BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐHSP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Trần Lê Duy Khiêm
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ
THÔNG TIN VÀO GIẢNG DẠY Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT
TẠI THÀNH PHỐ CẦN THƠ
Chuyên ngành: Quản Lý Giáo dục
Mã số: 60 14 05
Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục
Người hướng dẫn khoa học:
Ts. Ngô Đình Qua
Thành phố Hồ Chí Minh – 2010
LỜI CẢM ƠN
Luận văn được thực hiện và hoàn thành nhờ sự giúp đỡ của Quý Thầy Cô giáo đồng
nghiệp và bạn bè gần xa. Tác giả xin chân thành cám ơn Lãnh đạo và Quý Thầy Cô trường
Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh; Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Cần Thơ;
Lãnh đạo và Quý Thầy Cô giáo trường THPT Phan Ngọc Hiển thành phố Cần Thơ, đã tạo
điều kiện và giúp đỡ cho tôi hoàn thành luận văn.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến Tiến sĩ NGÔ ĐÌNH
QUA – người Thầy tận tụy, đáng kính đã bỏ ra rất nhiều công sức, trực tiếp hướng dẫn, giúp
đỡ tác giả trong suốt quá trình thực hiện để hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn tập thể lớp Thạc sĩ Quản lý Giáo dục khóa 17, đã giúp đỡ tác
giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tuy đã cố gắng nhưng chắc chắn còn nhiều thiếu sót, rất mong tiếp tục nhận được sự
giúp đỡ, góp ý của Quý Thầy Cô và bạn bè đồng nghiệp.
Trân trọng biết ơn!
Tp.Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2010
Tác giả
Trần Lê Duy Khiêm
MỤC LỤC
1
TLỜI CẢM ƠN1
T ……………………………………………………………………………………………………….
2
1
TMỤC LỤC
1
T …………………………………………………………………………………………………………….
3
1
TDANH DỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT1
T ………………………………………………………………………..
7
1
TMỞ ĐẦU
1
T ………………………………………………………………………………………………………………
8
1
T1. Lý do chọn đề tài
1
T
………………………………………………………………………………………………………………….
8
1
T2. Mục đích nghiên cứu1
T
…………………………………………………………………………………………………………….
9
1
T3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu1
T …………………………………………………………………………………………
9
1
T3.1. Khách thể1
T …………………………………………………………………………………………………………………….
9
1
T3.2. Đối tượng nghiên cứu1
T …………………………………………………………………………………………………….
9
1
T4. Giả thuyết khoa học
1
T………………………………………………………………………………………………………………
9
1
T5. Nhiệm vụ nghiên cứu1
T ………………………………………………………………………………………………………….
10
1
T6. Phương pháp nghiên cứu1
T ……………………………………………………………………………………………………..
10
1
T6.1. Cơ sở phương pháp luận
1
T ……………………………………………………………………………………………….
10
1
T6.1.1. Quan điểm hệ thống – cấu trúc
1
T …………………………………………………………………………………
10
1
T6.1.2. Quan điểm lịch sử – logic1
T
………………………………………………………………………………………..
11
1
T6.1.3. Quan điểm thực tiễn
1
T ………………………………………………………………………………………………
11
1
T6.2. Phương pháp nghiên cứu1
T
……………………………………………………………………………………………….
11
1
T6.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết1
T …………………………………………………………….
11
1
T6.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
1
T …………………………………………………………….
11
1
T6.2.3. Phương pháp toán thống kê1
T ……………………………………………………………………………………
12
1
TChương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ
THÔNG TIN VÀO GIẢNG DẠY Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG1
T ………….
13
1
T1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề1
T
…………………………………………………………………………………………………
13
1
T1.2. Một số khái niệm cơ bản
1
T…………………………………………………………………………………………………..
16
1
T1.2.1. Khái niệm quản lý
1
T
……………………………………………………………………………………………………..
16
1
T1.2.2. Khái niệm quản lý giáo dục1
T
…………………………………………………………………………………………
17
1
T1.2.3. Quản lý dạy học1
T ……………………………………………………………………………………………………….
18
1
T1.3. Một số lý luận liên quan đến công tác quản lý trường THPT của HT1
T ………………………………………..
20
1
T1.3.1. Nhà trường trung học phổ thông và nội dung quản lý của Hiệu trưởng1
T ……………………………….
20
1
T1.3.1.1. Vị trí, mục tiêu đào tạo của trường THPT1
T ……………………………………………………………….
20
1
T1.3.1.2. Đặc điểm của trường THPT1
T
………………………………………………………………………………….
21
1
T1.3.1.3. Nội dung quản lý của Hiệu trưởng1
T …………………………………………………………………………
22
1
T1.3.2. Chức năng quản lý nhà trường của người HT1
T ………………………………………………………………..
23
1
T1.3.2.1. Lập kế hoạch hoạt động1
T ………………………………………………………………………………………
24
1
T1.3.2.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch
1
T ………………………………………………………………………………….
25
1
T1.3.2.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch
1
T
…………………………………………………………………………………..
26
1
T1.3.2.4. Kiểm tra việc thực hiện kế hoạch
1
T …………………………………………………………………………..
26
1
T1.4. Một số vấn đề lý luận liên quan đến quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
……………………….
27
1
T1.4.1. Khái niệm CNTT1
T ………………………………………………………………………………………………………
27
1
T1.4.2 Nội dung ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
………………………………………………………………………
29
1
T1.4.3. Công tác quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
……………………………………………………..
32
1
T1.4.3.1 Xây dựng kế hoạch ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
…………………………………………………..
32
1
T1.4.3.2 Tổ chức, chỉ đạo việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
………………………………………………..
34
1
T1.4.3.3 Kiểm tra đánh giá việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
………………………………………………
37
1
TChương 2: THỰC TRẠNG VÀ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG
NGHỆ THÔNG TIN VÀO GIẢNG DẠY Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG TẠI THÀNH PHỐ CẦN THƠ1
T…………………………………………………………………
42
1
T2.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu1
T …………………………………………………………………………………………….
42
1
T2.1.1. Khái quát về vị trí địa lý hành chánh, tình hình dân số thành phố Cần Thơ1
T ………………………….
42
1
T2.1.2. Khái quát về đội ngũ giáo viên, CBQL, cơ sở vật chất của các trường THPT tại thành phố Cần
Thơ1
T
………………………………………………………………………………………………………………………………….
42
1
T2.1.2.1 Đội ngũ giáo viên
1
T ………………………………………………………………………………………………..
42
1
T2.1.2.2. Đội ngũ CBQL1
T …………………………………………………………………………………………………..
