ñònh höôùng, tính beàn vöõng cuûa höùng thuù
nhaän thöùc, söï coá gaéng tím toøi phöông thöùc hieäu quaû ñeå naém vöõng kieán thöùc vaø phöông phaùp
haønh ñoäng, taäp trung chuù yù ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích hoïc taäp.
Chenn Rath-Soâpha ñaõ vieát trong luaän aùn tieán só (1989): TTCNT laø thaùi ñoä caûi taïo cuûa
chuû theå ñoái vôùi khaùch theå, thoâng qua söï huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù, trong
ñoù coù tính ñoäc laäp vaø tö duy saùng taïo cuûa chuû theå.
Theo PGS.TS Nguyeãn Ngoïc Baûo, thì TTCNT laø thaùi ñoä caûi taïo cuûa chuû theå ñoái vôùi
khaùch theå thoâng qua söï huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù nhaèm giaûi quyeát
nhöõng vaán ñeà hoïc taäp, nhaän thöùc, noù vöøa laø muïc ñích hoaït ñoäng vöøa laø phöông tieän vöøa laø
ñieàu kieän ñeå ñaït muïc ñích. ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ xem xeùt noäi haøm cuûa khaùi nieäm nhaän thöùc döôùi
goùc ñoä thaùi ñoä cuûa hoaït ñoäng hoïc taäp. Khi caùc chöùc naêng taâm lyù ñöôïc vaän duïng cao nhaát ñeå
giaûi quyeát vaán ñeà hoïc taäp thì TTCNT theå hieän roõ nhaát, cao nhaát [4].
Theo taùc giaû Nguyeãn Kyø, TTCNT laø söï ham muoán hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa chuû theå.
Chính chuû theå taïo neân bieåu hieän beân trong vaø beân ngoaøi, chính loøng ham muoán hieåu bieát
hình thaønh neân ñoäng cô nhaän thöùc. ÔÛ ñaây taùc giaû muoán nhaán maïnh nhu caàu, ñoäng cô… laø
nhöõng yeáu toá taâm lyù taïo neân ñoäng löïc thuùc ñaåy vaø loâi cuoán hoïc sinh vaøo caùc quaù trình hoïc
taäp tích cöïc [21].
Theo taùc giaû Thaùi Duy Tuyeân, TTCNT bieåu hieän söï noã löïc cuûa chuû theå khi töông taùc
vôùi ñoái töôïng trong quaù trình hoïc taäp, nghieân cöùu, theå hieän ôû söï hoaït ñoäng noã löïc cuûa trí tueä,
söï huy ñoäng möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù (nhö höùng thuù, chuù yù, yù chí) nhaèm ñaït ñöôïc
muïc ñích ñaët ra vôùi chaát löôïng cao [36, tr.13,14].
Döôùi goùc ñoä Taâm lyù hoïc Maùcxít, caùc nhaø Taâm lyù hoïc ñaõ xem tính tích cöïc nhaän thöùc
nhö laø moät daïng hoaït ñoäng, moät soá taùc giaû khaùc laïi xem tính tích cöïc nhaän thöùc nhö laø traïng
thaùi hoaït ñoäng cuûa chuû theå, cuûa ngöôøi haønh ñoäng vaø ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû hai khía caïnh:
– Tính tích cöïc nhö laø moät hoaït ñoäng tích cöïc goàm coù caùc thaønh phaàn
+ Ñoäng cô, nhu caàu, höùng thuù thu huùt chuû theå nhaän thöùc vaøo quaù trình nhaän thöùc vaø
duy trì tính tích cöïc nhaän thöùc trong suoát quaù trình ñoù.
+ Tình caûm, yù chí taïo ñieàu kieän taäp trung haønh ñoäng trí tueä ñeå duy trì tính tích cöïc
nhaän thöùc coù chuû ñònh ôû möùc cao.
– Tính tích cöïc nhö laø moät ñaëc ñieåm, moät neùt tính caùch cuûa moãi caù nhaân.
Hai khía caïnh naøy cuûa tính tích cöïc nhaän thöùc coù moái quan heä maät thieát vôùi nhau vì
khi ñaõ ñöôïc hình thaønh thì noù khoâng chæ laø hoaït ñoäng ñôn thuaàn maø söï phaùt trieån cuûa noù trôû
thaønh moät thuoäc tính, moät neùt tính caùch cuûa moãi caù nhaân.
