10271_Kỹ năng sống của trẻ lớp mẫu giáo lớn trường mầm non thực hành TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

MAI HIỀN LÊ

KỸ NĂNG SỐNG CỦA TRẺ LỚP MẪU GIÁO LỚN TRUỜNG MẦM
NON THỰC HÀNH TP. HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC

Mã số: 603180

Người hướng dẫn khoa học
TS. LÊ XUÂN HỒNG

Thành phố Hồ Chí Minh – 2010
THƯ
VIỆN
LỜI CẢM ƠN

Sau 2 năm học tập và 1 năm thực hiện nghiên cứu đề tài tốt nghiệp, tôi đã hoàn thành
luận văn của mình.
Để có được kết quả này, tôi xin chân thành cảm ơn sự giảng dạy tận tình của quý thầy
trong chương trình đào tạo sau đại học chuyên ngành Tâm Lý Học. Tôi cũng vô cùng biết ơn
sự tạo điều kiện tối đa về cả vật chất và thời gian cũng như các điều kiện khác của trường
Cao Đẳng Sư phạm Trung Ương Tp.HCM nơi tôi đang công tác, đã chấp thuận cho tôi tham
gia khoá học này.
Để có thể hoàn thành được luận văn tốt nghiệp, tôi rất cảm kích sự hướng dẫn tận tâm
của TS.Lê Xuân Hồng, cùng với sự hỗ trợ tối đa của Ban Giám Hiệu và giáo viên các lớp
mẫu giáo lớn của trường Mầm Non Thực Hành tp.HCM.
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô thuộc phòng Sau đại học trường Đại học Sư
phạm Tp.HCM đã giúp đỡ tôi giải quyết những khó khăn để tôi có thể hoàn thành khoá học
đúng thời hạn.
Cảm ơn những bạn bè, đồng nghiệp, gia đình đã sẵn sàng giúp đỡ, động viên để tôi đạt
được những kết quả tốt nhất.

Xin chân thành cảm ơn !

Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Vào đầu thập kỷ 90 các tổ chức của Liên Hiệp Quốc như tổ chức Y tế thế giới, Quỹ
cứu trợ nhi đồng, Tổ chức giáo dục văn hóa và khoa học và các nhà giáo dục thế giới đã
cùng tìm cách giáo dục để tạo cho trẻ năng lực tâm lý xã hội, nhằm ứng phó với những yêu
cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày. Đó là kỹ năng sống.
Xã hội hiện nay đã và đang làm thay đổi cuộc sống của con người, nhiều vấn đề phức
tạp liên tục nảy sinh. Bên cạnh những tác động tích cực, còn có những tác động tiêu cực, gây
nguy hại cho con người, đặc biệt là trẻ em.
Nếu mỗi người trong đó có trẻ em không có những kiến thức cần thiết để biết lựa chọn
những giá trị sống tích cực, không có những năng lực để ứng phó, để vượt qua những thách
thức mà hành động theo cảm tính thì rất dễ gặp trở ngại, rủi ro trong cuộc sống.
Do đó, việc hình thành kỹ năng sống cho mọi người nói chung và trẻ em nói riêng
đang trở thành nhiệm vụ quan trọng.
Giáo dục kỹ năng sống phải được đo bằng sự vận dụng những kỹ năng đó trong cuộc
sống mỗi cá nhân để sống tích cực, sống hạnh phúc, sống có ý nghĩa.
Giáo dục kỹ năng sống nhằm giúp trẻ phát triển hài hòa, toàn diện về nhân cách. Cung
cấp cho mỗi trẻ những kiến thức cần thiết về kỹ năng sống để các em sống sao cho lành
mạnh và có ý nghĩa.
Giúp các em hiểu, biến những kiến thức về kỹ năng sống được cung cấp thành hành
động cụ thể trong quá trình hoạt động thực tiễn với bản thân, với người khác, với xã hội, ứng
phó trước nhiều tình huống, học cách giao tiếp, ứng xử với mọi người, giải quyết mâu thuẫn
trong mối quan hệ và thể hiện bản thân một cách tích cực…
Theo UNESCO, 8 tuổi đã là quá trễ để giáo dục kỹ năng sống. Vì đến độ tuổi này trẻ
đã hình thành cho mình phần lớn các giá trị; trừ phi có sự thay đổi sâu sắc về trải nghiệm
trong đời, nếu không thì khó mà lĩnh hội thêm giá trị sau độ tuổi này. Trẻ từ dưới 2 tuổi đã
bắt đầu tiếp thu từ môi trường sống xung quanh, như giọng nói của người lớn khi trò chuyện
với trẻ, cách thức tiếp xúc với trẻ,… tất cả đều tác động đến sự phát triển của trẻ. Vì vậy việc
hình thành và phát triển kỹ năng sống cần được tiến hành từ bậc học mầm non.
2. Mục đích nghiên cứu
– Khảo sát thực trạng kỹ năng sống của trẻ lớp mẫu giáo lớn.
– Xây dựng một số biện pháp tác động sư phạm nhằm hình thành và hoàn thiện một số
kỹ năng sống phù hợp với trẻ lớp mẫu giáo lớn.
– Đề ra những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của việc hình thành kỹ năng sống
cho trẻ lớp mẫu giáo lớn.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1 Khách thể nghiên cứu
– Trẻ lớp mẫu giáo lớn trường mầm non Thực Hành thành phố Hồ Chí Minh.
– Giáo viên trường mầm non Thực Hành thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
– Một số biểu hiện kỹ năng sống của trẻ lớp mẫu giáo lớn trường mầm non Thực Hành
thành phố Hồ Chí Minh.
4. Giả thuyết nghiên cứu
– Nhiều kỹ năng sống cần thiết của trẻ lớp mẫu giáo lớn trường mầm non Thực Hành
tp.HCM chưa được hình thành.
– Nếu có những biện pháp tác động sư phạm phù hợp thì có thể hình thành và hoàn
thiện được các kỹ năng sống cho trẻ lớp mẫu giáo lớn.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài
– Mục tiêu giáo dục mầm non
– Đặc điểm tâm lý của trẻ mẫu giáo lớn
– Khái niệm kỹ năng
– Khái niệm kỹ năng sống
– Phân loại kỹ năng sống
– Phân loại kỹ năng sống của trẻ mẫu giáo lớn
– Nội dung giáo dục kỹ năng sống của trẻ lớp mẫu giáo lớn
– Phương pháp giáo dục kỹ năng sống của trẻ lớp mẫu giáo lớn
– Cơ sở pháp lý của việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn
5.2 Thực nghiệm
– Khảo sát kỹ năng sống của trẻ mẫu giáo lớn ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
– Xây dựng một số biện pháp tác động sư phạm nhằm hình thành và hoàn thiện kỹ
năng sống cho trẻ lớp mẫu giáo lớn.
– Tổ chức các hoạt động nhằm hình thành và phát triển kỹ năng sống cho trẻ lớp mẫu
giáo lớn tại lớp thực nghiệm.
– Đánh giá việc hình thành và hoàn thiện kỹ năng sống cho trẻ lớp mẫu giáo lớn sau
thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
5.3 Đưa ra những kiến nghị nhằm tổ chức tốt việc hình thành và phát triển kỹ năng
sống cho trẻ lớp mẫu giáo lớn.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1 Phương pháp nghiên cứu tài liệu
– Tìm kiếm, đọc, phân tích và tổng hợp tài liệu phục vụ cho đề tài nghiên cứu như các
sách giáo khoa, sách chuyên ngành, các tạp chí, trang web…
6.2 Phương pháp thực nghiệm
– Xác định mục đích thực nghiệm
– Hình thành giả thuyết khoa học
– Phân tích đối tượng nghiên cứu
– Tìm hiểu thực trạng
– Xây dựng hệ thống những bài tập nhỏ theo hướng của mục đích thực nghiệm đặt ra.
Đối tượng thực nghiệm được chia thành 2 nhóm: nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.
Nhóm thực nghiệm được tác động bởi những biến cố độc lập để xem xét sự diễn biến của
chúng có đúng với giả thuyết ban đầu hay không. Trong khi đó nhóm đối chứng diễn biến
hoàn toàn tự nhiên. Với mẫu nghiên cứu:
Lớp Lá 1
Lớp Lá 2
Tổng
Nam
Nữ
Nam
Nữ
Nam
Nữ
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
11
40.7
26
59.3
20
60.6
13
39.4
31
51.7
29
48.3
– Tiến hành thực nghiệm hình thành
– Thu thập và xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê toán học
– Rút ra nhận xét và kết luận
6.3. Phương pháp phỏng vấn
– Phỏng vấn một số giáo viên trường mầm non Thực hành về việc tổ chức hoạt động
nhằm hình thành và phát triển kỹ năng sống cho trẻ lớp mẫu giáo lớn.
– Phỏng vấn những người có kinh nghiệm về các biện pháp hình thành và hoàn thiện
kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn.