43
1
T2.1.2.3. Về cơ sở vật chất thiết bị dạy học phục vụ cho hoạt động giảng dạy
1
T ……………………………
45
1
T2.2. Mô tả công cụ dùng để khảo sát thực trạng1
T …………………………………………………………………………..
45
1
T2.2.1. Cơ sở tâm lý học1
T ……………………………………………………………………………………………………….
46
1
T2.2.2. Cơ sở lý luận dạy học1
T
…………………………………………………………………………………………………
46
1
T2.2.3. Cơ sở khoa học quản lý
1
T
………………………………………………………………………………………………
46
1
T2.3. Thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT vào công tác giảng dạy ở một số trường Trung học phổ
thông tại thành phố Cần Thơ1
T ……………………………………………………………………………………………………
49
1
T2.3.1.CBQL và GV đánh giá tầm quan trọng của việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường
THPT tại thành phố Cần Thơ1
T
……………………………………………………………………………………………….
49
1
T2.3.2. Thực trạng việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường THPT thành phố Cần Thơ1
T ….
51
1
T2.3.2..1.Thực trạng phương tiện kỹ thuật phục vụ việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở các trường
THPT thành phố Cần Thơ1
T ……………………………………………………………………………………………….
51
1
T2.3.3. Thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT vào công tác giảng dạy ở một số trường trung học phổ
thông tại thành phố Cần Thơ xét theo các chức năng quản lý
1
T …………………………………………………….
55
1
T2.3.3.1. Công tác xây dựng kế hoạch ứng dụng CNTT vào giảng dạy của HT ở một số trường THPT
tại thành phố Cần Thơ1
T
…………………………………………………………………………………………………….
55
1
T2.3.3.2. Công tác tổ chức chỉ đạo việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy của HT ở một số trường
trung học phổ thông1
T ……………………………………………………………………………………………………….
56
1
T2.3.3.3. Công tác kiểm tra, đánh giá việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường THPT tại
thành phố Cần Thơ1
T
…………………………………………………………………………………………………………
57
1
T2.3.4. Hiệu quả của việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy theo sự đánh giá của HS1
T ………………………..
59
1
T2.3.5. Nhận xét chung về thực trạng1
T
……………………………………………………………………………………..
62
1
T2.4. Một số biện pháp quản lý việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy ở các trường THPT
thành phố Cần Thơ1
T
…………………………………………………………………………………………………………………
66
1
T2.4.1. Cơ sở xác lập biện pháp1
T ……………………………………………………………………………………………..
66
1
T2.4.1.1. Cơ sở pháp lý
1
T …………………………………………………………………………………………………….
66
1
T2.4.1.2. Cơ sở lý luận công tác quản lý hoạt động giảng dạy của HT trường Trung học phổ thông1
T
.
67
1
T2.4.1.3. Cơ sở thực tiễn: thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường
THPT tại thành phố Cần Thơ1
T …………………………………………………………………………………………..
67
1
T2.4.2. Một số biện pháp cụ thể1
T ……………………………………………………………………………………………..
68
1
T2.4.2.1. Nhóm biện pháp 1: Xây dựng kế hoạch quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T
…….
68
1
T2.4.2.2. Nhóm biện pháp 2: Tổ chức, chỉ đạo thực hiện kế hoạch ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T .
70
1
T2.4.2.3. Nhóm biện pháp 3: Kiểm tra đánh giá việc thực hiện kế hoạch quản lý việc ứng dụng
CNTT vào giảng dạy
1
T
………………………………………………………………………………………………………
70
1
T2.4.2.4. Nhóm biện pháp 4: Tăng cường quản lý công tác bồi dưỡng nâng cao năng lực ứng dụng
CNTT cho đội ngũ GV1
T
……………………………………………………………………………………………………
73
1
T2.4.2.5. Nhóm biện pháp 5: Tăng cường quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ cho việc
ứng dụng CNTT vào giảng dạy
1
T ………………………………………………………………………………………..
74
1
T2.4.2.6. Nhóm biện pháp 6: Tăng cường các hoạt động thi đua khen thưởng kích thích việc ứng
dụng CNTT vào giảng dạy
1
T ………………………………………………………………………………………………
75
1
TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ1
T ……………………………………………………………………………….
77
1
T1. Kết luận
1
T ……………………………………………………………………………………………………………………………
77
1
T2. Kiến nghị
1
T ………………………………………………………………………………………………………………………….
79
1
T2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo.1
T ……………………………………………………………………………………
79
1
T2.2. Đối với Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ.1
T
…………………………………………………………………..
79
1
T2.3. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo.1
T
…………………………………………………………………………………….
79
1
T2.4. Đối với CBQL1
T …………………………………………………………………………………………………………….
80
1
TPHỤ LỤC1
T ……………………………………………………………………………………………………………
86
1
TPHỤ LỤC 1: PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN (DÀNH CHO CÁN BỘ QUẢN LÝ)1
T ………………………….
86
1
TPHỤ LỤC 2: PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN (DÀNH CHO GIÁO VIÊN)
1
T ……………………………………..
91
1
TPHỤ LỤC 3: PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN (DÀNH CHO HỌC SINH)
1
T
……………………………………….
96
1
TPHỤ LỤC 4: SỐ LIỆU THỐNG KÊ PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN CỦA CÁN BỘ QUẢN LÝ VÀ
GIÁO VIÊN1
T
……………………………………………………………………………………………………………………….. 101
1
TPHỤ LỤC 5: SỐ LIỆU THỐNG KÊ PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN1
T …………………………………………. 107
1
TDANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO1
T……………………………………………………………….
112
DANH DỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT
CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ
1
CBQL
: Cán bộ quản lý
2
CNTT
: Công nghệ thông tin
3
CSVC
: Cơ sở vật chất
4
ĐBSCL
: Đồng bằng sông Cửu Long
5
GV
: Giáo viên
6
HS
: Học sinh
7
HT
: Hiệu trưởng
8
NXB
: Nhà xuất bản
9
PHT
: Phó hiệu trưởng
10
PPDH
: Phương pháp dạy học
11
TBDH
: Thiết bị dạy học
12
THPT
: Trung học phổ thông
13
TT
: Tổ trưởng
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ những năm cuối của thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI, cục diện thế giới có nhiều thay
đổi, cách mạng khoa học và công nghệ thế giới tiếp tục phát triển với trình độ ngày càng cao,
thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế thế giới, quốc tế hoá nền sản xuất và đời sống
xã hội. Sự bùng nổ của công nghệ thông tin (CNTT) nói riêng và khoa học công nghệ nói
chung đang tác động mạnh mẽ vào sự phát triển của tất cả các ngành trong đời sống xã hội.
Việc ứng dụng CNTT trong dạy học và công tác quản lý đang là một xu thế tất yếu của
nhiều quốc gia trong thế kỷ 21- kỷ nguyên của thông tin và tri thức.