PGS.TS Nguyeãn Ngoïc Baûo cho raèng tính tích cöïc nhaän thöùc laø thaùi ñoä caûi taïo chuû
theå ñoái vôùi khaùch theå thoâng qua söï huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù nhaèm giaûi
quyeát nhöõng vaán ñeà nhaän thöùc. Taùc giaû nhaán maïnh khi caùc chöùc naêng taâm lyù ñöôïc vaän duïng
cao nhaát ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà hoïc taäp thì tính tích cöïc nhaän thöùc ñöôïc theå hieän roõ nhaát,
cao nhaát [5].
Taùc giaû Nguyeãn Kyø nhaán maïnh tính tích cöïc nhaän thöùc laø söï ham muoán, höùng thuù
hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa chuû theå. Chính loøng ham muoán hieåu bieát ñaõ hình thaønh leân ñoäng cô
nhaän thöùc. Theo GS. Thaùi Duy Tuyeân thì tính tích cöïc nhaän thöùc bieåu thò söï noã löïc cuûa chuû
theå khi töông taùc vôùi ñoái töôïng trong quaù trình hoïc taäp nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc ñích ñaõ ñeà ra
[34].
Nhö vaäy coù theå thaáy raèng tính tích cöïc nhaän thöùc bao goàm caùc thaønh phaàn: nhaän
thöùc, tình caûm, yù chí hay noùi khaùc ñi noù xoay quanh ba maët: nhaän thöùc, thaùi ñoä vaø haønh
ñoäng cuï theå. Töø ñoù, coù theå coi tính tích cöïc nhaän thöùc laø moät phaåm chaát taâm lyù cuûa nhaân
caùch; thaùi ñoä caûi taïo cuûa chuû theå ñoái vôùi khaùch theå thoâng qua vieäc huy ñoäng ôû möùc ñoä
cao caùc chöùc naêng taâm lyù nhaèm giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï nhaän thöùc.
b. Caùc bieåu hieän hay daáu hieäu cuûa tính tích cöïc nhaän thöùc
Khaùi nieäm TTCNT khaù phong phuù vaø phöùc taïp cho neân vieäc xaùc laäp caùc bieåu hieän
cuûa noù cuõng khoâng ñôn giaûn. Caùc bieåu hieän cuûa TTCNT cuõng ñöôïc khaù nhieàu taùc giaû nhìn
nhaän vaø ñeà caäp khaùc nhau.
Theo Töø ñieån sö phaïm baùch khoa toaøn thö cuûa Lieân Xoâ [32] thì söï phaùt trieån cuûa
TTCNT coù nhöõng daáu hieäu sau:
– Thaùi ñoä tích cöïc ñoái vôùi theá giôùi xung quanh.
– Söï ham muoán vöôït ra ngoaøi nhöõng gì ñaõ hieåu bieát.
– Söï mong moûi môû roäng phaïm vi hieåu bieát vaø söû duïng chuùng moät caùch saùng taïo trong lyù
luaän.
Taùc giaû Nguyeãn Ngoïc Baûo nhìn nhaän vaø xem xeùt TTCNT ôû bình dieän roäng vaø ñaõ neâu
baät nhöõng ñaëc tröng cuûa TTCNT:
– Löïa choïn thaùi ñoä ñoái vôùi ñoái töôïng nhaän thöùc
– Ñeà ra muïc ñích, nhieäm vuï caàn giaûi quyeát sau khi löïa choïn ñoái töôïng
– Caûi taïo ñoái töôïng trong hoaït ñoäng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà [4].
ÔÛ ñaây, yeáu toá noåi roõ nhaát trong TTCNT laø phaûi naûy sinh trong yù thöùc cuûa chuû theå haønh
ñoäng chuù khoâng chæ ñôn giaûn laø haønh ñoäng caûi taïo ñoái töôïng.
