10889_Quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
———————

PHAN HUY CƢỜNG

QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN DIỄN CHÂU, TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
———————

PHAN HUY CƢỜNG

QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN DIỄN CHÂU, TỈNH NGHỆ AN

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 60 34 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHAN HUY ĐƢỜNG
XÁC NHẬN CỦA GVHD

XÁC NHẬN CỦA CHỦ
TỊCH HỘI ĐỒNG

Hà Nội – 2015
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này là công trình do chính tôi nghiên
cứu và soạn thảo. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có
nguồn gốc rõ ràng. Nếu có bất kỳ một sự vi phạm nào, tôi xin chịu hoàn toàn
trách nhiệm.
Một lần nữa, tôi xin khẳng định về sự trung thực của lời cam kết trên./.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Phan Huy Cƣờng

MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ………………………………………………………….
i
DANH MỤC BẢNG
…………………………………………………………………………
ii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
……………………………………………………………………
iii
MỞ ĐẦU ………………………………………………………………………………………… 1
CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ
NHÀ NƢỚC VỀ ĐẤT ĐAI ……………………………………………………………… 8
1.1. Quản lý nhà nước về đất đai…………………………………………………………. 8
1.1.1. Khái niệm quản lý nhà nước về đất đai …………………………………… 8
1.1.2. Vai trò và nguyên tắc quản lý nhà nước về đất đai
………………….. 10
1.1.3. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về đất đai ………………………… 15
1.2. Nội dung quản lý nhà nước về đất đai …………………………………………. 16
1.3. Công cụ và phương pháp quản lý nhà nước về đất đai
…………………… 17
1.3.1. Công cụ quản lý nhà nước về đất đai
…………………………………….. 17
1.3.2. Phương pháp quản lý nhà nước về đất đai ……………………………… 21
1.4. Sự khác biệt giữa quản lý nhà nước về đất đai cấp huyện so với các cấp
khác ………………………………………………………………………………………………. 25
CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ ĐẤT ĐAI
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN DIỄN CHÂU, TỈNH NGHỆ AN ……………. 31
2.1. Các nhân tố ảnh hương QLNN về đất đai trên địa bàn huyện Diễn
Châu ……………………………………………………………………………………………… 31
2.1.1. Đăc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội. ……………………………………….. 31
2.1.2. Về tổ chức bộ máy, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan quản lý nhà
nước về đất đai tại huyện Diễn Châu. …………………………………………….. 35
2.2. Tình hình quản lý và sử dụng đất tại huyện Diễn Châu. ………………… 38
2.2.1. Quản lý quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất. …………………………. 39
2.2.2. Quản lý việc giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, chuyển mục đích
sử dụng đất. ………………………………………………………………………………… 42
2.2.3. Đăng ký quyền sử dụng đất, lập và quản lý hồ sơ địa chính, cấp
GCNQSD đất. …………………………………………………………………………….. 46
2.3. Đánh giá thực trạng công tác quản lý và sử dụng đất tại huyện Diễn
Châu từ năm 2007 đến nay.
………………………………………………………………. 60
2.3.1. Thành công.
……………………………………………………………………….. 61
2.3.2. Những tồn tại, hạn chế. ……………………………………………………….. 62
2.3.3. Nguyên nhân tồn tại hạn chế
………………………………………………… 64
CHƢƠNG 3 PHƢƠNG HƢỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN CÔNG TÁC QLNN VỀ ĐẤT ĐAI TẠI HUYỆN DIỄN CHÂU
TỪ NAY ĐẾN NĂM 2020 ……………………………………………………………… 68
3.1. QLNN về đất đai trong bối cảnh mới ………………………………………….. 68
3.1.1. Tác động của sự chuyển đổi sang thể chế thị trường
……………….. 70
3.1.2. Tác động của sự chuyển tiếp từ xã hội nông nghiệp sang xã hội
công nghiệp theo hướng hiện đại …………………………………………………… 73
3.1.3. Tác động của quá trình hội nhập quốc tế ……………………………….. 75
3.1.4. Tác động của quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền ………….. 76
3.1.5. Tác động của yêu cầu xây dựng xã hội dân chủ ……………………… 76
3.1.6. Tác động của định hướng xã hội chủ nghĩa ……………………………. 77
3.2. Phương hướng hoàn thiện công tác QLNN về đất đai.
…………………… 78
3.3. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý và sử dụng đất đến năm 2020. 80
3.3.1. Đối với công tác quản lý: …………………………………………………….. 81
3.3.2. Đối với công tác sử dụng đất ……………………………………………….. 83
3.3.3. Các giải pháp khác. …………………………………………………………….. 83
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
…………………………………………………………….. 86
TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………………… 88
i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT
Ký hiệu
Nguyên nghĩa
1
BTNMT
Bộ Tài nguyên và Môi trường
2
ĐKĐĐ
Đăng ký đất đai
3
GCNQSDĐ
Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
4
QSD
Quyền sử dụng
5
HĐND
Hội đồng nhân dân
6
HSĐC
Hồ sơ Địa chính
7
NĐ-CP
Nghị định – Chính phủ
8
QĐ
Quyết định
9
QLNN
Quản lý nhà nước
10
TT
Thông tư
11
UBND
Ủy ban nhân dân
12
VPĐKQSDĐ
Văn phòng Đăng ký quyền sử dụng đất
ii