6.4 Phương pháp thống kê toán học
– Sử dụng kiểm nghiệm T-test cho hai mẫu độc lập để so sánh sự khác biệt ý nghĩa
giữa trẻ lớp mẫu giáo lớn thực nghiệm và đối chứng.
– Sử dụng kiểm nghiệm chi bình phương để kiểm nghiệm sự khác biệt ý nghĩa trong
việc hình thành và phát triển các kỹ năng sống của trẻ trong lớp thực nghiệm.
6.5. Phương pháp quan sát.
– Đặt mục đích nghiên cứu
– Lập kế hoạch quan sát
– Tiến hành quan sát
– Ghi lại các kết quả quan sát
– Xử lý các cứ liệu thu thập được
7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu:
– Người nghiên cứu sẽ tiến hành tìm hiểu thực trạng của tất cả kỹ năng sống của trẻ
mẫu giáo lớn dựa vào mục tiêu giáo dục mầm non, chương trình giáo dục mầm non mới và
chuẩn phát triển trẻ mẫu giáo lớn. Tuy nhiên, chúng tôi chỉ lựa chọn 1 kỹ năng sống mà trẻ
còn yếu nhất để tiến hành thực nghiệm hình thành.
– Vì thời gian và kinh phí có hạn, chúng tôi chỉ tiến hành nghiêm cứu đề tài này tại lớp
Lá 1 và Lá 2 trường mầm non Thực Hành tp.HCM. Chúng tôi hy vọng đề tài sẽ là một gợi ý
tốt cho những nghiên cứu rộng và sâu hơn về kỹ năng sống cho trẻ.

