CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP
MỘT SỐ Ý KIẾN VỀ HOÀN THIỆN CHÍNH
SÁCH THÚC ĐẨY XUẤT KHẨU CÁC SẢN
PHẨM RAU QUẢ Ở VIỆT NAM
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
LỜI MỞ ĐẦU
Với ưu thế về điều kiện sinh thái và lao động, Việt Nam có tiềm năng lớn
về sản xuất các loại rau quả mà thị trường thế giới có nhu cầu như chuối, vải,
dứa, xoài nhãn, chôm chôm… và một số loại rau vụ Đông có giá trị kinh tế cao
như dưa chuột, khoai tây, cà chua, ngô rau… Những năm trước đây, khi còn
thị trường Liên Xô và các nước trong khối SEV, năm cao nhất Việt Nam đã
xuất khẩu được khối lượng rau quả tươi và rau quả chế biến trị giá 30 triệu
Rúp chuyển nhượng. Từ khi đất nước chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế, do
thị trường truyền thống bị thu hẹp, thị trường mới còn đang trong giai đoạn thử
nghiệm, chưa ổn định, hơn nữa chất lượng, số lượng, mẫu mã, giá cả sản
phẩm đạt được còn rất thấp. Nếu so sánh kim ngạch xuất khẩu các loại rau
quả của Việt Nam với mốt số nước Châu Á có tiềm năng vế sản xuất các loại
rau quả như nước ta thì kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam còn rất
thấp. Điều đó chứng tỏ tiềm năng lớn về xuất khẩu rau quả chưa được khai
thác.
Bước đầu tìm hiểu nguyên nhân hạn chế khả năng xuất khẩu rau quả
cho thấy ngoài lý do biến động thị trường xuất khẩu truyền thống thì một
nguyên nhân quan trọng khác là chưa có những giải pháp hữu hiệu thúc đẩy
xuất khẩu rau quả. Một thời gian dài, ở tầm vĩ mô, chúng ta còn coi nhẹ sản
phẩm rau quả, chưa đánh giá đúng mức lợi thế so sánh của nó trong lĩnh vực
xuất khẩu.
Cho nên, việc nghiên cứu những giải pháp và đề xuất các chính sách
tác động thúc đẩy hoạt động xuất khẩu thời gian tới là rất cấp thiết góp phần
tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu rau quả nên em đã quyết định chọn đề tài:
Một số ý kiến về hoàn thiện chính sách thúc đẩy xuất khẩu các sản
phẩm rau quả ở Việt Nam
Đề tài này sẽ tập trung nghiên cứu, đề xuất các chính sách và giải pháp
chủ yếu nhằm thúc đẩy xuất khẩu một số sản phẩm rau quả ở Việt Nam từ
nay tới năm 2010, trong đó tập trung vào một số loại quả như chuối, dứa, vải
và rau vụ Đông.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Đề tài gồm 3 chương, được trình bày như sau:
Chương I: Vai trò của cơ chế chính sách của Nhà nước đối với việc
thúc đẩy xuất khẩu rau quả
Chương II: Phân tích thực trạng xuất khẩu rau quả và hệ thống
chính sách tác động tới xuất khẩu rau quả của Việt Nam.
Chương III: Một số định hướng và hoàn thiện chính sách thúc đẩy
xuất khẩu một số sản phẩm rau quả của Việt Nam từ nay đến năm 2010
Do thời gian có hạn cùng với kiến thức và sự hiểu biết của em về lĩnh
vực xuất nhập khẩu rộng lớn và phức tạp còn hạn chế, do vậy đề tài này
không thể tránh khỏi những khiếm khuyết. Em rất mong nhận được sự dạy dỗ
và chỉ bảo của các thầy cô giáo.
Em xin chân thành cảm ơn thầy giáo hướng dẫn: Hoàng Minh Đường
cùng các thầy cô giáo trong khoa Thương Mại và các cô chú cán bộ Vụ xuất
nhập khẩu – Bộ Thương Mại đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành tốt đề tài này.
CHƯƠNG I
VAI TRÒ CỦA CHÍNH SÁCH CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI VIỆC THÚC
ĐẨY XUẤT KHẨU RAU QUẢ
I/ Xuất khẩu rau quả và các hình thức xuất khẩu rau quả ở Việt Nam hiện
nay
1. Xuất khẩu trực tiếp
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Xuất khẩu trực tiếp là việc xuất khẩu các loại hàng hoá rau quả và dịch
vụ do các doanh nghiệp của Tổng công ty hoặc do các doanh nghiệp của các
địa phương trong nước sản xuất, tới khách hàng nước ngoài thông qua các
đơn vị thành viên của Tổng công ty.
Về nguyên tắc: Xuất khẩu trực tiếp có thể làm tăng thêm rui ro trong kinh
doanh, song nó lại có những ưu điểm nổi bật:
– Giảm bớt chi phí trung gian do đó tăng lợi nhuận doanh nghiệp
– Có thể liên hệ trực tiếp và đều đặn với khách hàng và thị trường, biết
được nhu cầu của người tiêu dùng và thị trường, biết được nhu cầu của
người tiêu dùng và tiến độ tiêu thụ hàng hoá của thị trường thế giới, trên cơ
sở đó có thể điều chỉnh khả năng cung ứng sản phẩm và những điều kiện bán
hàng cần thiết.
2. Xuất khẩu uỷ thác
Đây là hinh thức kinh doanh, trong đó đơn vị xuất khẩu đóng vai trò là
người trung gian thay cho đơn vị sản xuất, tiến hành ký kết hợp đồng ngoại
thường và các thu tục cần thiết khác, để xuất khẩu hàng hóa do người khác
sản xuất, thông qua đó thu được một số tiền nhất định dưới hình thức phí uỷ
thác xuất khẩu.
Hình thức này bao gồm các bước:
* Ký hợp đồng xuất khẩu uỷ thác với các đơn vị trong nước.
Ký hợp đồng xuất khẩu, giao hoàng và thanh toán tiền với bên nước
ngoài.
* Nhận phí uỷ thác xuất khẩu từ đơn vị trong nước.
Ưu điểm của hình thức này là mức độ rủi ro thấp, đặc biệt là không cần
bỏ vốn kinh doanh, tạo được việc làm cho người lao động, đồng thời cũng thu
được một khoản lợi nhuận đáng kể trong hoạt động xuất khẩu uỷ thác. Không
chịu trách nhiệm trong việc tranh chấp và khiếu nại về chất lượng hàng hoá uỷ
thác.
3. Xuất khẩu theo Nghị định thư
Đây là hình thức xuất khẩu hàng hoá ( thường là để trả nợ nước ngoài)
được ký kết hợp đồng theo nghị định giữa hai chính phủ.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Hình thức này cho phép doanh nghiệp tiết kiệm được các khoản chi phí
trong việc nghiên cứu thị trường, tìm kiếm bạn hàng, xúc tiến thương mại và
thường không có sự rủi ro trong thanh toán thương mại.
Trên thực tế, hình thức này chỉ tồn tại trong thời kỳ cơ chế tập trung bao
cấp, thị trường xuất khẩu rau quả chủ yếu là Liên Xô cũ và một số nước xã hội
chủ nghĩa ở khu vực Đông Âu. Hình thức xuất khẩu hàng hóa theo Nghị định
thư của Chính phủ chỉ giao nhiệm vụ cho một số doanh nghiệp Nhà nước
đảm nhiệm, Hình thức này đã chấm dứt từ năm 1995, đến nay nền kinh tế
nước ta thực sự vận động theo cơ chế thị trường.