DANH MỤC BẢNG

STT
Bảng
Nội dung
Trang
1
Bảng 2.1
Cơ cấu lao động phân theo khu vực kinh tế
huyện Diễn Châu thời kỳ 2010- 2014
34
2
Bảng 2.2
Hiện trạng sử dụng đất năm 2013
41
3
Bảng 2.3
Kết quả giao đất nông nghiệp theo Nghị định
64/CP
43
4
Bảng 2.4
Kết quả giao đất ở của huyện giai đoạn 2010 –
2013.
44
5
Bảng 2.5
Bảng tổng hợp kết quả cấp GCNQSDĐ từ
năm 2009 – năm 2013
50
6
Bảng 2.6
Kết quả giải quyết cấp GCNQSD đất cho đất
nông nghiệp tính đến năm 2013
52
7
Bảng 2.7
Kết quả đăng ký cấp GCNQSDĐ lâm nghiệp
53
8
Bảng 2.8
Kết quả cấp GCNQSD đất đối với đất ở
54
9
Bảng 2.9
Những trường hợp chưa đủ điều kiện cấp
GCNQSDĐ đối với đất ở.
56
10
Bảng 2.10
Kết quả cấp GCNQSD đến năm 2013 theo
mục đích sử dụng
58
11
Bảng 2.11
Tổng hợp kết quả lập hồ sơ địa chính huyện
Diễn Châu
60

iii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

STT
Biểu đồ
Nội dung
Trang
1
Biểu 01
Biểu đồ hành chính huyện Diễn Châu
32

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là nguồn tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá đối với mỗi
quốc gia, là điều kiện đầu tiên và là nền tảng tự nhiên của bất kỳ một quá
trình sản xuất nào đặc biệt là sản xuất nông nghiệp. Đất đai còn là thành phần
quan trọng nhất của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây
dựng các công trình kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh và quốc phòng.
Đất đai là sản phẩm của tự nhiên nên bị giới hạn về số lượng, con
người có thể cải tạo tính chất của đất, thay đổi mục đích sử dụng đất song lại
không thể làm tăng hay giảm diện tích đất theo ý muốn. Trong khi đó dưới tác
động của nền kinh tế thị trường, tình hình gia tăng dân số như hiện nay cùng
với sự phát triển của xã hội trong sự nghiệp công nghiệp hoá – hiện đại hoá
(CNH-HĐH) đất nước đã dẫn đến nhu cầu đất đai ngày một tăng và đã gây áp
lực ngày càng lớn tới đất đai. Vấn đề này đã trở thành đòi hỏi bức thiết đối
với công tác quản lý nhà nước (QLNN) về đất đai. Công tác quản lý và sử
dụng đất cũng vì thế mà trở thành một trong những nội dung quan trọng của
QLNN để đảm bảo sử dụng đất đúng mục đích, tiết kiệm, hợp lý, đạt hiệu quả
cao và bền vững.
Tình hình quản lý và sử dụng đất đai của nước ta trong những năm gần
đây khá phức tạp. Quá trình tổ chức quản lý và sử dụng đất cũng đã bộc lộ
những tồn tại, nảy sinh nhiều vấn đề mới nằm ngoài tầm kiểm soát của nhà
nước như: sử dụng đất không đúng mục đích, giao đất trái thẩm quyền, tranh
chấp và lấn chiếm đất đai, quy hoạch sai nguyên tắc, khiếu nại tố cáo các
hành vi vi phạm pháp luật về đất đai ngày càng nhiều…
Xuất phát từ thực tiễn trên đồng thời nhận thức rõ yêu cầu cấp bách,
cần thiết phải tìm hiểu, đánh giá một cách chi tiết công tác quản lý đất đai ở
2

các cấp có thẩm quyền phục vụ công tác quản lý nhà nước về đất đai, dưới sự
hướng dẫn của thầy giáo – PGS. TS Phan Huy Đường – Giảng viên Khoa
Kinh tế chính trị – Trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội tôi
chọn đề tài “Quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn huyện Diễn Châu,
tỉnh Nghệ An” để làm nội dung nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu
Vấn đề quản lý nhà nước về đất đai tuy không mới, nhưng vẫn còn là
vấn đề có tính thời sự nóng bỏng hiện nay. Đã có nhiều luận án, luận văn, các
bài báo nghiên cứu về vấn đề này, trong đó, những công trình liên quan trực
tiếp đến đề tài có thể kể đến là:
– Sách: “Quản lý nhà nước về đất đai” do Tiến sỹ Nguyễn Khắc Thái
Sơn (chủ biên), Nhà xuất bản Nông Nghiệp Hà Nội, năm 2007. Trong công
trình này, các tác giả nêu lên một số vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về đất
đai và bộ máy quản lý nhà nước về đất đai. Tác giả đã làm rõ cơ sở pháp lý về
hoạt động quản lý đất đai, như: Một số quy định về lập quy hoạch, kế hoạch
sử dụng đất; Một số quy định về cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất;
Quản lý việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; Thống kê, kiểm kê đất
đai; quản lý giám sát việc thực hiện quyền của người sử dụng đất; Thanh tra
kiểm tra việc chấp hành các quy định của Pháp luật về đất đai; Giải quyết
tranh chấp đất đai..
-“Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về đất đai” của Tiến sỹ Phạm
Việt Dũng, đăng trên Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 11 tháng 2 năm 2013.
Tác giả đã nêu ra được một số kết quả trong quản lý đất đai những năm qua
đồng thời nêu lên được những hạn chế, bất cập trong quản lý nhà nước về lĩnh
vực này. Từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước
về đất đai.
3