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1 Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Vấn đề giáo dục kỹ năng sống ( KNS ) trên thế giới [3,tr.33] 1.1.1.1 Giáo dục kỹ năng sống tại Lào
Từ năm 1997 – 2002, lần đầu tiên giáo dục KNS được thực hiện trong 5 trường trung
học cơ sở thuộc một tỉnh, sau đó đã mở rộng ra 700 trường tiểu học và trung học thuộc 8
tỉnh. Với những nội dung cơ bản như:
– Kỹ năng giao tiếp có hiệu quả
– Kỹ năng tư duy sáng tạo
– Kỹ năng giải quyết vấn đề…
Trong khi thực hiện, một số bài học kinh nghiệm đã được chỉ rõ như: cần phải biên
soạn, in ấn nhiều tài liệu hướng dẫn để phổ biến cho người dạy và người học. Đồng thời cần
tăng cường việc đào tạo giáo viên trực tiếp giáo dục kỹ năng sống ở các trường về nội dung
và phương pháp tích cực hơn.
1.1.1.2 Giáo dục kỹ năng sống tại Campuchia
Tại Campuchia người ta coi KNS là năng lực mà con người cần phải có để nâng cao
các điều kiện sống có hiệu quả nhằm phát triển quốc gia, kỹ năng tìm việc và kiếm tiền để
nuôi sống bản thân và gia đình là những KNS quan trọng đối với thế hệ trẻ và người lớn. Vì
thế trong sự phân loại được chia thành 3 nhóm chủ yếu:
– Nhóm 1: Kỹ năng chung bao gồm
+ Những kỹ năng đơn giản trong đời sống gia đình như: kỹ năng phòng ngừa những
bệnh lây lan qua đường tình dục, kỹ năng an toàn thực phẩm, kỹ năng hiểu biết về dinh
dưỡng…
+ Kỹ năng quản lý gia đình và các phương pháp học tập
+ Kỹ năng nâng cao đời sống hàng ngày như: Kỹ năng hiểu biết về những công nghệ
cơ bản trong đời sống hàng ngày
+ Kỹ năng hiểu biết về các giá trị đạo đức, tự chủ…
– Nhóm 2: Kỹ năng tiền nghề nghiệp: Đó là những kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tính toán, tri
thức về quyền và trách nhiệm của người chủ và người làm thuê, kỹ năng giải quyết vần đề…
– Nhóm 3: Các kỹ năng nghề nghiệp: Như trồng trọt, nuôi gia súc, sửa chữa đồ điện, sử dụng
máy tính và nói ngôn ngữ nước ngoài.
Tại Campuchia KNS được đào tạo chính quy trong nhà trường và được coi như là
những nhân tố chính trong chính sách giáo dục nhằm kết nối giáo dục với nhu cầu thị trường
để phát triển kinh tế xã hội. Sự kết nối này sẽ nâng cao tính hiệu quả nghề nghiệp của người
học sau khi tốt nghiệp và tăng cường sự đầu tư của địa phương và quốc tế, đồng thời sẽ tạo
ra nhu cầu tự học của người học. Chương trình giáo dục KNS trong các trường chính quy
đều hướng tới giúp người học có khả năng:
– Áp dụng kiến thức của các môn học khác nhau vào cuộc sống hiện thực.
– Sau khi rời ghế nhà trường là người tích cực và có trách nhiệm đối với xã hội
– Tham gia vào thế giới công việc
– Giảm nạn thất nghiệp và nghèo đói để góp phần phát triển xã hội
Để thực hiện được những mục tiêu đó, việc giáo dục KNS tại Campuchia được thực
hiện như sau:
– Các KNS chung được tích hợp vào bài học của các môn học cơ bản từ lớp 1 đến lớp
12.
– Các kỹ năng nghề nghiệp từ lớp 6 đến lớp 12 được tổ chức dạy và thực hành trong
các tiểu ban công nghệ.
– Các kỹ năng nghề đơn giản được lựa chọn thực hiện dựa trên khả năng của từng
trường.
1.1.1.3 Giáo dục kỹ năng sống tại Malaysia
Giáo dục KNS ở Malaysia do Bộ Giáo dục. Họ coi KNS là môn kỹ năng của cuộc
sống và môn này được dạy như một môn học ở trường tiểu học và THCS. Mục tiêu của môn
học này ở trường tiểu học là cung cấp cho người học những kỹ năng thực tể cơ bản để họ có
thể thực hiện các nhiệm vụ và có xu hướng kinh doanh. Còn ở bậc THCS thì mục tiêu là tạo
ra những cá nhân có thể tự thực hiện, được xoá mù về công nghệ và kinh tế, là người có sự
tự tin, sáng tạo, khả năng tương tác hiệu quả với người khác.
1.1.1.4 Giáo dục kỹ năng sống tại Indonesia
Tại Indonesia KNS được quan niệm là những kỹ năng, kiến thức, thái độ giúp người
học sống một cách độc lập. Giáo dục KNS sẽ:
– Nâng cao cơ hội việc làm cho người học
– Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực từ đó thúc đẩy việc thực hiện chính sách tự chủ
của địa phương
– Tạo ra chất lượng giáo dục cho người nghèo và người có hoàn cảnh đặc biệt.
1.1.1.5. Giáo dục kỹ năng sống tại Thái Lan
Tại đây họ quan niệm, KNS là thuộc tính hay năng lực tâm lý xã hội giúp cá nhân
đương đầu với tất cả tình huống hàng ngày một cách hiệu quả và có thể đáp ứng với hoàn
cảnh tương lai để có thể sống hạnh phúc. Nói cách khác, KNS là khả năng của cá nhân có thể
giải quyết những vấn đề trong đời sống hàng ngày để an toàn và hạnh phúc. Và ít nhất cần
hình thành cho người học 10 KNS cơ bản sau:
– Ra quyết định
– Giải quyết xung đột
– Sáng tạo
– Phân tích và đánh giá
– Giao tiếp
– Quan hệ liên nhân cách
– Làm chủ cảm xúc
– Làm chủ được những cú sốc
– Đồng cảm
– Thực hành
1.1.1.6. Giáo dục kỹ năng sống tại Ấn Độ
KNS được coi là khả năng giúp tăng cường sự lành mạnh về tinh thần và năng lực của
con người. Bao gồm những kỹ năng cơ bản như:
– Giải quyết vấn đề
– Tư duy phê phán
– Tư duy sáng tạo
– Giao tiếp
– Quan hệ liên nhân cách
– Ra quyết định
– Đàm phán
– Tự nhận thức
– Đối phó với stress và cảm xúc
– Từ chối
– Kiên định và hài hoà
1.1.1.7 Giáo dục Kỹ năng sống tại Nepal
KNS được coi như là một phương thức để ứng phó hay là những kỹ năng cần thiết để
tồn tại. Cách phân biệt kỹ năng sống cũng có những điểm khác biệt. Chẳng hạn họ phân loại
KNS thành:
– Kỹ năng tồn tại: là những kỹ năng cần có để con người có thể tồn tại
– Kỹ năng chung: Là những kỹ năng giúp con người tìm ra và giải quyết được những
vấn đề của cuộc sống.
– Kỹ năng dịch chuyển: là sự kết hợp của kỹ năng tồn tại kỹ năng chung và kỹ năng
nghề nghiệp. Giúp con người nhanh chóng thích ứng với việc phải chuyển sang nghề nghiệp
mới.
1.1.1.8 Giáo dục kỹ năng sống tại Philipine
Với quan niệm coi kỹ năng sống là những năng lực thích nghi và tính tích cực của
hành vi giúp cho cá nhân có thể ứng phó một cách hiệu quả với những yêu cầu, những thay
đổi, những trải nghiệm và tình huống của đời sống hàng ngày và vì vậy những kỹ năng cần
thiết khi giáo dục kỹ năng sống cho người học cần có là:
– Tự nhận thức
– Đồng cảm
– Giao tiếp hiệu quả
– Quan hệ liên nhân cách
– Ra quyết định
– Tư duy sáng tạo
– Tư duy phê phán
– Ứng phó
– Làm chủ cảm xúc
– Kinh doanh
Nói tóm lại, với quan niệm và cách phân loại có những nét khác nhau. Nhưng tựu
chung lại hầu hết các nước đều nhận thấy vai trò quan trọng của việc hình thành kỹ năng
sống cho người học.