4. Xuất khẩu tại chỗ
Đây là hình thức kinh doanh mới nhưng đang phát triển và có xu hướng
phát triển rộng rãi do nó có những ưu điểm sau:
– Đặc điểm của loại hình xuất khẩu này là hàng hoá không vượt qua
biên giới quốc gia mà khách hàng vẫn có thể mua được hàng hoá. Do vậy,
nhà xuất khẩu không cần đích thân ra nước ngoài để đàm phán trực tiếp với
người mua mà chính người mua lại đến trực tiếp đàm phán với người xuất
khẩu.
– Mặt khác, doanh nghiệp cũng không cần phải tiến hành các thủ tục
như: thủ tục tục hải quan, mua bảo hiểm hàng hóa, thuê phương tiện vận tải
vận chuyển. Do đó giảm được một số chi phí khá lớn.
Trong thời kỳ nền kinh tế ta mở cửa hội nhập với kinh tế thế giới, đầu tư
nước ngoài và kinh tế du lịch ngày càng phát triển, khách du lịch và dân di cư
tạm thời ngày càng tăng nhanh. Các doanh nghiệp xuất khẩu rau quả có thể
liên hệ trực tiếp với các hoạt động cung cấp dịch vụ hoặc bán hàng để thu
ngoại tệ. Ngoài ra doanh nghiệp có thể sử dụng chính số khách du lịch này
làm nhân tố quảng cáo và khuyến trương sản phẩm của doanh nghiệp.
– Sản xuất trong nước phát triển và mở rộng các hình thức đầu tư, xuất
hiện một loạt khu chế xuất ra đời, cần sử dụng rau quả, việc đáp ứng được
nhu cầu cho tổ chức này cũng chính là hình thức xuất khẩu có hiệu quả và
đang được nhiều doanh nghiệp chú ý sử dụng. Việc thanh toán tiền theo
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
phương thức này cũng rất nhanh chóng, có thế là đồng nội tệ, hoặc ngoại tệ
do hai bên tự thoả thuận trong hợp đồng thương mại.
II/ Kinh nghiệm của một số nước thành công trong lĩnh vực xuất khẩu
rau quả
Qua nghiên cứu kinh nghiệm của các nước thành công trong lĩnh vực
xuất khẩu rau quả như Malaysia, Inđônêsia, Thái Lan… cho thấy chính phủ rất
quan tâm tới việc phát triển ngành rau quả trong đó có lĩnh vực xuất khẩu rau
quả. Sự quan tâm đó thể hiện thông qua các chủ trương phát triển các vùng
rau quả tập trung hay nói cách khác là xúc tiến việc sản xuất rau quả trên quy
mô lớn. Và sau đó, các đơn vị sản xuất rau quả quy mô lớn sẽ được hình thàn
bởi các tư nhân. Chính các tư nhân cũng rất tự nguyện đầu tư công nghệ, các
phương tiện chế biến và tiếp thị cho các chủ trang trại nhỏ nhằm tạo ra hàng
hoá.
1. Kinh nghiệm của Malaysia
Trong những cố gắng xúc tiến phát triển nhanh chóng công nghiệp,
Chính phủ cũng đưa ra những khuyến khích về mặt tài chính đầy sức hấp
dẫn, hay những khuyến khích đầu tư, khuyến khích về thuế nhằm hỗ trợ
người sản xuất.
Malaysia còn khuyến khích sản xuất lớn loại cây ăn quả. Các loại cây
này được cân nhắc, lựa chọn trên cơ sở nhu cầu tiêu thụ trong và ngoài nước,
trong đó bao gồm cả các loại rau quả có nhu cầu tiêu thụ trong và ngoài nước.
Đồng thời, các vụ chức năng trực thuộc Bộ Nông Nghiệp còn thực hiện các
dịch vụ tư vấn cho sản xuất, tư vấn tiếp thị cho các nhà quản lý. Các vườn cây
ăn quả được tổ chức theo nhóm có thể trợ giúp dưới hình thức tín dụng, cung
ứng các yếu tố đầu vào và các điều kiện tiếp thị.
Ở Malaysia còn có hội đồng ngành cây ăn quả được thành lập nhằm
mục đích xúc tiến sự liên kết giữa các khu vực nhà nước và tư nhân. Mạng
lưới của Hội đồng gồm các đại diện của các Bộ, cục, các công ty, các trường
đại học và các đơn vị tư nhân có liên quan tới sụ phát triển của ngành cây ăn
quả.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Malaysia còn thực hiện những khuyến khích trong việc trồng cây ăn quả
hàng hoá. Phù hợp với các mục tiêu của chính sách nông nghiệp quốc gia,
chính phủ Malaysia hàng năm vẫn đưa ra những khuyến khích về tài chính và
tiền tệ nhằm khuyến khích việc trồng, chế biến, xuất khẩu các loại cây ăn quả
phổ biến ở Malaysia trên quy mô các công ty ( bao gồm hợp tác xã nông
nghiệp, các nông hội, các công ty cổ phần….) muốn tham gia vào việc trồng
cây ăn quả để bán đều có quyền được hưởng các khuyến khích về thuế ( ví
dụ: các đơn vị mới tham gia kinh doanh được khuyến khích miễn giảm thuế
trong 5 năm kể từ khi bắt đầu thực hiện.
Các dự án nông nghiệp đã được chấp thuận, nghĩa là những dự án đã
được Bộ Tài chính thông qua, chi phí cơ bản ban đầu cũng được khấu trừ
trong trường hợp: khai hoang, trồng mới, xây dựng đường xá, cầu cống ở
nông thôn, xây dựng công trình thuỷ lợi phục vụ tưới tiêu. Các dự án này còn
có quyền được hưởng thuế đặc biệt. Chính phủ cũng quy định đối với từng
loại cây, khoảng thời gian và diện tích tối thiểu được hưởng.
Để thúc đẩy xuất khẩu, Chính phủ cũng có những khuyến khích trợ giúp
xuất khẩu, trợ giúp phí tổn khi xúc tiến việc xuất khẩu, trợ giúp các nhà xuất
khẩu thâm nhập vào các thị trường mới, trợ giúp trong việc xây dựng các kho
chứa, bảo quản rau quả,
Đối với lĩnh vực chế biến rau quả trồng trọt và chế biến cây ăn quả trên
quy mô lớn, các công ty mới ra đời được hưởng 5 năm giảm thuế. Vấn đề này
được Bộ Thương mại và công nghiệp họp bàn và xác định trên cơ sở các tiêu
chuẩn về giá trị của tài sản chung ( bao gồm đất đai), số công nhân cố định trong
thời gian dài và tác dụng thúc đẩy sự phát triển kinh tế – kỹ thuật của đất nước.
Các nhà xuất khẩu các sản phẩm trái cây được chế biến (như các nhà
xuất khẩu, các công ty chế biến, các công ty thương mại) được hưởng chính
sách khuyến khích như trợ cấp xuất khẩu, cấp tín dụng xuất khẩu, chuẩn bị
cho các nhà xuất khẩu các khoản tín dụng với lãi suất có thể giúp cho họ cạnh
tranh hữu hiệu hơn trên thị trường quốc tế. Chính phủ cũng miễn thuế nhập
khẩu máy móc thiết bị phục vụ cho công nghiệp chế biến xuất khẩu.
2. Kinh nghiệm phát triển ngành đồ hộp của Đài Loan
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Trong giai đoạn đầu công nghiệp hoá ở Đài Loan, nông nghiệp vẫn còn
chiếm một tỷ trọng đáng kể trong thu nhập quốc dân. Cung với nông nghiệp
công nghiệp chế biến thực phẩm có vai trò quan trọng trong xuất khẩu thu
ngoại tệ, một hoạt động cần thiết cho quá trình công nghiệp hoá. Do vậy,
Chính phủ có kế hoạch phát triển ngành thực phẩm dự trữ và đóng hộp và có
những tác động thúc đẩy lĩnh vực này phát triển.