Taùc giaû Thaùi Duy Tuyeân khaúng ñònh raèng haït nhaân cuûa TTCNT laø hoaït ñoäng tö duy
cuûa caù nhaân ñöôïc taïo neân do söï thuùc ñaåy cuûa heä thoáng nhu caàu ña daïng. TTCNT ñöôïc taùc
giaû phaân tích döïa treân baûn chaát cuûa tính tích cöïc. Tính tích cöïc coù “hai maët” ñoù laø maët töï
giaùc vaø töï phaùt. Maët töï phaùt cuûa noù laø nhöõng yeáu toá tieàm aån, baåm sinh theå hieän ôû tính toø moø,
hieáu kyø, hieáu ñoäng, linh hoaït vaø soâi noåi trong haønh vi maø moïi con ngöôøi ñeàu coù nhöng trong
möùc ñoä khaùc nhau. Maët töï giaùc laø traïng thaùi taâm lyù tích cöïc coù muïc ñích vaø coù ñoái töôïng roõ
reät, töø ñoù naûy sinh hoaït ñoäng ñeå chieám lónh ñoái töôïng ñoù. Tính tích cöïc töï giaùc theå hieän ôû
khaû naêng quan saùt, tính pheâ phaùn trong tö duy, trí toø moø khoa hoïc… Cuõng theo taùc giaû, ñeå
giuùp giaùo vieân coù theå phaùt hieän ñöôïc hoïc sinh coù TTCNT hay khoâng, caàn döïa vaøo nhöõng
daáu hieäu sau:
– Chuù yù trong quaù trình hoïc taäp.
– Haêng haùi tham gia vaøo moïi hình thöùc hoïc taäp.
– Hoaøn thaønh ñöôïc nhöõng nhieäm vuï ñöôïc giao.
– Ghi nhôù toát nhöõng ñieàu ñaõ hoïc.
– Hieåu kieán thöùc ñaõ hoïc.
– Trình baøy laïi ñöôïc noäi dung baøi hoïc theo ngoân ngöõ rieâng.
– Ñoïc theâm, laøm theâm caùc baøi taäp khaùc.
– Toác ñoä hoïc taäp coù nhanh.
– Coù höùng thuù trong hoïc taäp.
– Coù quyeát taâm, yù chí vöôït qua khoù khaên trong hoïc taäp.
– Coù saùng taïo trong hoïc taäp [34, tr.271].
Taùc giaû Ñaëng Höõu Giang [14, tr.37-38] thì laïi xem xeùt caùc tieâu chí ñeå ñaùnh giaù TTCNT
nhö sau:
– Söï taäp trung yù chí.
– Töï giaùc hay bò baét buoäc.
– Haêng haùi tham gia vaøo hoaït ñoäng nhaän thöùc.
– Söï noã löïc vöôït khoù.
– Möùc ñoä trong quan heä hôïp taùc nhaèm giuùp cho nhaän thöùc saâu hôn.
– Keát quaû cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc.
Taùc giaû Ñaëng Quoác Baûo vaø Ñinh Thò Kim Thoa cho raèng: Trong quaù trình lónh hoäi kieán
thöùc, kó naêng kó xaûo ôû HS, tính tích cöïc ñöôïc theå hieän töø caáp ñoä thaáp nhaát ñeán caáp ñoä cao
nhaát nhö sau:
Baét chöôùc: tính tích cöïc theå hieän ôû söï coá gaéng laøm theo maãu haønh ñoäng, thao taùc, cöû
chæ haønh vi hay nhaéc laïi nhöõng gì traûi qua…
Tìm hieåu vaø khaùm phaù: tính tích cöïc theå hieän ôû söï chuû ñoäng hoaëc yù muoán hieåu thaáu ñaùo
vaán ñeà naøo ñoù ñeå sau ñoù coù theå töï giaûi quyeát vaán ñeà…
Saùng taïo: tính tích cöïc theå hieän ôû khaû naêng linh hoaït vaø hieäu quaû trong giaûi quyeát vaán
ñeà…[1]
Ñaây laø ba daáu hieäu cô baûn maø chuùng toâi choïn loïc vaø xaùc laäp laøm cô sôû nghieân cöùu
TTCNT.
1.2.2.2. Daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa HS
Xu höôùng tích cöïc hoùa trong daïy hoïc laø böôùc tieán trong daïy hoïc. Ñieåm noåi baät ôû möùc
daïy hoïc naøy laø daïy hoïc vì söï phaùt trieån cuûa ngöôøi hoïc, höôùng ñeán söï phaùt trieån moïi tieàm
naêng vaø söï saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc. Ñoàng thôøi khai thaùc, phaùt huy vai troø chuû theå vaø tính tích
cöïc, chuû ñoäng cuûa ngöôøi hoïc trong quan heä töông taùc vôùi ngöôøi daïy. Trong daïy hoïc höôùng
vaøo ngöôøi hoïc, ngöôøi hoïc giöõ vai troø chuû ñoäng vieäc hoïc cuûa mình, coøn ngöôøi daïy coù chöùc
naêng trôï giuùp, vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau trong nhöõng tình huoáng cuï theå.