1.1.2 Vấn đề giáo dục kỹ năng sống tại Việt Nam [3, tr.42] Bắt đầu từ chương trình của UNICEF năm 1996 “Giáo dục kỹ năng sống để bảo vệ
sức khỏe và phòng chống HIV/AIDS cho thanh thiếu niên trong và ngoài nhà trường”. Thuật
ngữ kỹ năng sống được người Việt Nam biết đến. Lúc đó quan niệm về kỹ năng sống được
giới thiệu trong chương trình này chỉ bao gồm những kỹ năng tự nhận thức, kỹ năng giao
tiếp, kỹ năng xác định giá trị, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng đặt mục tiêu…nhằm vào những
chủ đề giáo dục sức khỏe do các chuyên gia Úc tập huấn.
Đến giai đoạn hai với chương trình “Giáo dục sống khỏe mạnh và kỹ năng sống” thì
quan niệm về kỹ năng sống cơ bản đối với từng nhóm đối tượng được vận dụng đa dạng hơn.
Đó là những kỹ năng cần cho lĩnh vực bảo vệ sức khỏe, phòng tránh các tệ nạn xã hội dành
cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao để đương đầu với những thách thức của xã hội, vận
dụng để giải quyết các vấn đề xã hội khác nhau trong tình huống khác nhau của từng loại đối
tượng.
Sau hội thảo “Chất lượng giáo dục và kỹ năng sống” do UNESCO tài trợ được tổ chức
năm 2003 thì khái niệm kỹ năng sống được hiểu với nội hàm đầy đủ và đa dạng. Từ đó, những
người làm công tác giáo dục Việt Nam đã hiểu đầy đủ hơn về kỹ năng sống và trách nhiệm
phải giáo dục kỹ năng sống cho người học.
1.2 Những khái niệm cơ bản
1.2.1. Mục tiêu giáo dục mầm non [6] Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ,
thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào lớp một.
Giáo dục mầm non tạo sự khởi đầu cho sự phát triển toàn diện của trẻ, đặt nền tảng cho việc
học ở các cấp học tiếp theo và cho việc học tập suốt đời. Với các mục tiêu cụ thể là:
 Phát triển thể chất
– Khoẻ mạnh, cân nặng và chiều cao phát triển bình thường theo lứa tuổi.
– Thực hiện được các vận động cơ bản một cách vững vàng, đúng tư thế.
– Có khả năng phối hợp các giác quan và vận động; vận động nhịp nhàng, biết định
hướng trong không gian.
– Có kĩ năng trong một số hoạt động cần sự khéo léo của đôi tay.
– Có một số hiểu biết về thực phẩm và ích lợi của việc ăn uống với sức khoẻ.
– Có một số thói quen, kĩ năng tốt trong ăn uống, giữ gìn sức khoẻ và đảm bảo sự an
toàn của bản thân.
 Phát triển nhận thức
– Ham hiểu biết, thích khám phá, tìm tòi các sự vật, hiện tượng xung quanh.
– Có khả năng quan sát, so sánh, phân loại, chú ý, ghi nhớ có chủ định.
– Có khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề đơn giản.
– Có khả năng diễn đạt sự hiểu biết bằng các cách khác nhau (bằng hành động, hình
ảnh, lời nói…) với ngôn ngữ nói là chủ yếu.
– Có một số hiểu biết ban đầu về con người, sự vật, hiện tượng xung quanh và một số
khái niệm sơ đẳng về toán.
 Phát triển ngôn ngữ
– Có khả năng lắng nghe, hiểu lời nói trong giao tiếp.
– Có khả năng biểu đạt bằng nhiều cách khác nhau (nét mặt, cử chỉ, điệu bộ).
– Có khả năng diễn đạt rõ ràng và giao tiếp có văn hoá trong cuộc sống hàng ngày.
– Có một số kĩ năng ban đầu về việc đọc và viết.
 Phát triển tình cảm xã hội
– Có ý thức về bản thân.
– Có khả năng nhận biết và thể hiện tình cảm với con người, sự vật, hiện tượng xung
quanh.
– Có một số phẩm chất cá nhân: mạnh dạn, tự tin, tự lực.
– Có một số kĩ năng sống: tôn trọng, hợp tác, thân thiện, quan tâm, chia sẻ.
– Thực hiện một số qui tắc, qui định trong sinh hoạt ở gia đình, trường lớp mầm non,
cộng đồng gần gũi.
 Phát triển thẩm mỹ
– Có khả năng cảm nhận vẻ đẹp trong thiên nhiên, cuộc sống và trong tác phẩm nghệ
thuật.
– Có khả năng thể hiện cảm xúc, sáng tạo trong các hoạt động âm nhạc, tạo hình.
– Yêu thích, hào hứng tham gia vào các hoạt động nghệ thuật.
1.2. 2. Đặc điểm tâm lý của trẻ lớp mẫu giáo lớn
1.2.2.1 Sự phát triển cảm giác, tri giác [13, tr.176] Ở tuổi này sự phát triển về cảm giác và tri giác của trẻ phát triển mạnh mẽ.
– Đặc điểm lĩnh hội chuẩn cảm giác của trẻ mẫu giáo: Lúc đầu trẻ lĩnh hội các biến
dạng cơ bản của mỗi loại thuộc tính, sau đó trẻ học phân biệt các biến dạng của các chuẩn.
– Sự phát triển hành động tri giác của trẻ mẫu giáo: Dần chuyển hành động định hướng
bên ngoài thành hành động tri giác và tăng khả năng định hướng có mục đích, tính kế họach,
có điều khiển trong quá trình tri giác.
1.2.2.2 Đặc điểm phát triển trí nhớ của trẻ mẫu giáo lớn
– Các hình thức ghi nhớ và nhớ lại có chủ định bắt đầu xuất hiện ở mẫu giáo nhỡ và
phát triển mạnh ở mẫu giáo lớn do hoạt động của trẻ ngày càng phức tạp và do yêu cầu của
người lớn đối với trẻ ngày càng cao. Loại ghi nhớ có chủ định chủ yếu của trẻ vẫn là ghi nhớ
máy móc.
– Trí nhớ vận động: Trẻ có thể dần dần bỏ hình mẫu, nhưng những lời chỉ dẫn của
người lớn vẫn có ý nghĩa. Động tác vững vàng hơn, nhanh và chính xác hơn, ít có những
động tác thừa cơ thể.
– Trí nhớ hình ảnh: Trí nhớ hình ảnh đặc biệt phát triển. Trẻ nhớ những bức tranh mà
trẻ đã vẽ, nhớ phong cảnh mà trẻ đã tham quan. Biểu tượng về thế giới xung quanh ở trẻ đã
gắn kết với nhau, mang tính sinh động và hấp dẫn.
– Trí nhớ từ ngữ logic: Vốn tri thức, biểu tượng và những khái niệm ban đầu về thế
giới xung quanh, đỏi hỏi trẻ phải nắm vững ngôn ngữ, điều này giúp trẻ phát triển trí nhớ từ
ngữ logic.
– Trí nhớ cảm xúc: Trẻ nhớ những cảm xúc vui buồn mà trẻ đã trải qua. Trí nhớ cảm