Vào khoảng cuối nhưng năm 50, xuất khẩu chủ yếu của ngành chế biến
thực phẩm Đài Loan là dứa hộp, với trị giá xuất khẩu chiếm tới 90% toàn
ngành. Để đảm bảo uy tín của dứa hộp Đài Loan và tránh tình trạng hỗn loạn
trong sản xuất và xuất khẩu, Chính phủ Đài Loan đã đặt ra nhiều tiêu chuẩn
về các cơ sở đóng hộp và dứa hộp cho xuất khẩu. Cho đến nay chỉ có trên 20
nhà máy đồ hộp dứa thỏa mãn các điều kiện để tham gia xuất khẩu.
Trước đây, ở Đài Loan dứa thường được trồng xen trong các vườn cay
ăn quả như một thứ cây trồng phụ. Do vậy, chất lượng quả rất kém và hay bị
sâu bệnh, Được sự hỗ trợ của các tổ chức nông nghiệp Chính phủ, việc trồng
chuyên canh dứa với sự chăm sóc cẩn thận đã được thực hiện. Thêm vào đó,
Chính phủ có những khoản trợ giá cho những nông trường dứa lớn, có phần
thưởng cho dứa chất lượng cao và nhiều hoạt động khuyến khích khác.
Để khắc phục tình trạng các nhà máy đóng hộp cạnh tranh trong việc
mua nguyên liệu, kết quả là có một số quả xanh lọt vào hộp dẫn đến chất
lượng thấp của sản phẩm độ hộp, mỗi nhà máy được giao một hạn ngạch sản
xuất dựa trên ước tính về thu hoạch quả và con số xuất khẩu của nhà máy
đóng hộp đó, chỉ có những nhà máy nào có cơ sở cung cấp nguyên liệu của
Chính phủ mình mới có thể tham gia vào hoạt động xuất khẩu.
Vào thời ký do khan hiếm dứa trong những dịp mùa vụ đã hình thành
những trung gian đầu cơ giữa người nông dân và nhà sản xuất độ hộp. Đối
phó với tình hình này, các công ty lớn thường lập hệ thống thu mua riêng của
mình. Công ty dứa Đài Loan thành lập “Văn phòng nông trại trung tâm”. Văn
phòng này có nhiệm vụ theo dõi và báo cáo về tình hình mùa màng. Hệ thống
thu mua quả từ nông dân được thành lập ở những vùng trồng dứa. Hệ thống
này đã chứng minh được tính hiệu quả trong việc thu mua nguyên liệu.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Các nhà trung gian vì mục tiêu kiếm lời thường mua dứa ngay cả khi
còn xanh và không thỏa mãn yêu cầu đóng hộp gây ảnh hưởng tới chất
lượng. Chính phủ đã có tác động đến việc hình thành những hợp đồng chung
về thu mua nguyên liệu giữa các nhà máy đóng hộp xuất khẩu và phân phối
nguyên liệu cho các nhà máy dưới cùng một tổ chức “Hiệp hội ngành đồ hộp
dứa”. Tổ chức này hoạt động trên nguyên tắc không lợi nhuận mà chủ yếu
đóng góp cho công nghiệp thực phẩm,
Chính phủ cũng như các công ty kinh doanh dứa cũng rất chú trọng đến
công tác nghiên cứu khoa học về đồ hộp thực phẩm, hoa quả và đồ dự trữ.
Các kết quả nghiên cứu được phổ biến cho các nhà sản xuất, công chúng qua
các tạp chí cũng như các cuộc trình diễn thực nghiệm.
Để quản lý chất lượng dứa hộp, chính phủ ban hành lệnh nâng tiêu
chuẩn của nhà máy đồ hộp dứa. Theo đó, tất cả các nhà máy đồ hộp phải
thoả mãn một hệ tiêu chuẩn quy định mới được tham gia xuất khẩu.
Kinh nghiệm thành công trong ngành đồ hộp dứa cho thấy chính phủ có
vai trò rất quan trọng trong phát triển công nghiệp. Bên cạnh việc có tính chiến
lược giữa những nhà sản xuất, quyền lực của Chính phủ giúp gây dựng nên
những luật lệ cơ bản, những tiêu chuẩn kỹ thuật, những yêu cầu cần thiết về
xuất khẩu và nhiều biện pháp khác giúp các nhà sản xuất đi đúng hướng. Sự
hỗ trợ của chính phủ còn thể hiện bởi đầu tư của chính phủ cho những nghiên
cứu cơ bản giúp gây dựng một nền tảng cho ưu thế cạnh tranh lâu dài.
3. Kinh nghiệm thành công về xuất khẩu rau quả của Thái Lan
Thái Lan là nước có tiềm năng sản xuất rau quả tương đương với nước
ta, song kim ngach xuất khẩu rau quả của Thái Lan vượt xa so với nước ta.
Kim ngạch xuất khẩu của ta chỉ bằng 23,6% kim ngạch xuất khẩu sản phẩm
dứa của Thái Lan. Một trong những nguyên nhân dẫn tới thành công trong
lĩnh vực xuất khẩu rau quả của Thái Lan là : Ngoài yếu tố thuận lợi về thị
trường tiêu thụ (thị trường xuất khẩu rau quả của Thái Lan là: EU, Hà Lan,
Tây Đức, Đông Âu), Thái Lan rất nỗ lực trong việc phát triển ngành công
nghiệp rau quả. Thái Lan chú trọng đầu tư trang thiết bị dây chuyền công nghệ
chế biến tiên tiến, đảm bảo điều kiện vận tải kỹ thuật đóng gói hiện đại và đặc
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
biệt thỏa mãn được các yêu cầu chất lượng theo tiêu chuẩn kỹ thuật của EU,
Mỹ, Nhật đặt ra ở các thị trường phát triển.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
CHƯƠNG II
PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU RAU QUẢ VÀ HỆ THỐNG CHÍNH
SÁCH TÁC ĐỘNG TỚI XUẤT KHẨU RAU QUẢ CỦA VIỆT NAM
I/ Thực trạng sản xuất, chế biến, xuất khẩu rau quả của Việt Nam và cơ
quan hoạch định chính sách xuất khẩu rau quả ở Việt Nam.
1.Tình hình sản xuất rau quả
Trong những năm qua, đặc biệt là từ khi có Nghị quyết hội nghị lần thứ
V- BCH Trung ương Đảng khóa VII (năm 1993) về thực chuyển đổi cơ cấu cây
trồng, phát triển mạnh rau, hoa quả, trong sản xuất đã có nhiều chuyển biến
tich cực, diện tích, năng suất, sản lượng rau quả ngày càng gia tăng.
1.1 Tình hình sản xuất quả:
Theo số liệu Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, trong những năm
gần đây, bình quân hàng năm nước ta sản xuất khoảng 4 triệu tấn quả các
loại, chiếm khoảng 7,3% giá trị sản lượng nông nghiệp và khoảng 8,5% giá trị
sản lượng trồng trọt. Năm 2002, sản lượng sản xuất các loại quả là 3,2 triệu
tấn; năm 2003 là 3,8 triệu tấn; năm 2003 là 4,5 triệu tấn. Bước sang năm
2005, sản lượng quả của cả nước đạt 4,8 triệu tấn (chủ yếu là chuối, cam
dứa, xoài), tăng 10.6% so với năm 2004.
Mức quả sản xuất bình quân đầu người của cả nước là 63 kg,vùng đồng
bằng sông Cửu Long có sản lượng quả chiếm 60% sản lượng của cả nước,
có mức sản xuất quả bình quân đầu người gấp 4 lần mức sản xuất quả bình
quân đầu người của cả nước.