Đất nước ta đang chuyển sang thời kỳ thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội
nhập quốc tế. Văn kiện Đại hội Đảng Cộng Sản Việt Nam lần thứ VIII đã nhấn mạnh: “Nâng
cao dân trí, bồi dưỡng và phát huy nguồn lực to lớn của con người Việt Nam là nhân tố quyết
định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá” [17].
Trong bối cảnh đó, nếu muốn nền giáo dục phổ thông đáp ứng được đòi hỏi cấp thiết
của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nếu muốn việc dạy học theo kịp cuộc
sống, chúng ta nhất thiết phải cải cách phương pháp dạy học theo nhiều xu hướng khác nhau,
trong đó có xu hướng ứng dụng CNTT và sử dụng các thiết bị dạy học hiện đại, phát huy
mạnh mẽ tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành và hứng thú học tập của học sinh để nâng cao
chất lượng giáo dục.
Theo tài liệu “Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở trường phổ thông Việt
Nam” của Viện khoa học giáo dục Việt Nam (NIESAC) năm 2007 thì “ứng CNTT là việc
làm hết sức cần thiết ở Việt Nam nhưng chưa có nhiều công trình nghiên cứu tổng thể về ứng
dụng CNTT và truyền thông trong dạy học. Hiện nay có nhiều trường phổ thông ở Việt Nam
đã được trang bị phòng máy nhưng mới sử dụng để dạy tin học như một môn học, còn việc
sử dụng phòng máy cùng các phần mềm dạy học như một công cụ dạy học còn là vấn đề cần
giải quyết. Các trường chưa có cơ sở khoa học lựa chọn phần mềm dạy học để dùng cho
mình, ngay cả số lượng phần mềm dạy học cũng rất ít, không đáp ứng nhu cầu sử dụng.
Thực tiễn này đòi hỏi cần nghiên cứu một cách hệ thống về cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý
việc ứng dụng CNTT và truyền thông trong dạy học” [53].
Như vậy, việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở trường trung học phổ thông (THPT)
có tác dụng nâng cao chất lượng giảng dạy, góp phần cải tiến phương pháp giảng dạy theo
kịp xu thế của thời đại. Hiểu được vấn đề này, một số trường THPT tại thành phố Cần Thơ
đã mạnh dạn ứng dụng CNTT vào giảng dạy trong những năm qua. Tuy nhiên, đến nay công
tác quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy vẫn chưa đạt được hiệu quả cao ở hầu hết
các trường THPT tại thành phố Cần Thơ. Chính vì thế, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Thực
trạng quản lý việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy ở một số trường trung học
phổ thông tại thành phố Cần Thơ” với mong muốn góp một phần nhỏ trong việc nâng cao
hiệu quả công tác quản lý.
2. Mục đích nghiên cứu
Xác định được thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường
THPT tại thành phố Cần Thơ, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động quản lý.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể
Công tác quản lý trường THPT tại thành phố Cần Thơ.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
– Thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường THPT tại
thành phố Cần Thơ.
– Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý việc ứng dụng CNTT vào
giảng dạy ở các trường THPT tại thành phố Cần Thơ.
4. Giả thuyết khoa học
Công tác quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số trường THPT tại thành
phố Cần Thơ của các chủ thể quản lý có thể có nhiều ưu điểm như: các chủ thể quản lý đã
nhận thức được tầm quan trọng của việc ứng dụng CNTT, đã xây dựng kế hoạch ứng dụng
công nghệ thông tin vào giảng dạy, đã tổ chức chỉ đạo việc soạn bài giảng có ứng dụng
CNTT, đã tổ chức kiểm tra việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy… Nhờ vậy, việc tiếp thu kiến
thức và hình thành kỹ năng của học sinh được thuận lợi hơn, hiệu quả hơn việc giảng dạy
không có ứng dụng CNTT. Tuy nhiên, công tác quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy
ở một số trường vẫn còn một số hạn chế ở những công việc như: việc tổ chức thực hiện bồi
dưỡng kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho giáo viên; việc tổ chức các hoạt động
chuyên đề, thảo luận trao đổi kinh nghiệm về ứng dụng công nghệ thông tin; công tác quản
lý phương tiện, thiết bị.
Có được những thành tựu trên là nhờ đội ngũ cán bộ quản lý (CBQL) quan tâm đến
việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy, có biện pháp quản lý phù hợp, có đội ngũ GV tích cực.
Những tồn tại hạn chế trên có thể do:
– Nhận thức về những nội dung quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy và sự tác
động qua lại của những nội dung đó ở CBQL của một số trường còn hạn chế.
– Biện pháp quản lý việc ứng dụng CNTT ở một số trường còn thiếu tính khoa học.
– Những khó khăn về đội ngũ GV (số lượng, chất lượng) và phương tiện hỗ trợ.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Làm rõ cơ sở lý luận hoạt động quản lý, quản lý giáo dục, quản lý trường học, quản
lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy.
– Khảo sát thực trạng hoạt động quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số
trường THPT tại thành phố Cần Thơ và lý giải nguyên nhân của thực trạng.
– Đề xuất một số biện pháp quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy, nhằm nâng
cao hiệu quả công tác quản lý trường học ở các trường THPT tại thành phố Cần Thơ.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Cơ sở phương pháp luận
Các quan điểm phương pháp luận được vận dụng ở đề tài này gồm:
6.1.1. Quan điểm hệ thống – cấu trúc
Quan điểm này được vận dụng trong nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết và nhóm
phương pháp nghiên cứu thực tiễn của đề tài. Tiếp cận quan điểm hệ thống – cấu trúc, giúp
người nghiên cứu tìm hiểu được mối liên hệ chặt chẽ giữa quản lý việc ứng dụng CNTT với
quản lý các hoạt động khác ở một số trường THPT tại thành phố Cần Thơ, cũng như xem xét
công tác quản lý nhà trường là một hệ thống, trong đó công tác quản lý việc ứng dụng CNTT
vào giảng dạy là một hệ thống con với các yếu tố hợp thành. Từ đó giúp tìm hiểu chính xác
thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở trường THPT.
6.1.2. Quan điểm lịch sử – logic
Quan điểm này giúp người nghiên cứu xác định phạm vi không gian, thời gian và điều
kiện hoàn cảnh cụ thể, để điều tra thu thập số liệu chính xác, đúng với mục đích nghiên cứu
đề tài, trình bày công trình nghiên cứu theo trình tự hợp logic.