xúc là một dạng của sự hồi tưởng giúp đời sống của trẻ thêm phong phú và tinh tế. Sự hồi
tưởng có liên quan đến tự ý thức của trẻ. Trong hồi tưởng của trẻ có những điều liên quan
đến những thời điểm quan trọng trong cuộc đời đứa trẻ và trong quan hệ với người khác. Trí
nhớ tác động đến quá trình hình thành nhân cách.
1.2.2.3. Đặc điểm phát triển tư duy
Ở trẻ lớp mẫu giáo lớn, loại tư duy chủ yếu là tư duy trực quan hình ảnh. Khi giải
quyết vấn đề đặt ra, trẻ hay suy nghĩ dựa vào tư duy trực quan hình ảnh. Trẻ giải quyết các
vấn đề dựa vào các hình ảnh cụ thể vẫn dễ dàng hơn khi bài toán đó được giao dưới hình
thức các con số trừu tượng.
1.2.2.4. Đặc điểm phát triển tưởng tượng
Trí tưởng tượng của trẻ mẫu giáo được phát triển mạnh mẽ. Tuổi mẫu giáo là giai đoạn
phát cảm về sự phát triển tưởng tượng. Trẻ rất hay tưởng tượng. Hình ảnh tưởng tượng của trẻ
bay bổng, rực rỡ, giàu màu sắc xúc cảm và hay vi phạm hiện thực.
– Tưởng tượng của trẻ vẫn chủ yếu mang tính tái tạo, không chủ định. Tưởng tượng tái
tạo của trẻ mang tính có chủ định và tích cực hơn. Tưởng tượng có chủ đích dần được hình
thành khi trẻ tự xây dựng ý tưởng, lập kế họach và thực hiện ý tưởng ấy. Trẻ có khả năng
tưởng tượng thầm trong óc không cần chỗ dựa trực quan ở bên ngoài. Tưởng tượng sáng tạo
dần được phát triển.
1.2.2.5. Vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ mẫu giáo
Trò chơi là hoạt động chủ đạo của mẫu giáo. Các đặc điểm của trò chơi (chủ yếu là trò
chơi sắm vai có chủ đề) mang tính ký hiệu – tượng trưng, phải có sự tham gia bắt buộc của
tưởng tượng, giàu tính cảm xúc, mang tính tự nguyện, mang tính tự lập, trong trò chơi, trẻ
nhận cho mình một vai nào đó phù hợp với chủ đề chơi.
Ở trẻ mẫu giáo lớn, chủ đề chơi của trẻ đa dạng hơn, phản ánh cuộc sống hiện thực xa
hơn như “cửa hàng ăn, hiệu cắt tóc”, “bệnh viện”. Thời gian chơi của trẻ kéo dài đến hàng giờ
và có thể duy trì trong vài ngày. Khi thực hiện các hành động chơi, trẻ ưu tiên cho việc sử
dụng các kết quả của các hành động đó cho thành viên của trò chơi. Các hành động chơi của
trẻ được rút gọn, được khái quát hóa và mang tính ước lệ. Nội dung chơi cơ bản của trẻ là tuân
thủ các quy tắc hành vi xã hội và các mối quan hệ xã hội phù hợp với vai chơi. Trẻ thường cãi
nhau cái gì giống với thực tế, cái gì không.
1.2.2.6. Đặc điểm giao tiếp của trẻ mẫu giáo lớn
– Đến cuối tuổi mẫu giáo, xuất hiện hình thức giao tiếp cấp cao với người lớn – giao
tiếp nhân cách ngoài tình huống. Trẻ tập trung vào thế giới con người chứ không phải thế
giới đồ vật. Trong các cuộc trò chuyện của trẻ, các chủ đề về cuộc sống, về công việc của
người lớn và các mối quan hệ qua lại của họ chiếm ưu thế. Nhờ sự hướng dẫn của người lớn,
trẻ nắm được những chuẩn mực đạo đức, đánh giá những hành vi của mình và hành vi của
mọi người xung quanh. Xuất hiện ở trẻ nhu cầu được hiểu biết và thông cảm lẫn nhau.
– Từ 4-6 tuổi trẻ mẫu giáo có giao tiếp công việc tình huống với bạn cùng tuổi. Nhu cầu
giao tiếp cơ bản của trẻ mẫu giáo là cải thiện sự hợp tác trong công việc và phối hợp các hành
động của mình với bạn để đạt mục đích. Đến năm thứ 5 của cuộc đời, trẻ thường hỏi về các
thành tích của bạn, đòi hỏi mọi người công nhận các thành tích của bản thân, vạch ra sự thất bại
của trẻ khác và thử giấu đi những thất bại của bản thân.
– Ở trẻ mẫu giáo lớn hình thức giao tiếp công việc ngoài tính huống được phát triển. Hoạt
động chơi của trẻ đòi hỏi trẻ phải thống nhất với bạn và vạch ra từ trước kế họach của bản thân.
Ở trẻ xuất hiện hứng thú với nhân cách của bạn, không liên hệ gì với các hành động của người
bạn đó. Mặc dù các động cơ giao tiếp về công việc vẫn giữ vai trò chủ đạo, tuy nhiên trẻ đã nói
chuyện với nhau về các chủ đề nhận thức và nhân cách.
– Các đặc điểm giao tiếp với các bạn được thể hiện rõ ràng trong các chủ đề trò chuyện
của trẻ. Trẻ mẫu giáo bé thường nói về những gì trẻ nhìn thấy, hay là về cái mà trẻ có. Các
chủ đề này được duy trì trong suốt tuổi mẫu giáo. Trẻ mẫu giáo nhỡ thường cho bạn thấy là
mình biết làm cái gì và làm được việc đó như thế nào. Trẻ mẫu giáo lớn trẻ thường hay kể về
bản thân, về cái gì trẻ thích và không thích, chúng chia sẻ với bạn các nhận thức, “kế hoạch
cho tương lại”.
1. 2.2.7 Đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo lớn
– Các hình thức ngôn ngữ có kết cấu chặt chẽ được hình thành, tính biểu cảm của ngôn
ngữ được phát triển. Đứa trẻ nắm được quy luật của tiếng mẹ đẻ, học cách sắp xếp những ý
nghĩ của mình một cách logic, chặt chẽ. Sự lập luận trở thành phương pháp giải quyết các
nhiệm vụ trí tuệ, ngôn ngữ trở thành công cụ của tư duy và phương tiện của nhận thức.
– Chức năng điều khiển của ngôn ngữ được phát triển biểu hiện trong sự hiểu các tác
phẩm văn học, sự thực hiện hướng dẫn và yêu cầu của người lớn. Chức năng lập kế hoạch
của ngôn ngữ được hình thành khi giải quyết các nhiệm vụ thực hành và nhiệm vụ trí tuệ.
– Ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo trở thành hoạt động đặc biệt dưới các hình thức như: sự
lắng nghe, đàm thoại, thảo luận và kể chuyện. Hoàn thiện quá trình phát triển ngữ âm, xuất
hiện những tiền đề nắm vững ngữ pháp.