Diện tích trồng cây ăn quả tăng khá nhanh. Năm 1996, cả nước có 292
ngàn ha. Từ năm 2001 đến năm 2003, diện tích trồng cây ăn quả của cả nước
đạt 496 ngàn ha, diện tích trồng cây ăn quả tăng liên tục, lần lượt là: 346,4;
426,1; 447,0 (ngàn ha). Đến năm 2004, diện tích trồng cây ăn quả cả nước
đạt 496 ngàn ha, tăng 11% so với năm 2003. Tốc độ tăng bình quân hàng
năm về diện tích đạt 6,2%
Diện tích cây ăn quả được trồng phân bố đều giữa các vùng trong cả
nước trong đó có vùng đồng bằng sông Cửu Long là vùng trồng cây ăn quả
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
lớn nhất, diện tích trồng cây chiếm gần 60% diện tích trồng cây ăn quả của cả
nước.
Cây ăn quả được trồng dưới hai hình thức: trồng phân tán trong vườn
của các nông hộ, ước tính bình quân mỗi nông hộ trồng khoảng 50m2. Hình
thức thứ hai là cây ăn quả được trồng tập trung thành vùng, nhằm mục đích
sản xuất hàng hóa. Hiện nay cả nước có 26 vùng trồng cây ăn quả, mỗi vùng
quả có cơ cấu diện tích, sản lượng, loại quả khác nhau.
Quy mô vườn quả của các nông hộ trong vườn quả tập trung phụ thuộc
vào đặc điểm đất đai từng vùng. Vùng đồng bằng sông Hồng khoảng 0,05
ha/hộ; miền Nam, trung du miền núi thường lớn hơn, khoảng 0,2-0,3 ha/hộ.
Dựa vào đặc điểm sinh thái của từng loại quả và tính thích ứng trên các vùng
sinh thái khác nhau, có loại quả được trồng trên khắp cả nước ( chuối, dứa,
mít, đu đủ, na, táo, hồng xiêm…) Có loại quả đặc sản chỉ có thể trồng được ở
một số địa phương mới cho năng suất, chất lượng và sản lượng cao như vải,
bưởi, nho, thanh long…
Đến nay, cả nước đã hình thành các vùng chuyên sản xuất cây ăn quả
như:
– Chuối: Vùng đồng bằng sông Hồng, vùng đồng bằng sông Cửu Long,
vùng phù sa sông Thao (Vĩnh Phú).
-Cam, quýt, bưởi: Vùng sông Tiền, sông Hậu; vùng Quỳ Hợp, Nghĩa
Đàn (Nghệ An); vùng Hàm Yên – Bắc Quang (Bắc Thái); vùng Đoan Hùng
(Vĩnh Phú).
-Dứa: Minh Hải, Cần Thơ, Kiên Giang, Long An và Tây sông Hậu, Đồng
Giao ( Ninh Bình).
– Xoài: Cam Ranh (Khánh Hoà), Tiền Giang, Hậu Giang, Cửu Long.
– Vải: Thanh Hà (Hải Hưng), Đông Triều (Quảng Ninh), Luc Ngạn ( Hà
Bắc).
– Chôm chôm: Đồng Nai, ven sông Tiền, sông Hậu.
– Nho, thanh long: Tiền Giang, Long An, Phan Thiết, Phan Rang.
Năng suất bình quân các loại quả của cả nước là 15,6% tấn/ha, trong đó
vùng đồng bằng sông Hồng và vùng đồng bằng sông Cửu Long là vùng có
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
năng suất quả cao. Năng suất quả bình quân của đồng bằng sông Hồng là
20,6 tấn/ha, vùng đồng bằng sông Cửu Long là 23,7 tấn/ha.
Năng suất cây ăn quả phụ thuộc cơ cấu mỗi vườn và trình độ thâm canh
của từng vườn quả tập trung, của từng vùng nông nghiệp. Nhìn chung, do
trình độ thâm canh (bón phân, tưới tiêu) còn thấp, mặt khác chúng ta chưa lựa
chọn được những giống cây cho năng suất cao hoặc nhập giống cây ngoại.
Do vậy, năng suất quả của ta còn thấp so với năng suất quả trên thế giới.
Sau đây là một số loại quả chủ yếu, có khối lượng và giá trị thương
phẩm cao, có diện tích chiếm tỷ trọng lớn trong tổng diện tích trồng cây ăn
quả và cho sản lượng lớn, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất
khẩu.
1.Cây chuối
Là loại cây quan trọng, đứng hàng đầu về diện tích và sản lượng của cả
nước. Chuối được trồng phổ biến từ Bắc tới Nam. Phần lớn diện tích trồng
chuối ở các hộ nông dân cá thể, các nông trường quốc doanh chỉ chiếm diện
tích nhỏ. Những tỉnh có diện tích trồng chuối tương đối lớn là Vĩnh Phúc, Hà
Bắc, Hải Hưng, Nam Hà, Thanh Hoá, Nghệ An. Từ sau năm 1975, ngành
trồng chuối phát triển, diện tích trồng chuối không ngừng tăng. Năm 2000,
diện tích trồng chuối của cả nước là 60.000 ha. Từ năm 2000 đến năm 2004,
diện tích trồng chuối lần lượt là 66.773; 95.902; 92.427 và 89.267 (ha). Đến
năm 2005, diện tích trồng chuối của cả nước ước đạt 94.577 ha, tăng 5,9% so
với năm 2004 và chiếm 19% diện tích trồng cây ăn quả cả nước.
Năng suất bình quân của cả nước đạt gần 18 tấn/ha, cá biệt có vùng đạt
trên 20 tấn/ha như Bắc Thái, Vĩnh Phú. Thường ở nhưng vùng trồng chuối tập
trung phục vụ xuất khẩu thì cho năng suất cao hơn so với các trang trại và
vườn gia đình.
Sản lượng chuối của cả nước những năm gần đây đã tăng lên. Năm
1995, sản lượng chuối của cả nước đạt 1.221 ngàn tấn. Từ năm 2000 đến
năm 2004, sản lượng chuối đạt được lần lượt là 1.061.160; 1.263.042;
1.316.119; 1.208.039 (tấn). Đến năm 2005, sản lượng chuối của cả nước ước
đạt 1.345.689 tấn, tăng 11,4% so với năm 2004.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Những năm gần đây, sản lượng chuối ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng
và một số tỉnh Bắc Trung bộ (khu bốn cũ) không ngừng tăng lên. Ngược lại,
khu vực phía Nam, sản lượng chuối ngày càng giảm do năng suất thấp, giống
chuối không phù hợp với yêu cầu của thị trường.