Theo PGS TS Phan Troïng Ngoï: tính tích cöïc (daïy hoïc höôùng vaøo ngöôøi hoïc) coù hai
caáp ñoä: caáp ñoä xaõ hoäi vaø caáp ñoä caù nhaân.ÔÛ caáp ñoä xaõ hoäi, tính tích cöïc trong daïy hoïc ñöôïc
theå hieän qua möùc ñoä ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi vaø söï phaùt trieån nhaân
caùch ngöôøi hoïc, phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc, quy ñònh chung. Möùc ñoä ñaùp öùng caøng cao, daïy
hoïc caøng tích cöïc vaø ngöôïc laïi. Caáp ñoä tích cöïc caù nhaân theå hieän qua möùc ñoä ñaùp öùng nhu
caàu caù nhaân cuûa ngöôøi hoïc, qua ñoù phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa
ngöôøi hoïc. Trong daïy hoïc caàn keát hôïp caû hai caáp ñoä tích cöïc neâu treân [25, tr.179].
Daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh laø bao haøm
caùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi hoïc, qua ñoù ngöôøi hoïc ñaït muïc tieâu daïy hoïc baèng caùch khaùm phaù
ra noù. Tuøy theo ñaëc tröng cuûa chuû theå (ngöôøi hoïc) maø phöông phaùp naøy yeâu caàu caùc möùc ñoä
tham gia cuûa chuû theå vaøo vieäc xaây döïng kieán thöùc, phaùt huy saùng kieán, saùng taïo cuûa ngöôøi
hoïc, thay vì phaûi thuï ñoäng tieáp thu chính töø ngöôøi daïy hay saùch giaùo khoa. Daïy hoïc theo
ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh chính laø phaùt huy tính tích cöïc, söùc
saùng taïo, khaùm phaù cuûa baûn thaân ngöôøi hoïc.
1.2.2.3. Hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa
HS ôû TH
Toå chöùc caùc hoaït ñoäng ña daïng vaø phong phuù
Toå chöùc caùc hoaït ñoäng ña daïng vaø phong phuù ñeå giuùp hoïc sinh lónh hoäi kieán thöùc vaø
hình thaønh kó naêng. Ñieàu naøy coù nghóa laø phaûi toå chöùc cho hoïc sinh hoaït ñoäng moät caùch tích
cöïc, hoïc sinh laø ngöôøi tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng aáy, chuùng töï tìm toøi, khaùm phaù… döôùi söï
höôùng daãn cuûa giaùo vieân. Cuï theå nhö: hoïc sinh phaûi trao ñoåi, thaûo luaän ñeå giaûi quyeát nhieäm
vuï, hoïc sinh ñöôïc ñoùng vai, ñöôïc tham gia vaøo troø chôi hoïc taäp, ñoùng kòch dieãn xuaát… Giaùo
vieân chuù yù cho hoïc sinh nhieàu cô hoäi thöïc haønh, thöïc taäp, ñöôïc theå hieän, ñöôïc phaùt bieåu treân
lôùp…
Trong phöông phaùp tích cöïc, ngöôøi hoïc- chuû theå cuûa hoaït ñoäng hoïc – ñöôïc cuoán huùt
vaøo nhöõng hoaït ñoäng hoïc taäp do giaùo vieân toå chöùc vaø chæ ñaïo, thoâng qua ñoù töï löïc khaùm phaù
nhöõng ñieàu mình chöa bieát chöù khoâng phaûi laø thuï ñoäng tieáp thu nhöõng tri thöùc ñaõ ñöôïc saép
ñaët saün. Ñöôïc ñaët vaøo nhöõng tình huoáng cuûa ñôøi soáng thöïc teá, ngöôøi hoïc tröïc tieáp quan saùt,
laøm thí nghieäm, thaûo luaän, giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra theo caùch suy nghó cuûa mình, töø ñoù vöøa
naém ñöôïc kieán thöùc môùi, kó naêng môùi vöøa naém ñöôïc phöông phaùp “laøm ra” nhöõng kieán thöùc
kó naêng ñoù, khoâng nhaát thieát raäp theo nhöõng khuoân maãu saün coù, ñöôïc boäc loä vaø phaùt huy
tieàm naêng saùng taïo.