6.1.3. Quan điểm thực tiễn
Quan điểm này đòi hỏi người nghiên cứu xác định rõ thực trạng công tác quản lý việc
ứng dụng CNTT vào vào giảng dạy ở một số trường THPT tại thành phố Cần Thơ, nhằm tìm
kiếm những biện pháp góp phần nâng cao chất lượng công tác quản lý nhà trường THPT.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
– Phân tích và tổng hợp các vấn đề lý luận có liên quan đến đề tài như quản lý, quản lý
việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy.
– Phân loại và hệ thống hóa các lý thuyết có liên quan.
6.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6.2.2.1. Phương pháp điều tra viết
+ Mục đích điều tra: Thu thập số liệu, tư liệu về thực trạng quản lý việc ứng dụng
CNTT vào giảng dạy và các biện pháp quản lý ở trường THPT nhằm chứng minh cho giả
thuyết khoa học của đề tài.
+ Nội dung điều tra
– Thực trạng quản lý việc ứng dụng CNTT ở một số trường THPT tại thành phố Cần
Thơ, những ưu điểm và hạn chế.
– Nguyên nhân của thực trạng.
+ Mẫu nghiên cứu
Trong tổng số 24 trường THPT tại thành phố Cần Thơ, chúng tôi chọn ngẫu nhiên 12
trường THPT (trong đó có 08 trường công lập; 03 trường bán công, 01 trường dân lập). Ở
mỗi trường, chúng tôi chọn ngẫu nhiên 05 CBQL, 25 GV, 30 HS.
+ Sử dụng hệ thống các câu hỏi và phiếu điều tra phục vụ cho đề tài.
6.2.2.2. Phương pháp quan sát
Phương pháp này được sử dụng để quan sát những hoạt động quản lý việc ứng dụng
CNTT vào giảng dạy.
6.2.2.3. Phương pháp phỏng vấn
+ Đối tượng phỏng vấn là hiệu trưởng (HT), phó hiệu trưởng (PHT), tổ trưởng (TT) và
các GV có kinh nghiệm.
+ Nội dung phỏng vấn là thực trạng và các biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy tại
trường THPT ở Cần Thơ.
6.2.3. Phương pháp toán thống kê
Phương pháp này được sử dụng để xử lý các số liệu điều tra. Các phép toán thống kê
được sử dụng trong đề tài là trung bình, tỉ lệ phần trăm và một số phép kiểm nghiệm thống
kê thông dụng của phần mềm SPSS.
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ
THÔNG TIN VÀO GIẢNG DẠY Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong xã hội hiện nay, với sự bùng nổ thông tin, con người càng phải học tập nhiều
môn khoa học hơn. Vai trò của người thầy chỉ là làm nhiệm vụ hướng dẫn người học tự đi
tìm và lĩnh hội tri thức. Vấn đề này lại gây khó khăn cho người dạy và học. Bởi vì quỹ thời
gian của họ không nhiều. Điều đó tạo nên một mâu thuẫn mà chúng ta cần phải giải quyết để
đảm bảo quá trình dạy – học có hiệu quả. Như vậy đòi hỏi người dạy và người học phải sử
dụng một số phương tiện khác để hỗ trợ.
Từ thập niên 90 của thế kỷ trước, vấn đề ứng dụng CNTT vào dạy học là một chủ đề
lớn được UNESCO chính thức đưa ra thành chương trình hành động trước ngưỡng cửa của
thế kỷ XXI. Ngoài ra, UNESCO còn dự báo: CNTT sẽ làm thay đổi nền giáo dục một cách
cơ bản vào đầu thế kỷ XXI.
Trước tình hình CNTT với giáo dục trên thế giới như vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam
trong Nghị quyết Trung Ương 2, khóa VIII đã nhấn mạnh: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp
giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo
của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện vào quá trình
dạy và học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, nhất là sinh
viên đại học” [16].
Nghị quyết Trung Ương 2, khóa VIII nêu trên đã được cụ thể hóa bằng Chỉ thị 58-
CT/TW ngày 17/10/2000 của Bộ Chính trị. Nội dung Chỉ thị có đoạn: “Đẩy mạnh ứng dụng
CNTT trong công tác giáo dục và đào tạo ở các cấp học, bậc học, ngành học. Phát triển các
hình thức đào tạo từ xa phục vụ nhu cầu học của toàn xã hội” [18].
Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã có Chỉ thị 29/CT – bộ
gd&ĐT về Tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng dụng CNTT trong ngành GD – ĐT giai
đoạn 2001 – 2005. Nội dung Chỉ thị có đoạn: “Những thành tựu mới của khoa học và công
nghệ nửa cuối thế kỷ 20 đang làm thay đổi hình thức và nội dung các hoạt động kinh tế, văn
hoá và xã hội của loài người. Một số quốc gia phát triển đã bắt đầu chuyển từ văn minh công
nghiệp sang văn minh thông tin. Các Quốc gia đang phát triển tích cực áp dụng những tiến
bộ mới của khoa học và công nghệ, đặc biệt là CNTT, để phát triển và hội nhập” [7].
Đối với giáo dục và đào tạo, CNTT có tác dụng mạnh mẽ, làm thay đổi nội dung,
phương pháp, phương thức dạy và học. CNTT là phương tiện để tiến tới một “xã hội học
tập”. Mặt khác, giáo dục và đào tạo đóng vai trò quan trọng bậc nhất thúc đẩy sự phát triển
của CNTT thông qua việc cung cấp nguồn nhân lực cho CNTT.
Như vậy, ứng dụng CNTT vào giáo dục là một xu thế mới của nền giáo dục Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay và trong tương lai lâu dài.
Đảng ta coi giáo dục là quốc sách hàng đầu trong chính sách phát triển đất nước trên
quan điểm con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển xã hội. Chính vì thế
mà kể từ Hội nghị Trung ương 4 khoá VII, Đảng ta đã ra nhiều nghị quyết, chỉ thị về phát
triển giáo dục.
Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII đã nêu: “Giáo dục và đào tạo hiện nay phải có một
bước chuyển nhanh chóng về chất lượng và hiệu quả đào tạo, về số lượng và qui mô đào tạo,
nhất là chất lượng dạy học trong các nhà trường nhằm nhanh chóng đưa giáo dục và đào tạo
đáp ứng yêu cầu đổi mới của đất nước” [16].
Trong văn kiện Đại hội Đảng IX, Đảng Cộng sản Việt Nam đưa ra chủ trương “Tiếp
tục đổi mới, tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện về phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và
công nghệ; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực với cơ cấu hợp lý; triển khai thực hiện
chương trình phổ cập trung học cơ sở; ứng dụng nhanh các công nghệ tiên tiến, hiện đại”
[17].