Diện tích và sản lượg chuối của cả nước phân theo vùng trọng điểm
như sau:
Bảng 1: Tình hình sản xuất chuối phân theo vùng giai đoạn 2000-2004
Đơn vị: – Sản lượng: Tấn
– Diện tích: ha
Vïng
DiÖn tÝch
S¶n lîng
2000
2001
2002
2003
2004
2000
2001
2002
2003
2004
C¶ níc
66773
95902
92427
89267
94577
1061160
1263042
1316119
1315189
1242593
– MiÒn B¾c
+ §B s«ng
Hång
+ §«ng B¾c
+ T©y B¾c
+ B¾c Trung
Bé
21600
6192
3193
1.265
10950
35058
11981
9942
1570
11565
38933
14638
8613
2359
13323
39341
14570
9555
1677
13539
41253
14815
10111
2290
14037
401123
269731
32135
8743
90524
436248
208353
156630
11905
59360
481651
259897
123248
30002
68504
503841
264964
144891
31142
62844
543640
289800
159574
20685
73581
– MiÒn Nam
+ Duyªn h¶i
m. Trung
+ T©y
Nguyªn
+ §«ng
Nam Bé
+ §B s«ng
Cöu Long
45173
7006
2198
9833
26136
60844
9546
2230
10244
38824
53494
7583
2283
9668
33960
49926
9062
2391
10391
28082
53324
9469
2484
10089
1282
660027
53705
11090
336371
258861
826794
63923
23173
335738
403960
834468
112793
21724
287383
412568
811348
118371
21360
269364
402253
698953
111834
26984
175320
384815
Nguồn số liệu: – Số liệu của Vụ Nông nghiệp, Tổng cục thống kê
2. Cây dứa:
Dứa là loại cây được trồng rộng rãi khắp cả nước.Ngoài nông trường
quốc doanh có quy mô trồng dứa lớn ở miền Bắc, miền Nam và tập đoàn sản
xuất,các hộ nông dân cúng có diện tích trồng dứa khá lớn. Diện tích và sản
lượng dứa được phân bổ theo các vùng trọng điểm như sau:
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Bảng 2: Tình hình sản xuất dứa phân theo vùng giai đoạn 2000-2004
Đơn vị: – Sản lượng: Tấn
– Diện tích: ha
Vïng
DiÖn tÝch
S¶n lîng
2000
2001
2002
2003
2004
2000
2001
2002
2003
2004
C¶ níc
26354
26239
25789
28802
33263
184753
185227
199217
243576
262838
– MiÒn B¾c
+ §B s«ng Hång
+ §«ng B¾c
+ T©y B¾c
+ B¾c Trung Bé
7399
1109
1723
148
4419
6525
1029
1442
119
3935
6415
710
1426
124
4155
7515
776
1417
149
5173
8429
1286
1762
201
5180
43017
16095
6771
688
19463
28276
6139
5839
668
15630
34350
10983
6152
672
16543
40050
13012
6115
582
20341
49142
16411
8673
919
23139
– MiÒn Nam
+ Duyªn h¶i
miÒn Trung
+ T©y Nguyªn
+ §«ng Nam Bé
+ §B s«ng Cöu
Long
18955
1583
130
234
17008
19714
1438
160
239
17877
19374
1468
181
148
17577
21287
1704
241
131
19211
24834
3504
240
129
20961
141736
8615
1056
1195
130870
156951
8459
1258
1312
145922
164867
8122
1271
998
154476
203526
9547
2259
858
190862
213696
24353
2414
859
186070
Nguồn: Số liệu Vụ Nông nghiệp,Tổng cục thống kê
Theo số liệu trên, diện tích trồng lúa tập trung ở một số tỉnh đồng bằng
sông Cửu Long. Năm 2004, diện tích trồng dứa ước đạt 25.961 ha, chiếm
63% diện tích trồng dứa của ca nước. Các tỉnh trồng dứa nhiều nhất là Kiên
Giang (14.491 ha); Tiền Giang (13.450 ha); Bạc Liêu (7,431 ha); Cần Thơ (
4.373 ha).
Về sản lượng dứa cả nước có tăng lên. Năm 2000, sản lượng dứa đạt
184.753 tấn. Đến năm 2004, sản lượng dứa có tăng lên 262.838 tấn, tăng
62,2% so với năm 2000.
3. Cây nhãn, vải, chôm chôm
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Bảng 3: Tình hình sản xuất nhãn, vải, chôm phân theo vùng
giai đoạn 2000 – 2004
Đơn vị: – Sản lượng: Tấn
– Diện tích: ha
Vïng
DiÖn tÝch
S¶n lîng
2000
2001
2002
2003
2004
2000
2001
2002
2003
2004
C¶ níc
37874
62025
90633
113679
131244
223273
275949
405225
428618
545408
1. §B s«ng Hång
5132
14830
15532
14872
15674
35328
57158
45863
40648
80999
2. §«ng B¾c
6965
9664
21058
30450
40092
14113
19382
29026
24945
50338
3. T©y B¾c
4813
7106
9213
13484
13978
6265
8259
10542
4405
18312
4. B¾c Trung Bé
–
1205
2406
2256
2276
–
3175
4785
4922
5115
5. Duyªn h¶i
miÒn Trung
–
97
104
193
272
–
343
143
700
164
6. T©y Nguyªn
–
15
47
200
238
–
88
120
600
882
7. §«ng Nam Bé
2963
1560
6029
8828
13017
57703
4882
67833
48059
42939
8. §B s«ng Cöu
Long
18001
27548
36244
43396
45697
109864
182662
246913
304339
346659
Nguồn: Vụ Nông Nghiệp, Tổng cục thống kê
Nhóm quả đặc sản, trong đó có nhãn, vải, chôm chôm mấy năm gần đây
phát triển mạnh cả về diện tích và sản lượng, được trồng trọt rộng rãi ở những
nơi có điều kiện sinh thái phù hợp. Theo số liệu trên, diện tích gieo trồng nhãn,
vải, chôm chôm có sự gia tăng liên tục. Năm 2005, diện tích gieo trồng nhãn,
vải, chôm chôm ước đạt 161.244 ha, tăng gấp 4,5 lần so với năm 2000. Diện
tích gieo trồng nhãn, vải, chôm chôm tập trung chủ yếu ở vùng Đông Bắc Bộ
(45.992 ha) và vùng Đồng bằng sông Cửu Long (50.697 ha), chiếm 70% diện
tích gieo trồng của cả nước. Các tỉnh trồng nhãn, vải, chôm chôm nhiều nhất
là Bắc Giang (23.338 ha), Thái Nguyên ( 4.543 ha), Quảng Ninh (3.505 ha)
thuộc Đông Bắc Bộ; Bến tre (14.028 ha), Tiền Giang (11.694 ha) thuộc đồng
bằng sông Cửu Long.
Sản lượng nhãn, vải, chôm chôm của cả nước cũng tăng liên tục qua
các năm. Năm 2005, sản lượng nhãn, vải, chôm chôm đạt 545.408 tấn, tăng
27% so với năm 2004 và tăng gấp 2,4 lần so với năm 2000.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
1.2 Tình hình sản xuất rau
Trong những năm gần đây, sản xuất rau quả của cả nước có xu hướng
gia tăng cả về diện tích, năng suất và sản lượng. Mức độ tăng bình quân hàng
năm về diện tích là 4,6%, về năng suất là 0,7% và về sản lượng là 5,1%.
Năng suất rau bình quân cả nước tăng chậm khoảng 11,8-12,6 tấn/ha. Tuy
nhiên, năng suất nhiều loại rau quả như bắp cải, dưa chuột, cà chua…. của
các vùng truyền thống cao hơn. Ví dụ năng suất bắp cải 40-60 tấn/ha, cà chua
20-40 tấn/ha. Về sản lượng có gia tăng, do diện tích rau những năm gần đây
tăng nhanh. Năm 2005, diện tích rau cả nước ước đạt 586,5 ngàn ha, sản
lượng ước đạt 7.756,6 ngàn tấn.
Bảng 4: Diện tích, sản lượng rau cả nước giai đoạn 1996-2005
Năm
Diện tích (1000 ha)
Sản lượng (1000 tấn)
1996
331,4
4186,0
1997
359.4
4706,9
1998
377,0
4969,9
1999
411,3
5236,6
2000
445,5
5756,5
2001
485,8
5948,9
2003
514,5
6256,8
2004
545,6
6736,7
2005 (ước)
586,5
6919,9
Nguồn: Số liệu của Vụ Nông Nghiệp, Tổng cục thống kê
Cũng như các loại quả, rau có mặt hầu khắp các tỉnh, thành phố, với
quy mô, chủng loại khác nhau. Trải qua quá trình sản xuất lâu dài, đã hình
thành những vùng chuyên doanh với những kinh nghiệm truyền thống, trong
các điều kiện sinh thái khác nhau. Sản xuất rau quả chủ yếu tập trung ở vùng
đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long, vùng Đông Nam Bộ và Đà
Lạt. Vùng đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long là vùng rau lớn
của cả nước, sản lượng chiếm 54% và diện tích chiếm 58% so với cả nước.