1.2.3. Khái niệm kỹ năng, kỹ năng sống
1.2.3.1 Khái niệm kỹ năng
Các tác giả nghiên cứu về kỹ năng đã đưa ra những quan niệm khác nhau về kỹ năng.
Trong các từ điển, kỹ năng được định nghĩa như sau:
– Kỹ năng là cách thức thực hiện hành động đã được chủ thể tiếp thu, được đảm bảo
bằng tập hợp các tri thức và kỹ xảo đã được lĩnh hội” [32] – Kỹ năng là khả năng vận dụng những kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực
nào đó vào thực tế [19] – Kỹ năng là làm một cái gì đó, có được nhờ học tập, thử nghiệm
– Kỹ năng là khả năng vận dụng các tri thức khoa học thu thập được vào thực tiễn để
có thể thực hiện tốt một việc gì đó.
– Kỹ năng là cách thức cơ bản để chủ thể thực hiện hành động, thể hiện bởi tập hợp những
kiến thức đã thu lượm được và những thói quen, kinh nghiệm [1] Để hình thành kỹ năng các tác giả đã chỉ ra rằng: khi tiến hành một hoạt động nào đó.
Lúc đầu phải xác định mục đích của nó, sau đó chỉ ra và giúp người học hiểu được cách thức
thực hiện hoạt động này, trình tự thực hiện các hoạt động và cung cấp các biểu tượng về kỹ
thuật hoàn thành chúng [5]. Tri thức về mục đích của hoạt động, các khái niệm, các biểu
tượng về các cách thức để đạt được mục tiêu cần được nắm vững trước khi thực hiện các
hành động để hình thành kỹ năng. Trong quá trình đó các khái niệm, biểu tượng sẽ được mở
rộng hơn, trở nên sâu sắc hơn, hoàn thiện hơn.
Người có kỹ năng về hành động nào đó phải có tri thức về hành động đó, hành động
theo đúng yêu cầu và đạt kết quả trong mọi điều kiện khác nhau. Theo K.I Platonov và
G.G.Golubev kỹ năng là năng lực của người thực hiện công việc có kết quả với một chất
lượng cần thiết trong những điều kiện mới và những khoảng thời gian tương ứng. Bất kỳ một
kỹ năng nào cũng bao hàm trong đó cả biểu tượng, khái niệm, vốn tri thức, sự tự kiểm tra,
điều chỉnh quá trình hoạt động.
– Tác giả Nguyễn Đức Hưởng đưa ra các chỉ báo đánh giá mức độ thuần thục, thành
thạo của kỹ năng như sau:
+ Mức độ hiểu biết về hành động và các thao tác cấu thành hành động
+ Tốc độ thực hiện hành động, thực hiện các thao tác cấu thành hành động
+ Tính nhịp nhàng trong phối hợp các thao tác hành động
+ Hiệu quả của hành động
Khi đánh giá kỹ năng cần phải sử dụng tổng hợp các chỉ báo trên. Nếu chỉ sử dụng
một chỉ báo đơn lẻ thì có thể dẫn đến nhầm lẫn (chẳng hạn như coi người có tri thức, hoặc
người có hành động nhanh, người làm việc có hiệu quả là người có kỹ năng) [10] Như vậy có thể nói, kỹ năng là khả năng vận dụng kiến thức vào trong thực tiễn để
thực hiện có kết quả một hành động nào đó.
1.2.3.2 Khái niệm kỹ năng sống [18, tr.8] 
Theo WHO ( tổ chức Y tế thế giới), kỹ năng sống là những kỹ năng mang tính
tâm lý xã hội và kỹ năng về giao tiếp được vận dụng trong những tình huống hàng ngày để
tương tác một cách có hiệu quả với người khác và giải quyết một cách có hiệu quả những vấn
đề, những tình huống của cuộc sống hàng ngày.