Toå chöùc caùc hoaït ñoäng phaùt trieån khaû naêng töï hoïc cuûa hoïc sinh
Phöông phaùp tích cöïc xem vieäc reøn luyeän phöông phaùp hoïc taäp cuûa hoïc sinh khoâng
chæ laø moät bieän phaùp naâng cao hieäu quaû daïy hoïc maø coøn laø muïc tieâu daïy hoïc. Töø laâu, caùc
nhaø sö phaïm ñaõ nhaän thöùc ñöôïc yù nghóa cuûa vieäc daïy phöông phaùp hoïc. Desterwer ñaõ vieát:
“Ngöôøi thaày giaùo toài truyeàn ñaït chaân lí, ngöôøi thaày giaùo gioûi daïy caùch tìm ra chaân lí” [1,
tr.84].
Trong phöông phaùp hoïc thì coát loõi laø phöông phaùp töï hoïc. Phöông phaùp töï hoïc laø caàu
noái giöõa hoïc taäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Moät yeáu toá ñaûm baûo thaønh coâng trong hoïc taäp vaø
nghieân cöùu khoa hoïc laø phaùt hieän kòp thôøi vaø giaûi quyeát hôïp lí nhöõng vaán ñeà naûy sinh trong
thöïc tieãn. Neáu reøn luyeän cho ngöôøi hoïc coù ñöôïc phöông phaùp, kó naêng, thoùi quen töï hoïc, bieát
vaän duïng nhöõng ñieàu ñaõ hoïc vaøo nhöõng tình huoáng môùi, bieát töï löïc phaùt hieän, ñaët ra vaø giaûi
quyeát nhöõng vaán ñeà gaëp phaûi trong thöïc tieãn thì seõ taïo cho hoïc loøng ham hoïc, khôi daäy tieàm
naêng voán coù trong moãi con ngöôøi. Ngöôøi hoïc ñöôïc chuaån bò ñeå tieáp tuïc töï hoïc khi vaøo ñôøi,
deã daøng thích öùng vôùi cuoäc soáng, coâng taùc, lao ñoäng trong xaõ hoäi. Chính vì vaäy, ngaøy nay
ngöôøi ta nhaán maïnh daïy phöông phaùp hoïc trong quaù trình daïy hoïc, coá gaéng taïo ra söï chuyeån
bieán töø hoïc taäp thuï ñoäng sang töï hoïc chuû ñoäng.
Toå chöùc höôùng daãn hoïc sinh caùch töï hoïc, caùch ñoïc saùch, caùch laáy thoâng tin, caùch
phaân tích vaø hieåu thoâng tin, caùch quan saùt hieän töôïng xung quanh… Töï hoïc laø kó naêng quan
troïng nhaát caàn hình thaønh ôû ngöôøi hoïc. Neáu hoïc sinh khoâng coù kó naêng töï hoïc thì vieäc hoïc
gaëp raát nhieàu khoù khaên, vaø hoïc sinh raát ít coù khaû naêng saùng taïo sau naøy. Phaàn lôùn nhöõng
kieán thöùc vaø kinh nghieäm coù ñöôïc trong cuoäc ñôøi nhôø vaøo vieäc töï hoïc.
Toå chöùc hoaït ñoäng khaùm phaù baèng caùch ñöa ra moät heä thoáng caùc caâu hoûi höôùng
daãn hoïc sinh tìm ra ñöôïc keát quaû
Kyõ naêng ñaët caâu hoûi cuûa giaùo vieân raát quan troïng, noù quyeát ñònh ñeán chaát löôïng
hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh trong quaù trình hoïc taäp. Coù nhöõng caâu hoûi taïo ra söï tích cöïc, cuõng coù
nhöõng caâu hoûi laøm cho hoïc sinh im laëng vaø cuõng coù nhöõng caâu hoûi khoâng kích thích caûm
giaùc chieán thaéng cuûa hoïc sinh khi tìm thaáy keát quaû. Taát caû nhöõng ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo
chính nhöõng caâu hoûi cuûa giaùo vieân. Chính vì vaäy, giaùo vieân caàn chuù yù daãn daét hoïc sinh
khaùm phaù tri thöùc môùi baèng caùch gôïi nhöõng caâu hoûi phuø hôïp vôùi töøng ñoái töôïng hoïc sinh.
Ñeå caâu hoûi mang hieäu quaû cao, caàn coù nhöõng nhöõng kó naêng ñaët caâu hoûi nhö:
– Baïn ñaët nhöõng caâu hoûi maø hoïc sinh coù theå traû lôøi ñöôïc khoâng?