– “Hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn thị xã
An Nhơn, tỉnh Bình Định” Luận văn thạc sỹ của Ngô Tôn Thanh, Trường Đại
học Đà Nẵng, thực hiện năm 2012. Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và những
căn cứ pháp lý của quản lý nhà nước về đất đai. Sau khi Phân tích, đánh giá
thực trạng quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn thị xã An Nhơn tác giả đã
rút ra những ưu điểm và tồn tại, những nguyên nhân và các tác động của nó
đến quá trình phát triển kinh tế xã hội của thị xã An Nhơn. Qua đó tác giả đã
đưa ra những giải pháp nhằm khai thác tốt tiềm năng về đất đai, phát huy hiệu
quả và hạn chế mặt tiêu cực trong quản lý nhà nước về đất đai góp phần thúc
đẩy sự phát triển kinh tế xã hội thị xã An Nhơn.
– “Quản lý nhà nước về cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tại
huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An”, Luận văn thạc sỹ của Phan Thị Thanh Tâm,
trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội, thực hiện năm 2014. Luận
văn lý giải tầm quan trọng của việc đăng ký đất đai, cấp giấy chứng nhận
quyền sử dụng đất từ đó làm rõ ý nghĩa của việc cấp giấy chứng nhận quyền
sử dụng đất. Việc đăng ký đất đai, cấp giấy chứng nhận sẽ giúp các cơ quan
quản lý thu thập thông tin, giúp nhà nước quản lý được quyền sử dụng đất với
các đối tượng khác nhau hạn chế tranh chấp, kiện tụng, hỗ trợ các giao dịch
về đất đai. Tác giả phân tích, đánh giá tình hình công tác đăng ký đất đai và
cấp giấy chứng nhận trên địa bàn huyện Diễn Châu và đưa ra một số giải pháp
nhằm tăng cường công tác đăng ký đất đai và cấp giấy chứng nhận trên địa
bàn huyện Diễn Châu.
– “Đánh giá thực trạng cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trên
địa bàn thành phố Hưng Yên – Tỉnh Hưng Yên”, Luận văn thạc sỹ của Đào
Thị Thuý Mai, Trường Đại học Nông Nghiệp Hà nội, thực hiện năm 2012.
Luận văn đã làm rõ hơn cơ sở lý luận và căn cứ pháp lý của công tác cấp giấy
chứng nhận quyền sử dụng đất, tình hình đăng ký đất đai, cấp giấy chứng
4

nhận quyền sử dụng đất của một số nước trên thế giới. Tác giả đã đề xuất các
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước về đất đai thông
qua kết quả đánh giá thực trạng cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Xác
định những thuận lợi và khó khăn của công tác này trên địa bàn thành phố
Hưng Yên.
Nhìn chung, các công trình trên đã có những cách tiếp cận khác nhau
hoặc trực tiếp, hoặc gián tiếp đến vấn đề quản lý nhà nước về đất đai hay các
lĩnh vực của quản lý nhà nước về đất đai trên cả nước. Đó là nguồn tài liệu
đáng quý giúp tôi có được những số liệu và thông tin cần thiết để kế thừa và
phát triển trong luận văn của mình. Tuy nhiên, trong số các công trình đã
xuất bản chưa có công trình nào nghiên cứu về quản lý nhà nước về đất đai
trên địa bàn huyện Diễn Châu với tư cách là luận văn thạc quản lý kinh tế.
Trong luận văn này, tác giả sẽ cố gắng nghiên cứu vấn đề này một cách cơ
bản và hệ thống.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu đề tài là để tìm hiểu qui định của Nhà nước về
QLNN về đất đai, so sánh qui định Luật hiện hành với việc áp dụng thực hiện
tại huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Từ đó nêu ra giải pháp cơ bản, có tính
khả thi nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất tại huyện
Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, Luận văn có các nhiệm vụ sau:
– Hệ thống hoá cơ sở lý luận và những căn cứ pháp lý của quản lý nhà
nước về đất đai nói chung.
– Phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về đất đai trên địa bàn huyện
Diễn Châu trong những năm qua, rút ra những ưu điểm và tồn tại, những
5