Các nhà sư phạm nước ta như Nguyễn Văn Lê, Nguyễn Thanh Phong, Đặng Vũ Hoạt,
Hà Thế Ngữ, Trần Kiều, Trần Kiểm, Nguyễn Phúc Châu, Phan Thế Sủng, Nguyễn Quốc Chí
đã có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý giáo dục. Trong đó, các tác giả đã đề cập đến
các vấn đề như: vai trò của người HT trong công tác quản lý trường học; bản chất và mối
quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học; vai trò của người dạy và người học; biện pháp
nâng cao hiệu quả công tác quản lý của HT.
Trong giai đoạn đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay, yêu cầu đổi mới nội dung,
phương pháp dạy học là việc làm cần thiết và cấp bách. Các nhà nghiên cứu về giáo dục
cũng cho ra đời nhiều công trình trong lĩnh vực này như: vấn đề “Dạy học lấy học sinh làm
trung tâm” của tác giả Trần Viết Vượng; vấn đề “Đổi mới phương pháp dạy học ở trường
trung học cơ sở” và “Đề xuất việc đổi mới công tác quản lý giáo dục” của tác giả Trần
Kiểm; “Một số vấn đề đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo” của tác giả Trần Hồng
Quân.
Vấn đề quản lý hoạt động dạy học luôn được đông đảo các nhà nghiên cứu giáo dục,
các nhà quản lý giáo dục quan tâm. Ngoài ra, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường
CBQL Giáo dục và Đào tạo cũng đã có nhiều giáo trình giảng dạy liên quan tới quản lý hoạt
động dạy học như: Tập đề cương bài giảng “Quản lý nhà trường” của Nguyễn Phúc Châu;
“Quản lý quá trình giáo dục trong trường phổ thông” của tác giả Phan Thế Sủng. Bên cạnh
đó còn có các luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục đề cập tới vấn đề này, như đề
tài: “Một số giải pháp quản lý hoạt động dạy học của trường THCS ở huyện Hóc Môn –
Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Tấn Khiêm; đề tài: “Thực trạng quản lý hoạt
động giảng dạy của HT các trường THPT huyện Xuyên Mộc, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu” của
tác giả Võ Thanh Minh; đề tài: “Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy của HT các trường
THPT tỉnh Đắc Lắc” của tác giả Phạm Đăng Khoa; đề tài “Một số biện pháp tăng cường
quản lý hoạt động dạy học ở trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Hưng Yên” của tác giả Hoàng
Thị Bình; đề tài: “Những biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường
THPT thành phố Hạ Long – Tỉnh Quảng Ninh” của tác giả Phạm Thị Hồng Hà. Nhìn chung,
các công trình nghiên cứu, các luận văn thạc sĩ này chủ yếu nghiên cứu công tác quản lý
trường THPT ở phạm vi rộng của hoạt động dạy học. Như vậy, có thể nói công tác quản lý
việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy là một đề tài có thể chưa được nghiên cứu nhiều.
Từ năm 2003 đến 2005 dưới sự chủ trì của Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục,
PGS. TS. Đào Thái Lai đã làm chủ nhiệm đề tài: “Ứng dụng CNTT trong dạy học ở trường
phổ thông Việt Nam”. Sau thời gian thực hiện đề tài tác giả đã thu được những kết quả nhất
định và kết quả đó là tài liệu tham khảo quý báu cho chúng tôi. Đề tài đã đưa ra được những
nguyên tắc chung và phương pháp ứng dụng CNTT và truyền thông trong dạy học một số
môn học. Những kết quả nghiên cứu của đề tài đã được triển khai thực nghiệm ở một số
trường phổ thông và đã thu được kết quả khả quan.
Kể từ khi CNTT được ứng dụng vào giảng dạy cho đến nay, theo các tài liệu mà chúng
tôi có được thì ở thành phố Cần Thơ chưa có tác giả nào nghiên cứu về vấn đề này. Vì vậy,
trong khuôn khổ luận văn này chúng tôi muốn dựa trên cơ sở lý luận công tác quản lý của
HT, để tìm hiểu thực trạng công tác quản lý việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ở một số
trường THPT tại thành phố Cần Thơ, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động này
nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học trong trường THPT đáp ứng được yêu cầu đổi
mới của giáo dục hiện nay.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Khái niệm quản lý
Có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý nhưng có thể khẳng định quản lý là hoạt
động gắn liền với sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, là quá trình lựa chọn những
tác động lên khách thể quản lý nhằm đảm bảo cho một hoạt động chung nào đó có kết quả
mong muốn. Chủ thể quản lý cần biết sắp xếp và thể hiện hợp lý các tác động lên đối tượng
bị quản lý, sao cho đảm bảo sự cân đối cả hai mặt ổn định và phát triển bộ máy.
Quản lý là một hoạt động lao động tất yếu trong quá trình phát triển của xã hội loài
người, nó được bắt nguồn và gắn chặt với sự phân công và hợp tác lao động, nó là một thuộc
tính bất biến, nội tại của mọi quá trình lao động xã hội. Sự cần thiết của hoạt động quản lý đã
được Mác khẳng định bằng ý tưởng độc đáo và đầy sức thuyết phục: “Một người độc tấu vĩ
cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng” [29,
tr.480].
Trong quá trình hình thành và phát triển của lý luận quản lý, tùy theo cách tiếp cận mà
khái niệm quản lý đã được các nhà nghiên cứu định nghĩa theo nhiều cách khác nhau.
– Theo Từ điển Tiếng Việt: “Quản lý là tổ chức và điều khiển các hoạt động theo
những yêu cầu nhất định” [40, tr.800].
– H.Knoontz định nghĩa: “Quản lý là thiết kế và duy trì một môi trường mà trong đó
con người cùng làm việc với nhau trong các nhóm có thể hoàn thành các mục tiêu” [22,
tr.29].
– Tác giả Trần Kiểm định nghĩa: “Quản lý là tác động có mục đích đến tập thể người
để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong suốt quá trình lao động” [33].
– Theo hai tác giả Hà Sĩ Hồ và Lê Tuấn thì “Quản lý là quá trình tác động có định
hướng, có tổ chức, lựa chọn trong số các tác động có thể có, dựa trên các thông tin về tình
trạng của đối tượng và môi trường, nhằm giữ cho sự vận hành của đối tượng được ổn định và
làm cho nó phát triển tới mục đích đã định” [27, tr.34].
– Tác giả Nguyễn Minh Đạo cho rằng: “Quản lý là sự tác động liên tục có tổ chức, có
định hướng của chủ thể quản lý (người quản lý, tổ chức quản lý) lên khách thể (đối tượng
quản lý) về các mặt chính trị, văn hóa, xã hội, kinh tế… bằng một hệ thống các luật lệ, các
chính sách, các nguyên tắc, các phương pháp và các biện pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường
và điều kiện cho sự phát triển của đối tượng” [21, tr.7].