– Baïn coù ñeå cho hoïc sinh coù ñuû thôøi gian ñeå traû lôøi khoâng?
– Baïn coù söû duïng ngoân ngöõ cöû chæ (aùnh maét, nuï cöôøi, nhöôùn loâng maøy, gaät ñaàu… ) ñeå
khuyeán khích hoïc sinh traû lôøi khoâng?
– Baïn coù khen ngôïi hay ghi nhaän caâu traû lôøi ñuùng cuûa hoïc sinh khoâng?
– Baïn coù traùnh laøm cho hoïc sinh ngaïi nguøng vôùi caâu traû lôøi cuûa mình khoâng?
– Caâu hoûi cuûa baïn coù ngaén goïn, roõ raøng vaø deã hieåu khoâng?
– Baïn coù traùnh ñöôïc vieäc chuyeân söû duïng caùc caâu hoûi ghi nhôù khoâng?
– Baïn coù phaân phoái caâu hoûi ñeàu cho caû lôùp khoâng?
– Trong khi giaûng giaûi, baïn coù khaû naêng ñaët hai caâu hoûi moãi phuùt khoâng? [1, tr.23]
Linh hoaït trong phöông phaùp vaø öùng xöû sö phaïm
Söï linh hoaït trong söû duïng phöông phaùp daïy hoïc, öùng xöû sö phaïm ñeå thích öùng vôùi
söï thay ñoåi cuûa ñoái töôïng vaø hoaøn caûnh laø yeáu toá quan troïng cho söï thaønh coâng cuûa moãi baøi
daïy. Phoái hôïp nhieàu phöông phaùp daïy hoïc seõ giuùp cho hoïc sinh ñôõ nhaøm chaùn vaø coù höùng
thuù hôn tôùi moân hoïc, ñaëc bieät treû caøng nhoû, söï luoân thay ñoåi caøng caàn thieát. Hôn nöõa söï
phong phuù veà phöông phaùp daïy hoïc seõ ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu giaùo duïc caù bieät vaø ñaùp öùng
ñöôïc lôùp hoïc ñoäng ngöôøi. Moãi hoïc sinh coù nhöõng thoùi quen hoaït ñoäng trí oùc khaùc nhau neân
moät phöông phaùp daïy hoïc chæ coù theå phuø hôïp vôùi moät soá ñoái töôïng nhaát ñònh. Linh hoaït
trong söû duïng phöông phaùp daïy hoïc seõ giuùp cho moïi hoïc sinh coù cô hoäi bình ñaúng trong lónh
hoäi kieán thöùc vaø kó naêng, kó xaûo.
Kieåm tra ñaùnh giaù kieán thöùc vaø kó naêng ñaït ñöôïc ôû hoïc sinh
Kieåm tra vaø ñaùnh giaù laø khaâu then choát cuûa quaù trình daïy hoïc. Ñaùnh giaù vöøa nhaèm
muïc ñích xaùc ñònh möùc ñoä naêng löïc vaø kieán thöùc ñöôïc hình thaønh ôû ngöôøi hoïc, vöøa giuùp
ngöôøi thaày ñieàu chænh hoaït ñoäng daïy cuûa mình. Söï ñaùnh giaù cuûa thaày veà keát quaû hoïc cuûa troø
daàn phaûi chuyeån thaønh kó naêng töï ñaùnh giaù ôû troø. Söï töï ñaùnh giaù giuùp cho söï phaùt trieån khaû
naêng töï hoïc cuûa hoïc sinh. Ñaùnh giaù phaûi theo nhöõng muïc tieâu baøi daïy ñaõ ñeà ra vaø theo ñuùng
caáp ñoä naêng löïc.
1.2.3. Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc
cuûa HS
1.2.3.1. Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc
a. Khaùi nieäm veà quaûn lyù
Moïi hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi ñeàu caàn tôùi quaûn lyù. Quaûn lyù vöøa laø khoa hoïc, vöøa laø
ngheä thuaät trong vieäc ñieàu khieån moät heä thoáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi caøng phaùt trieån, caùc loaïi hình
lao ñoäng caøng phong phuù phöùc taïp, thì hoaït ñoäng quaûn lyù caøng coù vai troø quan troïng.