nguyên nhân và các tác động của nó đến quá trình phát triển kinh tế xã hội
của huyện Diễn Châu.
– Xây dựng các hệ thống giải pháp có tính khả thi nhằm khai thác tốt
tiềm năng về đất đai, phát huy hiệu quả và hạn chế mặt tiêu cực trong QLNN
về đất đai góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội huyện Diễn Châu
trong những năm tiếp theo.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động quản lý nhà nước về đất
đai trên địa bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
– Lấy huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An làm không gian nghiên cứu
– Phạm vi thời gian: từ năm 2010 đến năm 2013
– Phạm vi nội dung: Hoạt động quản lý nhà nước về đất đai có nội dung
rất rộng, theo quy định tại Điều 6, Luật Đất đai 2003 có 13 nội dung về quản
lý và sử dụng đất. Tuy nhiên luận văn chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu về 3
hoạt động quản lý cụ thể là: Quản lý quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; Quản
lý việc giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất; Đăng
ký quyền sử dụng đất, lập và quản lý hồ sơ địa chính, cấp giấy chứng nhận
quyền sử dụng đất. Từ đó góp phần xác định rõ phương hướng và có những
giải pháp cụ thể để nâng cao chất lượng trong công tác quản lý nhà nước về
đất đai trên địa bàn huyện Diễn Châu.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương Pháp chung: Luận văn dựa vào cơ sở pháp lý là các văn
bản pháp luật như Luật, Nghị định, Thông tư và các quy định khác của Chính
phủ, của địa phương về quản lý và sử dụng đất đai.
6

5.2. Phương pháp cụ thể: Trong quá trình nghiên cứu luận văn sử
dụng các phương pháp cụ thể sau:
* Thu thập tài liệu, số liệu về: Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; Thu hồi
đất, giao đất, chuyển mục đích sử dụng đất; đăng ký đất đai, cấp giấy chứng
nhận quyền sử dụng đất trên địa bàn huyện Diễn Châu. Tìm hiểu các văn bản
pháp luật như: Thông tư, Nghị định, Luật… về quản lý nhà nước về đất đai
trong các lĩnh vực trên do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành.
* Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến của Phòng Tài nguyên và
Môi trường huyện Diễn Châu, Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất huyện
Diễn Châu, các chuyên gia về quản lý đất đai tỉnh Nghệ An.
* Phương pháp phân tích số liệu: Phương pháp này dùng để thể hiện số
liệu qua hệ thống bảng biểu và phân tích số liệu.
* Phương pháp thống kê, so sánh: Xử lý số liệu thu thập bằng phương
pháp thống kê, so sánh và sử dụng phần mềm Excel.
6. Đóng góp mới của Luận văn
– Hệ thống hoá và làm rõ thêm những vấn đề lý luận về đất đai và quản
lý nhà nước về đất đai.
– Đánh giá thực trạng hoạt động quản lý nhà nước về đất đai tại huyện
Diễn Châu từ năm 2010 đến năm 2013 trên cả hai mặt: thành tựu và hạn chế,
qua đó làm rõ được nguyên nhân, tồn tại trong công tác này.
– Đưa ra một số biện pháp phù hợp với thực tiễn huyện Diễn Châu
nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn
huyện đến năm 2020.
7. Kết cấu của Luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung luận văn gồm 3 chương:
7

Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận cơ bản của quản lý nhà nước về đất
đai
Chƣơng 2: Thực trạng quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn huyện
Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.
Chƣơng 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước
đất đai tại huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.
8

CHƢƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ
ĐẤT ĐAI
1.1. Quản lý nhà nƣớc về đất đai
1.1.1. Khái niệm quản lý nhà nước về đất đai
– Khái niệm về quản lý:
Hiện nay có nhiều cách giải thích thuật ngữ quản lý, có quan niệm cho
rằng quản lý là cai trị; cũng có quan niệm cho rằng quản lý là điều hành, điều
khiển, chỉ huy. Quan niệm chung nhất về quản lý được nhiều người chấp nhận
do điều khiển học đưa ra như sau: Quản lý là sự tác động định hướng bất kỳ
lên một hệ thống nào đó nhằm trật tự hóa và hướng nó phát triển phù hợp với
những quy luật nhất định. Quan niệm này không những phù hợp với hệ thống
máy móc thiết bị, cơ thể sống, mà còn phù hợp với một tập thể người, một tổ
chức hay một cơ quan nhà nước.
Hiểu theo góc độ hành động, quản lý là điều khiển và được phân thành
3 loại.
Loại hình thứ nhất: là việc con người điều khiển các vật hữu sinh
không phải con người, để bắt chúng phải thực hiện ý đồ của người điều khiển.
Loại hình này được gọi là quản lý sinh học, quản lý thiên nhiên, quản lý môi
trường…
Ví dụ: con người quản lý vật nuôi, cây trồng…
Loại hình thứ hai: là việc con người điều khiển các vật vô tri vô giác để
bắt chúng thực hiện ý đồ của người điều khiển. Loại hình này được gọi là
quản lý kỹ thuật.
Ví dụ, con người điều khiển các loại máy móc…
Loại hình thứ ba: là việc con người điều khiển con người. Loại hình
này được gọi là quản lý xã hội (hay quản lý con người).
9