Theo UNICEP ( quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc), Kỹ năng sống là những hành vi
cụ thể, thể hiện khả năng chuyển đổi kiến thức và thái độ thành hành động thích ứng trong
cuộc sống. Kỹ năng sống phải dựa trên nhận thức, thái độ và chuyển biến thành hành vi như một
yêu cầu liên hoàn và có định hướng. Giáo dục dựa trên kỹ năng sống cơ bản là sự thay đổi trong
hành vi hay một sự phát triển hành vi nhằm tạo sự cân bằng giữa kiến thức, thái độ và hành vi.

Theo UNESCO ( tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên hợp quốc),
thì kỹ năng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào
cuộc sống hàng ngày.
Như vậy, kỹ năng sống chính là những kỹ năng tâm lý- xã hội nhằm giúp cá nhân giải
quyết một cách có hiệu quả những yêu cầu, thách thực của cuộc sống đặt ra và thích nghi với
những yêu cầu, thách thức đó.
1.2.4. Phân loại kỹ năng sống [ 3, tr.10] Có nhiều cách phân loại kỹ năng sống
 Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO) gồm ba nhóm kỹ năng:
– Nhóm kỹ năng nhận thức gồm các kỹ năng:
+ Tự nhận thức bản thân: bao gồm sự nhìn nhận về bản thân, tính tình, mặt mạnh, mặt
yếu, ước muốn của chúng ta cũng như những điều mà chúng ta không thích. Ý thức về bản
thân giúp chúng ta nhận ra stress hay tình trạng bị áp lực để ứng phó kịp thời. Ý thức về bản
thân là một tiền đề quan trọng để truyền thông và giao tiếp có hiệu quả cũng như để thấu cảm
với người khác.
+ Kỹ năng sáng tạo: góp phần vào việc lấy quyết định và giải quyết vấn đề bằng cách
giúp chúng ta xem xét tất cả các biện pháp khác nhau và suy nghĩ về các hậu quả của việc ta
hành động hay không hành động.
+ Kỹ năng ra quyết định: Giúp chúng ta chọn những quyết định tích cực liên quan đến
cuộc sống của chúng ta.
+ Kỹ năng giải quyết vấn đề: giúp ta xử lý những khó khăn gặp phải một cách tích cực
nhất. Những vấn đề gặp phải nếu không quan tâm giải quyết sẽ gây ra stress, dẫn theo những
xáo trộn về cuộc sống và sức khoẻ.
+ Kỹ năng tư duy,
+ Kỹ năng xác định giá trị,
+ Kỹ năng tự đặt mục tiêu.
– Nhóm kỹ năng liên quan đến cảm xúc gồm các kỹ năng:
+ Kỹ năng nhận biết và chịu trách nhiệm về cảm xúc của mình,
+ Kỹ năng kiềm chế và kiểm soát được cảm xúc,
+ Kỹ năng tự giám sát- tự điều chỉnh cảm xúc của cá nhân.
– Nhóm kỹ năng xã hội: Nhóm này gồm các kỹ năng: [18, tr.8] + Kỹ năng giao tiếp và truyền thông: Giúp con người thiết lập và duy trì các mối quan
hệ một cách tích cực,
+ Kỹ năng cảm thông: Là khả năng hình dung hoàn cảnh sống của người khác. Cảm
thông chúng ta chấp nhận người kia dù họ rất khác với chúng ta. Điều này sẽ giúp cải thiện
các mối tương tác xã hội. Đồng thời, cảm thông còn giúp chúng ta có thái độ phù hợp với
những người cần sự giúp đỡ của chúng ta,
+ Kỹ năng thích ứng với cảm xúc của người khác: Đó là cách nhìn nhận các cảm xúc
nơi ta và người khác, ý thức rằng cảm xúc ảnh hưởng đến hành vi như thế nào và có khả
năng ứng phó với cảm xúc một cách phù hợp,
+ Kỹ năng chia sẻ, kỹ năng hợp tác,
+ Kỹ năng gây thiện cảm
 Theo quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) có 3 nhóm sau đây:
– Nhóm kỹ năng tự nhận thức và sống với chính mình. Nhóm này gồm:
+ Kỹ năng tự nhận thức và đánh giá bản thân,
+ Kỹ năng xây dựng mục tiêu cuộc sống,
+ Kỹ năng bảo vệ bản thân,
+ Kỹ năng kiên định,
+ Kỹ năng đương đầu với cảm xúc,
+ Kỹ năng đương đầu với căng thẳng…
– Nhóm kỹ năng nhận thức và sống với người khác. Nhóm này có các kỹ năng:
+ Kỹ năng thiết lập quan hệ,
+ Kỹ năng hợp tác và làm việc nhóm: Biểu lộ sự tôn trọng đối với sự đóng góp và
phong cách riêng của người khác. Đồng thời biết đánh giá khả năng và sự đóng góp của bản
thân cho nhóm.
+ Kỹ năng thương lượng: Đây không chỉ là thương lượng với người khác mà còn
thương lượng với chính bản thân mình. Để thương lượng với người khác một cách có hiệu
quả, người ta cần biết rõ mình muốn gì trong cuộc sống, nắm chắc các giá trị và niềm tin của
bản thân để có thể nói KHÔNG với những hành vi có hại hay những cám dỗ có nguy cơ cao,
+ Kỹ năng đứng vững trước những áp lực tiêu cực.
– Nhóm kỹ năng ra quyết định và làm việc hiệu quả:
+ Kỹ năng phân tích vấn đề,
+ Kỹ năng nhận thức thực tế, ra quyết định, ứng xử và giải quyết vấn đề,
+ Kỹ năng tư duy sáng tạo…
 Theo tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục Liên hợp quốc (UNESCO)
gồm hai nhóm sau:
– Nhóm kỹ năng chung: nhóm này gồm những kỹ năng cơ bản mà mỗi cá nhân đều có
thể có để thích ứng với cuộc sống chung bao gồm các kỹ năng: kỹ năng nhận thức, kỹ năng
liên quan đến cảm xúc và các kỹ năng cơ bản về xã hội.
– Nhóm kỹ năng chuyên biệt. Nhóm này gồm các kỹ năng được thể hiện trong các lĩnh
vực cụ thể của đời sống xã hội như: Các kỹ năng về sức khỏe và dinh dưỡng, kỹ năng liên
quan đến giới và giới tính, kỹ năng về các vấn đề xã hội như ma túy, HIV- AIDS, các kỹ
năng liên quan đến môi trường thiên nhiên, các vấn đề bạo lực, rủi ro, những kỹ năng liên
quan đến cuộc sống gia đình, môi trường cộng đồng, hòa bình và giải quyết xung đột, phòng
tránh buôn bán trẻ em và phụ nữ…