– Tác giả Hà Thế Ngữ cho rằng: “Quản lý là dựa vào các quy luật khách quan vốn có
của hệ thống để tác động đến hệ thống nhằm chuyển hệ thống đó sang một trạng thái mới”
[39, tr.363].
Những định nghĩa trên tuy có khác nhau về cách diễn đạt, về góc độ tiếp cận, nhưng
đều thống nhất ở điểm chung: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có hướng đích của
chủ thể quản lý lên khách thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng và cơ
hội của tổ chức để đạt mục tiêu đề ra.
1.2.2. Khái niệm quản lý giáo dục
Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII đã nêu: “Quản lý giáo dục là sự tác động có ý thức
của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đưa hoạt động sư phạm của hệ thống giáo
dục đạt tới kết quả mong muốn bằng cách hiệu quả nhất” [16].
Theo Nguyễn Ngọc Quang thì: “Quản lý giáo dục thực chất là tác động đến nhà
trường, làm cho nó tổ chức tối ưu được quá trình dạy học, giáo dục thể chất theo đường lối,
nguyên lý giáo dục của Đảng, quán triệt được những tính chất trường THPT xã hội chủ nghĩa
Việt Nam, bằng cách đó tiến tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái chất lượng mới” [42,
tr.75].
M. I. Kôn-đa-cốp thì cho rằng: “Quản lý giáo dục là tập hợp các biện pháp tổ chức cán
bộ, giáo dục, kế hoạch hoá, tài chính nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ
quan trong hệ thống giáo dục để tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng
cũng như chất lượng” [34, tr.22].
Tác giả Trần Kiểm đưa ra hai định nghĩa:
– Một là ở cấp vĩ mô (hệ thống giáo dục): “Quản lý giáo dục là hoạt động tự giác của
chủ thể quản lý nhằm huy động, tổ chức, điều phối, điều chỉnh, quan sát… một cách có hiệu
quả các nguồn lực giáo dục (nhân lực, vật lực, tài lực) phục vụ cho mục tiêu phát triển giáo
dục, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội” [33, tr.37].
– Hai là ở cấp vi mô (nhà trường): “Quản lý giáo dục thực chất là những tác động của
chủ thể quản lý vào quá trình giáo dục (được tiến hành bởi tập thể GV và học sinh, với sự hỗ
trợ đắc lực của các lực lượng xã hội) nhằm hình thành phát triển toàn diện nhân cách học
sinh theo mục tiêu đào tạo của nhà trường” [33, tr.38].
Theo tác giả Hồ Văn Liên thì “Quản lý giáo dục là sự tác động liên tục có tổ chức, có
định hướng, của chủ thể quản lý (người quản lý hay tổ chức quản lý) lên đối tượng giáo dục
và khách thể quản lý giáo dục về các mặt chính trị, văn hóa, xã hội, kinh tế, … bằng một hệ
thống các luật lệ, các chính sách, các nguyên tắc, các phương pháp, các biện pháp cụ thể
nhằm tạo ra môi trường và điều kiện cho sự phát triển của đối tượng” [35].
Từ những cách định nghĩa trên, chúng tôi hiểu quản lý giáo dục là
sự tác động có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể và đối tượng quản lý, nhằm huy
động các khách thể và đối tượng ấy cùng phối hợp tham gia vào các hoạt động giáo dục để
đạt được mục tiêu đã đề ra.
1.2.3. Quản lý dạy học
Quản lý hoạt động giảng dạy là hệ thống những tác động có mục đích của chủ thể quản
lý đến đối tượng quản lý trong nhà trường, nhằm khai thác và tận dụng tốt nhất năng lực của
giáo viên và các điều kiện, làm cho hoạt động giảng dạy trong nhà trường có chất lượng, góp
phần thực hiện mục tiêu giáo dục.
Hoạt động dạy học là hoạt động trung tâm làm nên đặc thù của trường học trong đó
quan hệ giữa hoạt động giảng dạy và hoạt động học tập là mối quan hệ điều khiển: thầy tổ
chức, điều khiển hoạt động học tập của học sinh. Chính vì vậy quản lý hoạt động dạy học
trong nhà trường sẽ chủ yếu tập trung vào hoạt động giảng dạy của thầy, thông qua hoạt
động giảng dạy của thầy để quản lý hoạt động học tập của học sinh.
Theo tác giả Đoàn Thị Bẩy thì “Quản lý hoạt động giảng dạy là quá trình người HT
hoạch định, tổ chức, điều khiển, kiểm tra, đánh giá hoạt động giảng dạy của GV nhằm đạt
được mục tiêu đề ra” [3, tr.16].
Tác giả Nguyễn Phúc Châu cho rằng: “Quản lý dạy học là sự tác động hợp quy luật
của chủ thể quản lý dạy học đến chủ thể dạy học bằng các giải pháp phát huy tác dụng của
các phương tiện quản lý dạy học như: chế định GD & ĐT, bộ máy tổ chức và nhân lực dạy
học, nguồn tài lực và vật lực dạy học và thông tin và môi trường dạy học nhằm đạt được mục
tiêu quản lý dạy học” [8, tr.15].
Quản lý hoạt động dạy học chính là tập hợp những động tác tối ưu (cộng tác, tham gia,
hỗ trợ, phối hợp, huy động, can thiệp) của chủ thể quản lý đến tập thể GV, học sinh… nhằm
huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực vốn có, tạo động lực đẩy mạnh quá trình dạy
học của nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng, mục tiêu đào tạo, đưa nhà trường tiến lên
trạng thái mới. Quản lý hoạt động dạy học là quản lý sự lao động của nhóm (người quản lý,
người dạy và người học). Cụ thể:
– Chủ thể quản lý hoạt động dạy học tác động đến người dạy và người học thông qua
việc thực hiện các chức năng quản lý: kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm tạo ra
môi trường thuận lợi cho dạy học.
– Người dạy cùng một lúc thực hiện kế hoạch hoá hoạt động dạy học, tự tổ chức, chỉ
đạo hoạt động dạy của mình và tổ chức, chỉ đạo hoạt động học của người học, đồng thời tự
kiểm tra; đánh giá kết quả dạy của mình và kết quả học của người học dưới sự quản lý của
chủ thể quản lý.
– Người học tự xây dựng kế hoạch, tự tổ chức, tự chỉ đạo và tự kiểm tra hoạt động học
của mình theo kế hoạch, theo sự chỉ đạo và phương thức kiểm tra đánh giá của chủ thể quản
lý và của người dạy trực tiếp.
Như vậy, trong quản lý hoạt động dạy học đã xuất hiện hoạt động tự quản lý của người
dạy và người học.