– Khái niệm quản lý nhà nước (QLNN):
Trong hệ thống các chủ thể quản lý xã hội, Nhà nước là chủ thể duy
nhất quản lý xã hội toàn dân, toàn diện bằng pháp luật. Cụ thể như sau:
+ Nhà nước quản lý toàn dân là nhà nước quản lý toàn bộ những người
sống và làm việc trên lãnh thổ quốc gia, bao gồm công dân và những người
không phải là công dân.
+ Nhà nước quản lý toàn diện là nhà nước quản lý toàn bộ các lĩnh vực
của đời sống xã hội theo nguyên tắc kết hợp quản lý theo ngành với quản lý
theo lãnh thổ. Nhà nước quản lý toàn bộ các lĩnh vực đời sống xã hội có nghĩa
là các cơ quan quản lý điều chỉnh mọi khía cạnh hoạt động của xã hội trên cơ
sở pháp luật quy định.
+ Nhà nước quản lý bằng pháp luật là nhà nước lấy pháp luật làm công
cụ xử lý các hành vi vi phạm pháp luật theo luật định một cách nghiêm minh.
Vậy Quản lý nhà nước là dạng quản lý xã hội mang tính quyền lực nhà
nước, được sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội và
hành vi hoạt động của con người để duy trì, phát triển các mối quan hệ xã
hội, trật tự pháp luật nhằm thực hiện chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
– Khái niệm QLNN về đất đai:
QLNN về đất đai là tổng hợp các hoạt động của các cơ quan nhà nước
có thẩm quyền để thực hiện và bảo vệ quyền sở hữu của Nhà nước đối với đất
đai. Đó là các hoạt động nắm chắc tình hình sử dụng đất; phân phối và phân
phối lại quỹ đất đai theo quy hoạch, kế hoạch; kiểm tra giám sát quá trình
quản lý và sử dụng đất; điều tiết các nguồn lợi từ đất đai….
Nhà nước nắm chắc tình hình đất đai để Nhà nước biết rõ các thông tin
chính xác về số lượng đất đai, về chất lượng đất đai, về tình hình hiện trạng
của việc quản lý và sử dụng đất đai. Từ đó, Nhà nước thực hiện việc phân
phối và phân phối lại đất đai theo quy hoạch và kế hoạch chung thống nhất.
10

Vì vậy, Nhà nước quy hoạch và kế hoạch hoá việc sử dụng đất đai. Đồng thời,
Nhà nước còn quản lý việc giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích
sử dụng đất, thu hồi đất; quản lý việc chuyển quyền sử dụng đất; quản lý việc
lập quy hoạch, kế hoạch và thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất.
Để nắm được quỹ đất, Nhà nước thường xuyên thanh tra, kiểm tra chế
độ quản lý và sử dụng đất đai. Nhà nước tiến hành kiểm tra giám sát quá trình
phân phối và sử dụng đất, trong khi kiểm tra, giám sát, nếu phát hiện các vi
phạm và bất cập trong phân phối và sử dụng, Nhà nước sẽ xử lý và giải quyết
các vi phạm, bất cập đó.
Nhà nước cũng thực hiện quyền điều tiết các nguồn lợi từ đất đai để
đảm bảo các lợi ích một cách hài hòa. Hoạt động này được thực hiện thông
qua các chính sách tài chính về đất đai như: thu tiền sử dụng đất, thu các loại
thuế liên quan đến việc sử dụng đất nhằm điều tiết các nguồn lợi hoặc phần
giá trị tăng thêm từ đất mà không do đầu tư của người sử dụng đất mang lại.
1.1.2. Vai trò và nguyên tắc quản lý nhà nước về đất đai
1.1.2.1. Vai trò quản lý nhà nước về đất đai
a. Vai trò của đất đai:
– Vai trò của đất đai đối với con người:
Đất đai là một sản phẩm tự nhiên, nó đóng vai trò vô quyết định đối với
sự tồn tại và phát triển của các sinh vật, thực vật trên trái đất nói chung và đối
với con người nói riêng. Trong tiến trình lịch sử phát triển của xã hội loài
người, con người và đất đai ngày càng trở nên gắn bó mật thiết với nhau. Đất
đai đã trở thành nguồn của cải vô tận của con người, là một tài sản cố định
của cong người, con người dựa vào nó để nuôi sống mình. Đất đai luôn là
thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, không có đất đai thì
không thể có sự sống.
11