 Tổ chức ESCAP ( Hội đồng kinh tế xã hội châu Á Thái Bình Dương của
Liên Hợp Quốc)
Theo tổ chức này họ phân loại kỹ năng sống thành 3 dạng
– Kỹ năng sống để phát triển cá nhân,
– Kỹ năng sống để tạo mối quan hệ với người khác,
– Kỹ năng công nghệ theo đề nghị của các đại diện trẻ tại một hội nghị. Họ nhấn mạnh
đến kỹ năng công nghệ thông tin.
Dù có cách sắp xếp khác nhau cho phù hợp với từng mục đích của các tổ chức, nhưng
tất cả đều dựa trên 10 kỹ năng sống cơ bản như:
– Lấy quyết định
– Giải quyết vấn đề
– Suy nghĩ sáng tạo
– Suy nghĩ có phán đoán
– Truyền thông hiệu quả
– Giao tiếp giữa người với người
– Ý thức về bản thân
– Khả năng thấu cảm
– Ứng phó với cảm xúc
– Ứng phó với stress
1.2.5. Kỹ năng sống của trẻ lớp mẫu giáo lớn [7] 1.2.5.1 Kỹ năng hiểu biết và chăm sóc sức khỏe, dinh dưỡng

– Biết một số hoạt động của bản thân trẻ trong sinh hoạt hàng ngày có lợi cho sức
khỏe, sự lớn lên và phát triển của cơ thể

– Kể được tên một số thực phẩm hoặc món ăn cần có trong bữa ăn hàng ngày

– Biết một số hành vi ăn uống có hại cho sức khỏe

– Biết thuốc lá có hại cho sức khỏe và thể hiện thái độ không đồng tình với người hút
thuốc;

– Biết che miệng khi ho, hắt hơi, ngáp
1.2.5.2 Kỹ năng chăm sóc vệ sinh cá nhân

– Biết rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và khi tay bẩn;

– Có thói quen rửa mặt, đánh răng hàng ngày;

– Biết chọn quần áo phù hợp với thời tiết;

– Giữ đầu tóc gọn gàng, quần áo sạch sẽ.
1.2.5.3 Kỹ năng giữ an toàn cá nhân

– Biết kêu cứu khi gặp nguy hiểm;

– Nhận biết và không tự ý sử dụng những đồ vật gây nguy hiểm

– Không đi theo và nhận quà của người lạ khi chưa được người thân cho phép;
– Biết ý nghĩa và có ý thức thực hiện theo quy định của một số biển báo giao thông,
biển báo nơi nguy hiểm.
1.2.5.4 Kỹ năng nhận thức về bản thân
– Nói được họ và tên, địa chỉ nhà hoặc số điện thoại, tên bố, mẹ của mình;
– Biết mình là trai hay gái và có ứng xử phù hợp;
– Nói được khả năng của bản thân
– Biết đề xuất những trò chơi và hoạt động thể hiện sở thích của cá nhân.
1.2.5.5 Kỹ năng tự tin và tự trọng
– Chấp nhận và cố gắng thực hiện công việc được giao;
– Hài lòng khi hoàn thành công việc;
– Chủ động và độc lập trong một số hoạt động đơn giản hằng ngày
– Mạnh dạn bày tỏ ý kiến của bản thân.
1.2.5.6 Kỹ năng cảm nhận và thể hiện cảm xúc
– Nhận biết trạng thái cảm xúc vui, buồn, tức giận, sợ hãi, ngạc nhiên, xấu hổ của
người khác;
– Biết bộc lộ cảm xúc vui, buồn, tức giận, sợ hãi, ngạc nhiên, xấu hổ;
– Biết an ủi hoặc chia vui với người thân và bạn bè;
– Quan tâm, thích thú đối với các hiện tượng trong thiên nhiên
– Thích chăm sóc cây cối, con vật thân thuộc;
– Thay đổi hành vi và thể hiện cảm xúc phù hợp với hoàn cảnh;
– Cố gắng kiềm chế những cảm xúc tiêu cực
1.2.5.7 Kỹ năng thiết lập mối quan hệ tích cực với bạn và người lớn
– Dễ hoà đồng với bạn trong nhóm chơi;
– Chủ động giao tiếp với bạn và người lớn gần gũi;.
– Chia sẻ cảm xúc, kinh nghiệm và đồ chơi với bạn;
– Sẵn sàng giúp đỡ khi bạn gặp khó khăn;.
– Có nhóm bạn chơi thường xuyên;
– Tuân theo thứ tự luân phiên khi tham gia vào các hoạt động.
1.2.5.8 Kỹ năng hợp tác với người khác
– Biết lắng nghe ý kiến của bạn;
– Biết trao đổi ý kiến của mình với các bạn;
– Biết tìm cách để giải quyết mâu thuẫn