Hơn nữa, dạy học là một trong những hoạt động xã hội cho nên nó có các thành tố cấu
trúc hoạt động như: chủ thể, khách thể, mục đích, phương tiện, kiểm tra, kết quả. Các
phương tiện – điều kiện xã hội là những yếu tố khách quan của chủ thể hoạt động. Đó là:
– Các quy chế giáo dục và đào tạo đối với dạy học.
– Bộ máy tổ chức nhân lực: cách thức sắp xếp cơ cấu và cơ chế hoạt động của mỗi bộ
phận, mỗi thành viên trong tổ chức do chủ thể quản lý ấn định.
– Nguồn tài lực – vật lực: là tài chính, cơ sở vật chất và thiết bị… được sử dụng cho
hoạt động dạy học.
– Hệ thống thông tin cung cấp những hiểu biết cần thiết cho chủ thể quản lý và chủ thể
dạy học về mục đích, nội dung, chương trình, phương pháp, hình thức tổ chức, thành tựu
khoa học, công nghệ, những yếu tố kinh tế – xã hội, kể cả những phản ánh của người học,
người dạy, cộng đồng, xã hội về kết quả dạy học để quản lý dạy học; để dạy và để học.
– Môi trường dạy học: là môi trường tự nhiên, môi trường xã hội và cả môi trường sư
phạm tác động tới hoạt động dạy học.
Như vậy, quản lý dạy học về mặt tổng thể là quá trình quản lý gồm năm lĩnh vực chủ
yếu sau:
– Quản lý việc thực hiện luật pháp, chính sách, điều lệ và quy chế dạy học.
– Quản lý bộ máy tổ chức và nhân lực dạy học.
– Huy động và sử dụng nguồn tài lực và vật lực dạy học.
– Quản lý hoạt động dạy học.
– Quản lý hệ thống thông tin dạy học.
Tóm lại: Quản lý dạy học là quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên, hoạt động học
tập của HS và quản lý các phương tiện, điều kiện CSVC trang thiết bị, nguồn nhân lực phục
vụ cho dạy học theo đúng luật pháp, chính sách, điều lệ và quy chế dạy học.
1.3. Một số lý luận liên quan đến công tác quản lý trường THPT của HT
Hai nội dung được chúng tôi trình bày trong phần này là “Nhà trường trung học phổ
thông – Nội dung quản lý của Hiệu trưởng” và “Chức năng quản lý nhà trường của người
HT”.
1.3.1. Nhà trường trung học phổ thông và nội dung quản lý của Hiệu trưởng
1.3.1.1. Vị trí, mục tiêu đào tạo của trường THPT
Điều lệ trường THPT quy định: “Trường THPT là cơ sở giáo dục ở bậc trung học, bậc
học nối tiếp bậc tiểu học của hệ thống giáo dục quốc dân nhằm hoàn chỉnh học vấn phổ
thông; trường trung học có tư cách pháp nhân và có dấu riêng” [4].
Trường THPT là cấp học cuối cùng của giáo dục phổ thông, là bậc học hoàn thiện kiến
thức phổ thông cho học sinh, có mục tiêu, nội dung, phương pháp giáo dục mang tính phổ
thông cơ bản, toàn diện nhằm thực hiện các nhiệm vụ:
– Hoàn chỉnh học vấn phổ thông, nhằm phát triển nhân cách người lao động mới, năng
động, sáng tạo, tạo nguồn cho các yêu cầu đào tạo của xã hội, đồng thời chuẩn bị tích cực
cho học sinh bước vào cuộc sống xã hội, lao động sản xuất, làm nghĩa vụ công dân, xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
– Chuẩn bị cho một bộ phận tiếp tục học lên bậc học cao hơn, đáp ứng yêu cầu tạo
nguồn cho đội ngũ cán bộ, công nhân kỹ thuật lành nghề và trí thức xã hội chủ nghĩa.
– Tiếp tục phát hiện bồi dưỡng học sinh có năng khiếu nhằm góp phần đào tạo nhân tài
cho đất nước.
– Bảo đảm số lượng, chất lượng và hiệu quả đào tạo học sinh THPT phù hợp với nhu
cầu và khả năng phát triển kinh tế xã hội của địa phương.
– Phát huy tác dụng về mặt văn hóa, tư tưởng , khoa học kỹ thuật ở địa phương.
Vào những năm đầu của quá trình đổi mới đất nước, với sự nghiệp công nghiệp hóa –
hiện đại hóa, việc xây dựng cơ sở vật chất ở nước ta được tiến hành trong điều kiện tồn tại
nhiều hình thức sở hữu, thành phần kinh tế, vận hành theo cơ chế thị trường có sự định
hướng xã hội chủ nghĩa. Sản xuất hàng hóa phát triển làm cho thị trường lao động được mở
rộng, nhu cầu đào tạo tăng lên, tạo điều kiện cho giáo dục và đào tạo phát triển. Mặt khác
kinh tế thị trường làm thay đổi quan niệm về giá trị, ảnh hưởng đến động cơ học tập, việc lựa
chọn ngành nghề, tác động đến các quan hệ trong nhà trường và ngoài xã hội. Kết quả học
tập và sự phân hóa trong xã hội đã hình thành hai xu hướng: Một là, những học sinh có điều
kiện đều có nguyện vọng học lên đại học, cao đẳng, hai là, số học sinh còn lại, không có
điều kiện hoặc do năng lực bản thân, hoặc do thi không được vào các trường đại học, cao
đẳng thì tiếp tục vào học các trường trung học chuyên nghiệp – dạy nghề hoặc hòa nhập vào
thị trường lao động, chờ đón cơ hội để học thêm.
Như vậy bậc giáo dục THPT có “mục tiêu kép” là: vừa chuẩn bị cho học sinh vào các
trường đào tạo nghề, vừa chuẩn bị học sinh vào đời. Do đó, trong nhà trường THPT ngoài
trang bị kiến thức còn phải hình thành được cho học sinh một số năng lực chủ yếu như: Năng
lực thích ứng với mọi thay đổi của thực tiễn để chủ động, tự chủ trong lao động, trong cuộc
sống và hòa nhập vào môi trường nghề nghiệp.
1.3.1.2. Đặc điểm của trường THPT
Cấp THPT là cấp học nối tiếp cấp trung học cơ sở và có trách nhiệm hoàn thành việc
đào tạo thế hệ học sinh đã qua các cấp học, bậc học trước đó của nhà trường phổ thông. Đây
là cấp học quan trọng trực tiếp tạo nguồn cho bậc cao đẳng, đại học, vừa góp phần đào tạo
nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước. Ở cấp học này ngoài việc
chuẩn bị cho học sinh những tri thức và kỹ năng về khoa học xã hội, nhân văn, toán học,
khoa học tự nhiên, kỹ thuật để họ có thể tiếp tục được đào tạo ở bậc học tiếp theo, cần phải
hình thành và phát triển cho họ những hiểu biết về những nghề phổ thông cần thiết cho cuộc
sống, để họ tham gia lao động sản xuất, xây dựng xã hội và khi có điều kiện tiếp tục học lên.