Đất đai chính là địa bàn sinh sống của con người. Nó là địa bàn xây
dựng các thành phố, làng mạc, nhà ở và các công trình phục vụ cho đời sống
con người.
– Vai trò của đất đai đối với hoạt động sản xuất kinh doanh:
Đất đai có trước lao động và cùng với quá trình lịch sử phát triển kinh
tế – xã hội, đất đai là điều kiện lao động. Trong các điều kiện vật chất cần
thiết, đất đai giữ vị trí và ý nghĩa đặc biệt quan trọng – là điều kiện đầu tiên,
là cơ sở thiên nhiên của mọi quá trình sản xuất, đóng vai trò quan trọng đối
với toàn bộ quá trình phát triển của nền kinh tế. Đất đai tham gia vào tất cả
các ngành sản xuất vật chất xã hội như là một tư liệu sản xuất đặc biệt. Có thể
nói: Đất đai là nguồn gốc của của cải vật chất như Adam Smith đã chỉ ra: Đất
đai là mẹ còn lao động là cha của của cải vật chất. Tuy nhiên vai trò của đất
đai đối với mỗi ngành sản xuất khác nhau trong nền kinh tế thì lại thể hiện
khác nhau. Trong các ngành phi nông nghiệp: Đất đai giữ vai trò thụ động với
chức năng là cơ sở không gian và vị trí để hoàn thiện quá trình lao động, là
kho tàng dự trữ trong lòng đất (các ngành khai thác khoáng sản). Quá trình
sản xuất và sản phẩm được tạo ra không phụ thuộc vào đặc điểm, độ phì nhiêu
của đất, chất lượng thảm thực vật và các tính chất tự nhiên có sẵn trong đất.
Đặc biệt đối với ngành sản xuất nông nghiệp, đất đai có vị trí vô cùng quan
trọng. Nó là yếu tố hàng đầu của ngành sản xuất này. Bởi vì đất đai không chỉ
là chỗ tựa, chỗ đứng để lao động mà còn là nguồn cung cấp thức ăn cho
ngành chăn nuôi. Mọi tác động của con người vào cây trồng đều dựa vào đất
đai và thông qua đất đai. Trong trường hợp này, đất đai còn đóng vai trò như
là một công cụ sản xuất của con người.
Mặt khác, trong quá trình tiến hành sản xuất của mình thì con người tác
động vào ruộng đất nhằm làm thay đổi chất lượng của đất đai, tạo điều kiện
thuận lợi cho cây trồng sinh trưởng và phát triển. Tức là thông qua những
12

hoạt động của mình con người đã cải tạo, biến đổi từ những mảnh đất kém
màu mỡ thành những mảnh đất có màu mỡ hơn. Trong quá trình này thì đất
đai đóng vai trò như là một đối tượng lao động. Bởi vậy, có thể nói: đối với
nông nghiệp thì không có đất đai thì không thể có các hoạt động sản xuất
nông nghiệp. Đất đai là tư liệu đặc biệt, chủ yếu và không thể thay thế được.
Đất đai vừa là đối tượng lao động vừa là công cụ lao động của con người.
Đối với các ngành sản xuất khác thì đất đai là nơi xây dựng các công
xưởng, nhà máy, kho tàng, bến bãi và là địa điểm để tiến hành các hoạt động
sản xuất kinh doanh. Đất đai còn là nguồn cung cấp nguyên vật liệu trực tiếp,
chủ yếu cho ngành công nghiệp khai thác và gián tiếp cho công nghiệp chế
biến thông qua ngành nông nghiệp. Với ngành du lịch thì đặc thù tự nhiên, địa
hình, địa thế của đất đai đóng vai trò khá quan trọng.
Do đất đai có hạn trong khi dân số ngày càng tăng nên vai trò của đất
đai ngày càng trở nên quan trọng hơn đối với xã hội loài người. Vì vậy trong
sử dụng đất đai cần phải tiết kiệm và hiệu quả.
– Vai trò của đất đai đối với quốc gia:
Đất đai là một trong những bộ phận lãnh thổ của mỗi quốc gia. Nói đến
chủ quyền của mỗi quốc gia là phải nói đến những bộ phận lãnh thổ trong đó
có đất đai. Tôn trọng chủ quyền của mỗi quốc gia trước hết phải tôn trọng
lãnh thổ của quốc gia đó. Vì thế đất đai đóng vai trò quyết định cho sự tồn tại
và phát triển của mỗi quốc gia, xã hội loài người. Nếu không có đất đai thì rõ
ràng không có bất kỳ một ngành sản xuất nào, một quá trình lao động nào
cũng như không thể có sự tồn tại của xã hội loài người. Đất đai là một trong
những tài nguyên quý giá của loài người, là điều kiện sống và sự sống của
động thực vật và con người trên trái đất.
Vì đất đai có vị trí cố định, không di chuyển được, đất đai không thể
sản sinh và bị giới hạn bởi vùng hành chính lãnh thổ, quốc gia và theo đặc
13