Trong nghieân cöùu xaây döïng veà lyù luaän quaûn lyù, khaùi nieäm veà quaûn lyù ñöôïc hieåu theo
nhöõng caùch tieáp caän khaùc nhau:
“Quaûn lyù laø ngheä thuaät bieát roõ raøng chính xaùc caùi gì caàn laøm vaø laøm caùi ñoù baèng
phöông phaùp toát nhaát vaø reû nhaát” (F.W. Taylor) [9].
Theo H.Koontz (Myõ): Quaûn lyù laø hoaït ñoäng thieát yeáu nhaèm ñaûm baûo söï phoái hôïp
nhöõng noã löïc cuûa caùc caù nhaân ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích cuûa nhoùm [17].
GS. Ñaëng Vuõ Hoaït vaø GS. Haø Theá Ngöõ xaùc ñònh: “Quaûn lyù laø moät quaù trình ñònh
höôùng, quaù trình coù muïc tieâu, quaûn lyù moät heä thoáng laø quaù trình taùc ñoäng ñeán heä thoáng
nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu nhaát ñònh” [26].
PGS.TS. Traàn Kieåm: quaûn lyù nhaèm phoái hôïp noã löïc cuûa nhieàu ngöôøi, sao cho muïc
tieâu cuûa töøng caù nhaân bieán thaønh nhöõng thaønh töïu cuûa xaõ hoäi.[20].
Toùm laïi, coù theå hieåu khaùi nieäm quaûn lyù nhö sau: Quaûn lyù laø quaù trình taùc ñoäng coù
toå chöùc, coù muïc ñích cuûa chuû theå quaûn lyù ñeán khaùch theå quaûn lyù, nhaèm söû duïng coù hieäu
quaû nhaát caùc tieàm naêng, caùc cô hoäi cuûa heä thoáng ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñònh ra cuûa toå
chöùc baèng keá hoaïch hoùa, toå chöùc, chæ ñaïo vaø kieåm tra.
b. Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc
Trong moãi tröôøng hoïc, hoaït ñoäng daïy hoïc laø hoaït ñoäng troïng taâm, laø hoaït ñoäng quan
troïng nhaát. Hoaït ñoäng naøy chieám haàu heát thôøi gian trong caùc hoaït ñoäng giaùo duïc, noù chi
phoái caùc hoaït ñoäng giaùo duïc khaùc trong nhaø tröôøng.
Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc chính laø quaûn lyù quaù trình daïy hoïc. Quaù trình daïy hoïc laø
moät quaù trình xaõ hoäi, gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng daïy cuûa thaày vaø hoaït ñoäng hoïc cuûa troø vôùi tö
caùch laø hoaït ñoäng cuûa hai chuû theå. Caùc hoaït ñoäng trong quaù trình daïy hoïc nhaèm muïc ñích
nhaát ñònh, treân cô sôû hoaøn thaønh nhieäm vuï xaùc ñònh. Ñeå truyeàn taûi noäi dung daïy hoïc töø phía
chuû theå giaùo vieân ñeán chuû theå hoïc sinh, hoaït ñoäng naøy ñöôïc toå chöùc saép xeáp theo caùc hình
thöùc daïy hoïc khaùc nhau. Cuoái cuøng sau moät chu trình vaän ñoäng, caùc hoaït ñoäng daïy vaø hoaït
ñoäng hoïc phaûi ñöôïc keát quaû daïy hoïc mong muoán. Keát quaû daïy hoïc laø keát quaû phaùt trieån cuûa
toaøn boä heä thoáng. Muoán naâng cao chaát löôïng quaù trình daïy hoïc phaûi naâng cao chaát löôïng
toång hôïp cuûa toaøn boä heä thoáng.
Noäi dung cuûa quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc bao goàm nhieàu hoaït ñoäng, quan heä ñeán
nhieàu ñoái töôïng, ñeán nhieàu maët, ñeán nhieàu lónh vöïc, nhieàu phöông dieän, raát ña daïng vaø
phong phuù. Coù theå noùi moät caùch khaùi quaùt laø moïi hoaït ñoäng trong nhaø tröôøng ñeàu nhaèm taïo
ñieàu kieän toát nhaát ñeå hoaït ñoäng daïy hoïc ñaït chaát löôïng vaø hieäu quaû cao.
Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc laø quaù trình quaûn lyù sao cho boán nhaân toá then choát muïc
tieâu daïy hoïc, noäi dung daïy hoïc, phöông phaùp daïy hoïc, keát quaû daïy hoïc trong quaù trình aáy
töông taùc, thoáng nhaát vôùi nhau.