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Sản xuất rau được quy thành hai vùng rau chính: vung rau chuyên
doanh ven thành phố, thị xã, khu công nghiệp lớn, diện tích chiếm khoảng
40%, nhưng cho sản lượng đạt 48%; vùng rau luân canh với cây lương thực,
trồng trọt chủ yếu vào vụ đông, tại các tỉnh phía Bắc, đồng bằng sông Cửu
Long và miền Đông Nam Bộ. Ngoài ra, rau còn được trồng tại vườn rau của
10 triệu hộ nông dân trên đất vườn và tận dụng. Lượng rau sản xuất tính bình
quân đầu người đạt 65kg. Số liệu sản xuất rau theo vùng của cả nước một số
năm được phản ánh như sau:
Bảng 5: Tình hình sản xuất rau phân theo vùng giai đoạn 2000-2004
Đơn vị: – Sản lượng: Tấn
– Diện tích: ha
Vïng
DiÖn tÝch
S¶n lîng
2000
2001
2002
2003
2004
2000
2001
2002
2003
2004
C¶ níc
331,4
359,4
377
411,7
441,3
4186
4706,9
4969,9
5236,6
5756,5
1. §B s«ng Hång
79,1
102,5
99,2
112,7
112,5
1231
1582,5
1597,9
1673,1
1783,1
2. §«ng B¾c
50,7
58,0
60,8
63,4
64,9
563,7
650,2
692,5
690,6
737,0
3. T©y B¾c
6,5
6,1
7,0
7,4
9,7
71,3
66,4
71,4
63,7
91,6
4. B¾c Trung Bé
42,6
45,1
46,5
51,0
53,0
345,7
351,1
402,4
424,3
434,5
5. Duyªn h¶i
miÒn Trung
17,5
19,6
24,8
28,9
30,9
180,7
217,8
281,7
308,1
346,1
6. T©y Nguyªn
8,3
8,0
9,7
10,3
10,1
102,9
97,3
117,4
110,1
125,5
7. §«ng Nam Bé
60,2
50,3
55,5
57,7
62,1
741,0
783,3
842,1
861,5
912,7
8. §B s«ng Cöu
Long
66,5
69,8
73,5
80,3
98,1
949,7
958,3
964,5
1105,2
1326,0
Nguồn số: Số liệu của Vụ Nông nghiệp, Tổng cục thống kê
2. Chế biến và bảo quản rau quả
2.1 Hệ thống bảo quản rau quả
Phần lớn rau quả được sử dụng dưới dạng tươi, trong khi đặc tính của
sản phẩm rau quả là thu hoạch theo mùa vụ, thời gian thu hoạch ngắn, khả
năng vận chuyển và bảo quản khó khăn. Vì vậy, công nghệ bảo quản rau quả
tuơi là hết sức quan trọng. Nhưng đến nay kỹ thuật bảo quản rau quả tươi mới
chỉ dừng ở mức sử dụng kinh nghiệm cổ truyền, ít vận dụng những tiến bộ
khoa học kỹ thuật mới,do vậy chưa kéo dài được thời gian tiêu thụ của từng
loại rau quả. Do công tác bảo quản không tốt nên chi phí cho một đơn vị sản
phẩm rau quả xuất khẩu thường vượt định mức cho phép. Tỷ lệ nguyên liệu
rau quả sau quá trình bảo quản hư hỏng rất lớn. Chỉ tính riêng các nhà máy
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
độ hộp ở phía Bắc, trong số hàng chục ngàn tấn nguyên liệu đưa vào chế
biến, lượng nguyên liệu thối hỏng, do bảo quản và vận chuyển lên tới hàng
chục phần trăm.
Kỹ thuật bảo quản mới thực hiện ở mức đóng gói bao bì và lưu giữ tại
cảng bằng kho mát chuyên dùng. Tuy vậy, khâu đóng gói và bao bì vẫn chưa
đạt yêu cầu, quy cách, mẫu mã còn xấu. Những hạn chế trong công tác bảo
quản rau quả là một trong những yếu tố cản trở hoạt động xuất khẩu rau quả
phát triển.
2.2 Hệ thống chế biến rau quả:
Công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam chủ yếu để xuất khẩu. Hiện
nay cả nước có hàng chục nhà máy chế biến rau quả xuất khẩu, trong đó có
12 nhà máy do Tổng công ty rau quả Việt Nam quản lý với tổng công suất
thiết kế 70 ngàn tấn/năm. Ngoài ra có 52 đơn vị sản xuất, chế biến, kinh
doanh xuất khẩu tại các tỉnh, thành phố.
Hầu hết máy móc, thiết bị của nhà máy chế biến rau quả đều nhập từ
các nước XHCN (cũ) như Nga, CHDC Đức, Ba Lan, Hungary, đã sử dụng trên
30 năm, máy móc thiết bị và công nghệ đã quá cũ kỹ, lạc hậu do vậy sản
phẩm không đủ sức cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước. Thiết bị
bảo quản đông lạnh (bao gồm bảo quản tại nơi sản xuất và bảo quản tại các
nhà máy chế biến đông lạnh, bảo quản sản phẩm) nhằm bảo ôn sản phẩm
thiếu, ảnh hưởng tới chất lượng sản phẩm.
Các nhà máy chế biến, những năm qua đã sản xuất và xuất khẩu được
trên 30 ngàn tấn đồ hộp rau quả 20 ngàn tấn dứa đông lạnh và 2 ngàn tấn quả
tuơi. Từ năm 1990, sau khi mất thị trường truyền thống, rau quả được sản
xuất sang thị trường Châu Á và Tây Âu nhưng ở mới ở mức thăm dò, giới
thiệu. Do vậy, hiện nay các nhà máy chỉ sử dụng được 30-40% công suất và
hiệu quả kinh tế còn thấp. Ngoài hệ thống nhà máy chế biến và công ty tư
nhân xây dựng xí nghiệp và xưởng thủ công chế biến chuối, long nhãn, tương
ớt, cà chua, vải… đạt hàng chục ngàn tấn sản phẩm xuất khẩu các loại. Vài
năm gần đây, hệ thống lò sấy thủ công chế biến vải, nhãn xuất khẩu sang
Trung Quốc bước đầu phát triển ở vùng nhãn đồng bằng sông Cửu Long và
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
các tỉnh có nhiều vải nhãn ở đồng bằng sông Hồng như Hải Hưng, Hà Bắc,
Thái Bình. Hiện nay, cả nước có hàng trăm lò sấy nhãn, tập trung chủ yếu ở
đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long, tiêu thụ khoảng 70% sản lượng
nhãn tươi trong vùng. Công nghiệp chế biến tại các hộ gia đình mới xuất hiện
nhưng chưa phát triển, chủ yếu là sơ chế dưa chuột. Ngoài ra, các nhà máy
và thiệt bị phụ trợ như bao bì carton, hộp sắt kho trữ cũng nằm trong tình
trạng như các nhà máy chế biến.
Hiện nay, TCT rau quả Việt Nam có 2 nhà máy liên doanh với nước
ngoài là nhà máy chế biến nước giải khát DONA NEW TOWER (25.000
tấn/năm) và nhà máy bao bì hộp sắt TOVECO (80 triệu hộp/năm) đã hoạt
động có hiệu quả được thị trường quốc tế chấp nhận. Ngoài ra, còn có hệ
thống chế biến cà chua cô đặc ở Hải Phòng; chế biến thực phẩm xuất khẩu ở
Kiên Giang thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn.