tính của đất đai. Tính hai mặt của đất đai thể hiện có thể tái tạo được nhưng
không thể sản sinh ra đất đai. Bên cạnh đó trong các yếu tố cấu thành môi
trường: đất đai, tài nguyên nước, khí hậu… thì đất đai đóng vai trò quan trọng.
Những biến đổi phá vỡ hệ sinh thái ở vùng nào đó trên trái đất ngoài tác động
của tự nhiên thì ngày nay con người cũng là nguyên nhân gây nên rất lớn: lũ
lụt do phá rừng, canh tác bất hợp lý…. tất cả những việc đó đều ảnh hưởng
đên môi trường. Việc sử dụng hợp lý và hiệu quả đất đai giúp đất đai tránh
được xói mòn, bảo vệ môi trường sinh thái và đạt hiệu quả kinh tế cao.
b. Vai trò của quản lý nhà nước về đất đai:
Luật Đất đai 2003 quy định Nhà nước giữ quyền định đoạt cao nhất đối
với đất đai bằng việc thực hiện những quyền năng cụ thể: quyết định mục
đích sử dụng đất, quy định thời hạn sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất, thu
hồi đất, định giá đất. Trên cơ sở đó, Luật Đất đai 2003 đã quy định cụ thể
nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của từng cơ quan nhà nước và của từng
cấp chính quyền trong việc thực hiện nhiệm vụ của người đại diện. Nhà nước
có quyền hưởng lợi từ đất đai thông qua việc quy định các nghĩa vụ tài chính
về đất đai đối với người sử dụng đất. Với việc làm rõ vai trò của Nhà nước là
người đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai, Luật Đất đai 2003 đã phân
định rõ ranh giới giữa quyền của chủ sở hữu đất đai với quyền của người sử
dụng đất, nâng cao nhận thức của người sử dụng đất về nghĩa vụ của họ đối
với chủ sở hữu đất đai.
Như vậy, quản lý nhà nước về đất đai có vai trò quan trọng, nhằm:
– Bảo đảm sử dụng đất đai hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả;
– Thông qua đánh giá, phân loại, phân hạng đất, Nhà nước nắm được
tổng thể quỹ đất và cơ cấu từng loại đất;
– Việc ban hành các chính sách, các quy định về sử dụng đất đai tạo ra
một hành lang pháp lý cho việc sử dụng đất đai;
14

– Phát hiện ra những mặt tích cực để phát huy, điều chỉnh và giải quyết
những sai phạm.
1.1.2.2. Nguyên tắc quản lý nhà nước về đất đai
Trong quản lý nhà nước về đất đai cần chú ý các nguyên tắc sau:
a. Đảm bảo sự quản lý tập trung và thống nhất của nhà nước.
Đất đai là tài nguyên của quốc gia, là tài sản chung của toàn dân. Vì
vậy, không thể có bất kỳ một cá nhân hay một nhóm người nào chiếm đoạt tài
sản chung thành tài sản riêng của mình được. Chỉ có Nhà nước – chủ thể duy
nhất đại diện hợp pháp cho toàn dân mới có toàn quyền trong việc quyết định
số phận pháp lý của đất đai, thể hiện sự tập trung quyền lực và thống nhất của
Nhà nước trong quản lý nói chung và trong lĩnh vực đất đai nói riêng. Vấn đề
này được quy định tại Điều 18, Hiến pháp 1992 “Nhà nước thống nhất quản lý
toàn bộ đất đai theo quy hoạch và pháp luật, bảo đảm sử dụng đúng mục đích
và có hiệu quả” và được cụ thể hơn tại Điều 5, Luật Đất đai 2003 “Đất đai
thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu”, “Nhà nước thực
hiện quyền định đoạt đối với đất đai”, “Nhà nước thực hiện quyền điều tiết
các nguồn lợi từ đất thông qua các chính sách tài chính về đất đai”.
b. Đảm bảo sự kết hợp hài hoà giữa quyền sở hữu đất đai và quyền sử
dụng đất đai, giữa lợi ích của Nhà nước và lợi ích của người trực tiếp sử dụng
Từ khi Hiến pháp 1980 ra đời quyền sở hữu đất đai ở nước ta chỉ nằm
trong tay Nhà nước còn quyền sử dụng đất đai vừa có ở Nhà nước, vừa có ở
trong từng chủ sử dụng cụ thể. Nhà nước không trực tiếp sử dụng đất đai mà
thực hiện quyền sử dụng đất đai thông qua việc thu thuế, thu tiền sử dụng… từ
những chủ thể trực tiếp sử dụng đất đai. Vì vậy, để sử dụng đất đai có hiệu
quả Nhà nước phải giao đất cho các chủ thể trực tiếp sử dụng và phải quy
định một hành lang pháp lý cho phù hợp để vừa đảm bảo lợi ích cho người
trực tiếp sử dụng, vừa đảm bảo lợi ích của Nhà nước. Vấn đề này được thể
15