Do ñoù vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc trong nhaø tröôøng TH hieän nay cuõng phaûi ñöùng
treân quan ñieåm môùi veà ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaø phöông phaùp hoïc taäp. Theo quan
ñieåm môùi naøy, hoïc sinh laø nhaân vaät trung taâm cuûa nhaø tröôøng. Ñoåi môùi caû veà noäi dung,
phöông phaùp vaø caùch kieåm tra, ñaùnh giaù hoïc sinh.
1.2.3.2. Hieäu tröôûng tröôøng TH
Nhieäm vuï, quyeàn haïn, vai troø cuûa Hieäu tröôûng tröôøng TH
– Khaùi nieäm veà Hieäu tröôûng tröôøng TH
Ñieàu leä tröôøng TH, Chöông II Ñieàu 17, quy ñònh roõ:
Hieäu tröôûng tröôøng TH laø ngöôøi chòu traùch nhieäm toå chöùc, quaûn lí caùc hoaït ñoäng vaø
chaát löôïng giaùo duïc cuûa nhaø tröôøng. Hieäu tröôûng do Chuû tòch UÛy ban nhaân daân caáp huyeän
boå nhieäm ñoái vôùi tröôøng TH coâng laäp, coâng nhaän ñoái vôùi tröôøng TH tö thuïc theo ñeà nghò cuûa
tröôûng phoøng Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo. Nhieäm kyø cuûa Hieäu tröôûng tröôøng coâng laäp laø 5 naêm;
heát nhieäm kyø, Hieäu tröôûng ñöôïc luaân chuyeån ñeán moät tröôøng khaùc laân caän hoaëc theo yeâu
caàu ñieàu ñoäng. Hieäu tröôûng chæ ñöôïc giao quaûn lí moât tröôøng TH.
Sau moãi naêm hoïc, Hieäu tröôûng tröôøng TH ñöôïc caáp coù thaåm quyeàn ñaùnh giaù veà coâng
taùc quaûn lí caùc hoaït ñoäng vaø chaát löôïng giaùo duïc cuûa nhaø tröôøng.
– Nhieäm vuï, quyeàn haïn vaø vai troø cuûa Hieäu tröôûng tröôøng TH
Theo ñieàu leä tröôøng TH do BGD & ÑT ban haønh, Hieäu tröôûng tröôøng TH coù nhöõng
nhieäm vuï, quyeàn haïn sau:
+ Xaây döïng vaø toå chöùc thöïc hieän keá hoaïch naêm hoïc.
+ Toå chöùc boä maùy cuûa nhaø tröôøng.
+ Phaân coâng, quaûn lyù, kieåm tra coâng taùc cuûa giaùo vieân. Ñeà nghò vaø quyeát ñònh tuyeån
duïng, thuyeân chuyeån, ñeà baït giaùo vieân, nhaân vieân theo qui ñònh.
+ Quaûn lí haønh chính, taøi chính, taøi saûn.
+ Toå chöùc thöïc hieän Qui cheá daân chuû trong tröôøng.
+ Quaûn lí hoïc sinh vaø caùc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh do nhaø tröôøng toå chöùc.
+ Ñöôïc döï caùc lôùp boài döôõng veà chính trò, chuyeân moân, nghieäp vuï quaûn lyù tröôøng
hoïc, ñöôïc höôûng caùc quyeàn lôïi theo qui ñònh.
+Thöïc hieän xaõ hoäi hoùa giaùo duïc [3].
1.2.3.3. Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng tröôøng TH
a. Vai troø cuûa coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng tröôøng TH
Hoaït ñoäng daïy hoïc ôû tröôøng TH coù vò trí vai troø raát quan troïng trong vieäc thöïc hieän
muïc tieâu giaùo duïc TH. Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc laø moät vieäc raát khoù, ñoøi hoûi Hieäu tröôûng
phaûi coù nhaän thöùc ñuùng ñaén, taâm huyeát saâu saéc vaø noã löïc cao. Baûn chaát cuûa hoaït ñoäng daïy
hoïc ñoøi hoûi quaûn lyù phaûi khoa hoïc; chuû theå cuûa hoaït ñoäng daïy hoïc ñoøi hoûi quaûn lyù phaûi phaùt
huy ñöôïc tính chuû ñoäng, tích cöïc cuûa caû thaày troø, laøm phaùt trieån nhöõng tieàm naêng trong moãi