Nhìn chung, công nghiệp chế biến rau quả của ta còn nhỏ bé so với tiềm
năng xuất khẩu rau quả, sức cạnh tranh còn thấp, chủng loại sản phẩm chưa
nhiều, giá thành cao, chưa đáp ứng được yêu cầu thị trường ngày càng cao ở
cả trong nước và xuất khẩu. Mặt khác, do vốn đầu tư lớn lại phải cân đối giữa
nguyên liệu và thị trường nên công tác đầu tư đổi mới thiết bị, công nghệ
trong chế biến rau quả còn nhiều hạn chế.
II.Thực trạng chính sách của Việt Nam ảnh hưởng tới xuất khẩu rau quả
của Việt Nam
1/ Tình hình xuất khẩu rau quả
Trong những năm qua, phát triển rau quả đã góp phần chuyển đổi cơ
cấu cây trồng, chuyển đổi mùa vụ, tăng thêm giá trị sử dụng đất, tăng thêm
thu nhập cho người kinh doanh xuất khẩu rau quả, trong đó có nguồn trồng
rau quả.
Kim ngạch xuất khẩu
Kim ngach xuất khẩu rau giai đoạn 2000-2004 có xu hướng gia tăng với
nhịp độ tăng bình quân hàng năm là 24,4%. Năm 2000, kim ngạch xuất khẩu
rau quả cả nước đạt 205 triệu USD, tăng gấp 95.2% lần so với năm 1999.
Năm 2001 kim ngạch xuất khẩu rau Việt Nam đạt 305 triệu USD trong 2 năm
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
gần đây là mức tăng kỷ lục, có một phần nguyên nhân là do sự phục hồi của
một số thị trường. Mặt khác từ năm 1999, Việt Nam đã tích cực mở thêm
nhiều thị trường mới, nâng tổng số lên 44 thị trường. Kim ngạch xuất khẩu rau
quả giảm mạnh trong 2 năm 2002 và 2003 lần lượt là 200 triệu USD và 152
triệu USD và làm ảnh hưởng đến nhịp độ tăng bình quân của thời kỳ này.
Trong 6 tháng đầu năm 2005, kim ngạch xuất khẩu rau quả cả nước đạt hơn
117 triệu USD tăng 45,2% so với cùng kỳ năm 2004. Nhìn chung, kim ngạch
xuất khẩu rau quả cả nước chiếm tỷ trọng khoảng 3-4% trong tổng kim ngạch
xuất khẩu nông sản cả nước.
Thị trường xuất khẩu rau quả
Thị trường xuất khẩu rau quả chủ yếu của Việt Nam khi còn duy trì cơ
chế quản lý hành chính tập trung bao cấp là thị trường Liên Xô và các nước
Đông Âu. Những năm cao nhất Việt Nam đã xuất khẩu được 32 ngàn tấn quả
tươi (chủ yếu là chuối, dứa, cam), 19 ngàn tấn quả tươi đóng hộp và 20 ngàn
tấn dứa đông lạnh, với kim ngạch là 54 triệu Rúp. Sản lượng sản phẩm xuất
khẩu bằng 9,6% sản lượng rau quả sản xuất ra. Giai đoạn 1981-1985 sản
lượng rau bình quân đạt trên 2 triệu tấn, trong đó xuất khẩu bình quân đạt
90.500 tấn (khoảng 4%).
Giai đoạn 1986-1990 là thời kỳ hiệp định rau quả Việt-Xô. Trong 5 năm
này, Tổng công ty rau quả Việt Nam đã giao hàng cho Liên Xô gần 500 ngàn
tấn rau quả tươi và chế biến, kim ngạch 191 triệu Rúp.
Từ năm 1991, sau nhưng biến động ở Liên Xô và Đông Âu, thị trương
rau quả truyền thống bị thu hẹp. Chuyển sang cơ chế thị trường, do phải chịu
sức ép cạnh tranh từ nhiều phía, thị trường truyền thống bị thu hẹp, thị trường
mới đang trong quá trình tìm kiếm, kim ngạch xuất khẩu giai đoạn 1990-1993
giảm dần. Kim ngạch xuất khẩu rau quả bình quân của cả nước giai đoạn này
chỉ đạt 14 triệu USD/năm.
Giai đoạn 1993-1994, Việt Nam chỉ còn xuất khẩu sang SNG một ít dưa
chuột chế biến, bắp cải, cà rốt, hành tây. Các thị trường xuất khẩu rau quả
đang chuyển hướng dần sang các nước Đông Bắc Châu Á (Đài Loan,
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Philippine, Singapore, Nhật Bản, Úc),tiếp đó là Malaysia, Inđônêsia, Thái Lan (
chiếm tới 78% khối lượng xuất khẩu).
Giai đoạn 1995-1999 một số thị trường truyền thống vẫn giữ vai trò
chính, đạt tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu cao trong tổng số kim ngạch xuất
khẩu rau quả của cả nước. Một số thị trường mới tuy chiếm tỷ trong còn nhỏ
nhưng có mức tăng trưởng nhanh.
Thị trường Liên bang Nga và Đông Âu vẫn luôn là thị trường cò tiềm
năng to lớn đối với ngành rau quả Việt Nam. Hầu hết các sản phẩm rau quả
của Việt Nam đều có thể xâm nhập vào thị trường này.Giai đoạn 1996-2000,
tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường này trung bình đạt 33%;
năm 2001 đạt khoảng 20%; năm 2002 đạt 17%; năm 2003 đạt 8% và năm
2004 đạt 15%.
Thị trường EU là một trong những thị trường mới, nhưng những năm
gần đây có tốc độ tăng trưởng về kim ngạch xuất khẩu rau quả tương đối
nhanh. Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường này chiếm
khoảng 18% trong tổng kim ngạh xuất khẩu rau quả của Tổng công ty rau quả
Việt Nam.
Thị trường Trung Quốc có mức tăng trưởng về kim ngạch xuất khẩu
những năm gần đây rất cao.Từ năm 2000 đến 2004, kim ngạch xuất khẩu
sang thị trường này lần lượt là: 28.680; 30.129; 32.188; 35.493 ( ngàn USD),
chiếm tỷ trọng bình quân khoảng 40% trong tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả
cả nước. Trong 6 tháng đầu năm 2005, Trung Quốc vẫn là nước dẫn đầu về
nhập khẩu rau quả của Việt Nam với kim ngạch nhập khẩu là 10,3 triệu USD.
Nhìn chung, thị trường này có nhiều thuận lợi cho xuất khẩu rau quả tươi do
rất gần với nước ta về vị trí địa lý.Thi trường Châu Á như Nhật Bản,
Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan… những năm qua có sự tăng
trưởng nhanh và ổn định về kim ngạch xuất khẩu. Một số nước có đạt kim
ngạch xuất khẩu rau quả cao, chỉ sau thị trường Trung Quôc. Thị trường này
cũng có thuận lợi là thị trường lân cận trong khu vực, có khả năng giảm chi
phí vận chuyển. 5 tháng đầu năm 2005 kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt
Nam sang một số thị trường Châu Á như Đài Loan, Nhật Bản, Inđônêsia,
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
Singapore lần lượt là: 8.651; 13.590; 4.330; 2.255 ( ngàn USD)Thị trường Mỹ
những năm gần đây chúng ta đã xâm nhập nhưng đây là thị trường rất khắt
khe về chất lượng và giá bán. Năm 2004, chúng ta đã xuất khẩu rau quả sang
thị trường này với kim ngạch xuất khẩu đạt 2,8 triệu USD. Đối với thị trường
Mỹ, khi chế độ tối huệ quốc được ban hành thì hàng hoá Việt Nam nói chung,
rau quả nói riêng sẽ có nhiều cơ hội thâm nhập, vì đây là một trong những thị
trường tiêu thụ lớn nhất thế giới, lại có đông người Châu Á đang làm ăn, sinh
sống.
Mặt hàng xuất khẩu
Trong các loại rau quả xuất khẩu , hiện tại dứa, chuối, vải và một số loại
rau quả vụ Đông là những mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn.