hiện ở Điều 5, Luật Đất đai 2003 “Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho
người sử dụng thông qua hình thức giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền
sử dụng đất đối với người đang sử dụng ổn định; quy định quyền và nghĩa vụ
của người sử dụng đất”
c. Tiết kiệm và hiệu quả
Tiết kiệm và hiệu quả là nguyên tắc của quản lý kinh tế. Thực chất
quản lý đất đai cũng là một dạng của quản lý kinh tế nên cũng phải tuân theo
nguyên tắc này. Tiết kiệm là cơ sở, là nguồn gốc của hiệu quả. Nguyên tắc
này trong quản lý đất đai được thể hiện bằng việc:
– Xây dựng tết các phương án quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, có tính
khả thi cao;
– Quản lý và giám sát tốt việc thực hiện các phương án quy hoạch, kế
hoạch sử dụng đất.
Có như vậy, quản lý nhà nước về đất đai mới phục vụ tốt cho chiến
lược phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo sử dụng tiết kiệm đất đai nhất mà vẫn
đạt được mục đích đề ra.
1.1.3. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về đất đai
Xất phát từ vai trò vị trí của đất đai đối với sự sống và phát triển của xã
hội loài người nói chung, phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia nói riêng,
mà đất đai đòi hỏi phải có sự quản lý của nhà nước. Đất đai là tài sản quốc gia
thể hiện quyền lãnh thổ của quốc gia đó. Vì vậy cần thiết có sự quản lý Nhà
nước về đất đai. Ngoài các yếu tố trên trong điều kiện hiện nay khi chuyển
sang nền kinh tế thị trường, những yếu tố thị trường, trong đó có sự hình
thành và phát triển của thị trường bất động sản. đất đai và nhà ở là nhu cầu
vật chất thiết yếu của con người, là những yếu tố quan trọng bậc nhất cấu
thành thị trường bất động sản. Hiện nay thị trường hàng hoá, dịch vụ phát
triển nhanh nhưng còn mang nhiều yếu tố tự phát, thiếu định hướng, thị
16

trường bất động sản, thị trường sức lao động chưa có thể chế rõ ràng, phát
triển còn chậm chạp, tự phát, thị trường vốn và công nghệ còn yếu kém. Do
vậy việc hình thành đồng bộ các loại thị trường nói chung và hình thành, phát
triển thị trường bất động sản nói riêng là tạo động lực phát triển cho nền kinh
tế. Tăng cường năng lực và hiệu quả quản lý Nhà nước đối với đất đai được
bắt nguồn từ nhu cầu khách quan của việc sử dụng có hiệu quả tài nguyên đất
đáp ứng nhu cầu đời sống của xã hội, do tính định hướng xã hội chủ nghĩa ở
nước ta qui định.
Khi tham gia vào nền kinh tế thị trường, đất đai có sự thay đổi căn bản
về bản chất kinh tế – xã hội: Từ chỗ là tư liệu sản xuất, là điều kiện sống
chuyển sang là tư liệu sản xuất chứa đựng yếu tố sản xuất hàng hoá, phương
diện kinh tế của đất trở thành yếu tố chủ đạo quy định sự vận động của đất đai
theo hướng ngày càng nâng cao hiệu quả. Chính vì vậy việc quản lý nhà nước
về đất đai là hết sức cần thiết nhằm phát huy những ưu thế của cơ chế thị
trường và hạn chế những khuyết tật của thị trường khi sử dụng đất đai, ngoài
ra cũng làm tăng tính pháp lý của đất đai. Quản lý nhà nước về đất đai là để:
– Đảm bảo sử dụng đất có hiệu quả và công bằng: Đất đai cần được sử
dụng một cách khoa học, tiết kiệm nhằm mang lại nguồn lợi cao nhất.
– Đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước: Nhà nước có chính sách
phát huy tạo nguồn vốn từ đất đai thông qua việc thu tiền sử dụng đất, tiền
thuê đất và các loại thuế thu từ đất, từ đó điều tiết hợp lý các khoản thu – chi
ngân sách.
1.2. Nội dung quản lý nhà nƣớc về đất đai
Hoạt động quản lý nhà nước về đất đai có nội dung rất rộng, theo quy
định tại Điều 6, Luật Đất đai 2003 có nội dung quản lý nhà nước về đất đai
bao gồm:
1. Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, sử dụng đất
17

đai và tổ chức thực hiện các văn bản đó.
2. Xác định địa giới hành chính, lập và quản lý hồ sơ địa giới hành
chính, lập bản đồ hành chính;
3. Khảo sát, đo đạc, đánh giá, phân hạng đất; lập bản đồ địa chính, bản
đồ hiện trạng sử dụng đất và bản đồ quy hoạch sử dụng đất;
4. Quản lý quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất;
5. Quản lý việc giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, chuyển mục đích sử
dụng đất;
6. Đăng ký quyền sử dụng đất, lập và quản lý hồ sơ địa chính, cấp giấy
chứng nhận quyền sử dụng đất;
7. Thống kê, kiểm kê đất đai;
8. Quản lý tài chính về đất đai;
9. Quản lý và phát triển thị trường QSD đất trong thị trường bất động sản;
10. Quản lý, giám sát việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của người sử
dụng đất;
11. Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về
đất đai và xử lý vi phạm pháp luật về đất đai;
12. Giải quyết tranh chấp về đất đai; giải quyết khiếu nại, tố cáo các vi
phạm trong việc quản lý và sử dụng đất đai;
13. Quản lý các hoạt động dịch vụ công về đất đai.
1.3. Công cụ và phƣơng pháp quản lý nhà nƣớc về đất đai
1.3.1. Công cụ quản lý nhà nước về đất đai
1.3.1.1. Công cụ pháp luật
Pháp luật là công cụ quản lý không thể thiếu được của một Nhà nước.
Từ xưa đến nay, Nhà nước nào cũng luôn thực hiện quyền cai trị của mình
trước hết bằng pháp luật. Nhà nước dùng pháp luật tác động vào ý chí con
người để điều chỉnh hành vi của con người.