1/ Mặt hàng chuối:
Xuất khẩu chuối mới bắt đầu phát triển từ năm 1968, nhưng vẫn chiếm
tỷ trọng nhỏ trong tổng sản lượng chuối sản xuất hàng năm. Chuối chủ yếu
được xuất sang thị trường Liên Xô (cũ) và các nước Đông Âu, tuy nhiên thị
trường này không ổn định. Năm 1982 là năm có số lượng chuối xuất khẩu lớn
nhất (20.000 tấn). Nhưng đến năm 1989 ta chỉ xuất khẩu được 3.200 tấn.
Thời kỳ 1980-1990, do thực hiện các hiệp định xuất khẩu rau quả với Liên Xô
(cũ), lượng chuối tươi được dùng cho xuất khẩu khoảng 10.000 tấn/năm. Có
năm khoảng 50.000 tấn chuối được đưa vào sấy để xuất khẩu. Năm 1989 ta
xuất khẩu được 7.000 tấn chuối khô. Từ năm 1991, sau những biến cố chính
trị ở Liên Xô (cũ), lượng chuối tươi và sấy khô xuất khẩu sang thị trường này
giảm.
Tổng công ty rau quả Việt Nam với các công ty thành viên thực hiện
phần lớn khối lượng rau xuất khẩu, trong đó có chuối. Các công ty tổ chức thu
mua chuối trên cơ sở hợp đồng, xử lý, chế biến, đóng gói để xuất khẩu.
Những năm gần đây Tổng công ty rau quả Việt Nam đã xuất khẩu sang thị
trường Nga mặt hàng chuối tươi bình quân mỗi năm khoảng 8-9 ngàn USD.
Những năm gần đây, hoạt động xuất khẩu chuối xanh được bắt đầu. Chuối
xanh được thu gom và xuất sang thị trường tiểu ngạch vùng biên giới Trung
Quốc. Theo thống kê chưa đầy đủ, mỗi ngày có từ 100-150 xe ôtô chuối được
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
xuất khẩu sang Trung Quốc qua cửa khẩu của Lạng Sơn. Tính ra có khoảng
150-180 tấn chuối được xuất sang Trung Quốc mỗi ngày. Số lượng chuối
xanh xuất khẩu qua các cửa khẩu Lạng Sơn 3 năm 2002-2003-2004 lần lượt
là: 1.348; 1.180; 1.015 tấn.
Gần đây hoạt động xuất khẩu chuối đang dần dần ổn định, mang tính tổ
chức với sự tham gia của doanh nghiệp nhà nước, Hiện nay, có nhiều khách
hàng quan tâm và muốn nhập khẩu chuối của Việt Nam, đặc biệt là chuối tiêu
miền Bắc, do chuối chín trong mùa đông lạnh nên hương vị rất thơm ngon.
Nhìn chung, chuối là mặt hàng có thị trường rộng lớn, đặc biệt là thị trường
Nga, Đông Âu và thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, tình hình sản xuất – xuất
khẩu chuối những năm gần đây không ổn định do chưa được đầu tư thích
đáng từ khâu đâu đến khâu cuối. Nếu có chính sách thỏa đáng, chúng ta có
thể khai thác có hiệu quả tiềm năng này.
2/ Mặt hàng dứa:
Dứa là một trong những cây trồng có hiệu quả kinh tế cao và ổn định
trên đất đồi. Trước đây, dứa được xuất khẩu chủ yếu sang thị trường Liên Xô
và các nước Đông Âu. Hiện nay thị trường xuất khẩu dứa bị thu hẹp một mặt
do mất thị trường truyền thống, mặt khác do giá thành sản phẩm dứa của ta
còn cao, xuất khẩu không cạnh tranh được với thị trường thế giới, đặc biệt là
Thái Lan. Dứa là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của ngành rau quả. Dứa cũng
được xuất khẩu dưới dạng tươi và chế biến, nhưng dứa tươi xuất khẩu còn ít,
chủ yếu là xuất khẩu dứa hộp và đông lạnh.
Kim ngạch xuất khẩu dứa tươi giai đoạn 1995-2004 đạt bình quân mỗi năm là
16.250 RCN-USD. Năm 2002, 2003 kim ngạch đạt không đáng kể do giá
thành cao vì hầu hết ta trồng loại dứa Victoria năng suất rất thấp so với cây
dứa Cayend. Một nguyên nhân khác nữa là do dứa được dùng làm nguyên
liệu cho công nghiệp đồ hộp và dứa đông lạnh.
Dứa hộp là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của ngành rau quả Việt Nam.
Ngoài ra thị trường truyền thống như Liên Bang Nga, Đông Âu, dứa đã xâm
nhập vào thị trường Nhật Bản, Singapore, Hồng Kông… và đặc biệt là thị
trường Mỹ. Theo số liệu của Tổng công ty rau quả Việt Nam, kim ngạch xuất
Chuyên đề tốt nghiệp
SV: Lª Nh Nhung – Líp: ChuyÓn ®æi K5
khẩu dứa hộp giai đoạn 1996-1999 là đạt bình quân mỗi năm là 3.400 ngàn
RCN-USD, giai đoạn 2000-2004 đạt bình quân mỗi năm là 4.274 ngàn RCN-
USD, trong đó thị trường Mỹ đạt 2.262 USD.
Dứa đông lạnh xuất khẩu chủ yếu cho Liên Bang Nga. Giai đoạn 1996-
2004 kim ngạch xuất khẩu đạt bình quân 669 ngàn RCN-USD.
3/ Nhóm quả đặc sản:
Nhóm quả đặc sản có ưu thế trong xuất khẩu như vải, nhãn, xoài, thanh
long, bơ, măng cụt…. nhưng hiện nay xuất chưa nhiều. Bình quân mỗi năm
chúng ta xuất khẩu được hàng trăm tấn vải hộp, chôm chôm hộp. Các loại quả
tươi, đặc sản xuất khẩu có giá trị khá cao.
Trong nhóm quả đặc sản, vải thiều xuất khẩu có số lượng tăng nhanh
trong mấy năm qua. Theo số liệu của Bộ Thương Mại, vải thiều xuất khẩu 3
năm 2002, 2003, 2004 lần lượt là: 662 tấn, 898 tấn và 987 tấn. Vải thiều chủ
yếu được xuất khẩu tiểu ngạch sang thị trường Trung Quốc dưới dạng sấy
khô. Tuy nhiên năm 2003 vải khô xuất khẩu cho Trung Quốc có biểu hiện
chững lại. Ngoài thị trường Trung Quốc, nhìn chung khách hàng có nhu cầu
mua vải tươi với khối lượng lớn nhưng ta vẫn chưa đủ điều kiện về công nghệ
sau thu hoạch để xuất tươi. Do vậy, khối lượng vải xuất tươi mấy năm gần
đây không nhiều.
4/ Mặt hàng rau:
Trong các loại rau xuất khẩu, dưa chuột là loại rau xuất khẩu chủ lực với
hai mặt hàng đóng hộp là dưa chuột muối chua nguyên quả và dưa chuột chẻ
tư. Dưa chuột được xuất sang thị trường Châu Âu.Năm 2002 ta xuất khẩu
được 2.000 tấn, năm 2003 xuất được 2.500 tấn, năm 2004 xuất được 2.800
tấn. Tuy nhiên,xuất khẩu dưa chuột vẫn còn hạn chế do chưa làm tốt khâu lại
tạo, tuyển chọn giống dưa chuột có năng suất và chất lượng phù hợp với nhu
cầu thị trường. Vấn đề bao bì cũng được cần đầu tư cho dây truyền sản xuất
lọ thuỷ tinh nhằm đáp ứng nhu cầu chế biến dưa chuột với khối lượng lớn.