Từ nền tảng đó mà phát triển các phẩm chất, năng lực cần thiết đáp ứng nhu cầu xây dựng
đất nước trong giai đoạn mới.
Chủ trương đổi mới giáo dục trung học hiện nay là các trường tiến hành dạy học phân
hoá, vì đặc điểm phát triển tâm sinh lý của học sinh với khả năng, nguyện vọng đa dạng. Tuy
nhiên phân hoá theo hướng nào và với mức nào cũng phải bảo đảm tính phổ thông với nội
dung giáo dục mang tính chất nền tảng, làm cơ sở cho sự phát triển hài hoà, toàn diện nhân
cách.
1.3.1.3. Nội dung quản lý của Hiệu trưởng
Nghị quyết số 40/2000/QH 10 về “Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông” đã xác
định: “Đổi mới nội dung chương trình, sách giáo khoa, phương pháp dạy và học phải được
thực hiện đồng bộ với việc nâng cấp và đổi mới trang thiết bị dạy học, tổ chức đánh giá, thi
cử, chuẩn hoá trường sở, đào tạo, bồi dưỡng GV và công tác quản lý giáo dục” [43].
Chỉ thị số 14/2001/CT-TTG của Thủ tướng chính phủ đã chỉ rõ: “Thực hiện đồng bộ
với việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa, phương pháp dạy học với việc đổi mới
phương pháp đánh giá, thi cử, đổi mới đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ GV; đổi mới công tác
quản lý giáo dục, nâng cấp cơ sở vật chất của nhà trường theo hướng chuẩn hoá, đảm bảo
trang thiết bị và đồ dùng dạy học” [11].
Luật Giáo dục 2005 đã xác định: “Nhà nước thống nhất quản lý hệ thống giáo dục
quốc dân về mục tiêu, chương trình, nội dung, kế hoạch giáo dục, tiêu chuẩn nhà giáo, quy
chế thi cử; tập trung quản lý chất lượng giáo dục, thực hiện phân công, phân cấp quản lý giáo
dục, tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở giáo dục” [5].
Trong nhà trường THPT chủ thể quản lý là Hiệu trưởng. Luật Giáo dục 2005 ghi rõ:
“Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động của trường, do cơ quan nhà
nước có thẩm quyền bổ nhiệm, công nhận. Hiệu trưởng các trường thuộc hệ thống giáo dục
quốc dân phải được đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ quản lý trường học” [5].
Theo Quyết định số: 07/2007/QĐ-BGD&ĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo ngày 02
tháng 4 năm 2007 về việc ban hành Điều lệ trường trung học cơ sở, trường THPT và trường
THPT có nhiều cấp học ghi rõ: “Nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng:
a) Xây dựng, tổ chức bộ máy nhà trường;
b) Thực hiện các Nghị quyết, Quyết nghị của Hội đồng trường được quy định tại
khoản 2 Điều 20 của Điều lệ này;
c) Xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện nhiệm vụ năm học;
d) Quản lý giáo viên, nhân viên; quản lý chuyên môn; phân công công tác, kiểm tra,
đánh giá xếp loại giáo viên, nhân viên; thực hiện công tác khen thưởng, kỷ luật đối với giáo
viên, nhân viên theo quy định của Nhà nước; quản lý hồ sơ tuyển dụng giáo viên, nhân viên;
đ) Quản lý học sinh và các hoạt động của học sinh do nhà trường tổ chức; xét duyệt kết
quả đánh giá, xếp loại học sinh, ký xác nhận học bạ, ký xác nhận hoàn thành chương trình
tiểu học vào học bạ học sinh tiểu học (nếu có) của trường phổ thông có nhiều cấp học và
quyết định khen thưởng, kỷ luật học sinh theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo;
e) Quản lý tài chính, tài sản của nhà trường;
g) Thực hiện các chế độ chính sách của Nhà nước đối với giáo viên, nhân viên, học
sinh; tổ chức thực hiện Quy chế dân chủ trong hoạt động của nhà trường; thực hiện công tác
xã hội hoá giáo dục của nhà trường;
h) Được đào tạo nâng cao trình độ, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và hưởng các
chế độ, chính sách theo quy định của pháp luật;
i) Chịu trách nhiệm trước cấp trên về toàn bộ các nhiệm vụ được quy định trong khoản
1 Điều này.
Như vậy đối tượng quản lý của HT là GV và HS, khách thể quản lý là toàn bộ các hoạt
động giáo dục trong nhà trường, còn nội dung cụ thể của công tác quản lý trường THPT của
HT bao gồm:
– Quản lý công tác giáo dục học sinh nói chung và dạy học nói riêng trong và ngoài giờ
lên lớp.
– Quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hỗ trợ hoạt động giáo dục trong nhà trường.
– Quản lý hoạt động thi đua khen thưởng.
– Quản lý các hoạt động khác như quản lý nhân sự, quản lý tài chánh, công tác xã hội
hóa giáo dục.
1.3.2. Chức năng quản lý nhà trường của người HT
Theo Giáo trình khoa học quản lý của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh thì
“Chức năng quản lý là một thể thống nhất những hoạt động tất yếu của chủ thể quản lý nảy
sinh từ sự phân công, chuyên môn hóa trong hoạt động quản lý nhằm thực hiện mục tiêu”
[25, tr.20].
Bất kỳ một hoạt động quản lý nào cũng đều thực hiện nhiều chức năng quản lý khác
nhau, từng chức năng có tính độc lập tương đối nhưng chúng lại được liên kết hữu cơ trong
một hệ thống nhất. Chức năng quản lý bao gồm chức năng cơ bản và chức năng cụ thể.
– Chức năng quản lý cơ bản: là chức năng mà bất kỳ dạng hoạt động quản lý nào cũng
đều phải thực hiện. Chức năng quản lý cơ bản phản ánh nội dung của quá trình quản lý tức là
các giai đoạn kế tiếp nhau từ lúc bắt đầu đến lúc kết thúc một chu kỳ quản lý. Tùy theo cách
tiếp cận mà có nhiều cách phân định các chức năng cơ bản của quản lý nhưng tựu trung có
thể chỉ ra được 4 chức năng cơ bản được xem là các chức năng công cụ của quá trình quản
lý, đó là: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.
– Chức năng quản lý cụ thể: là chức năng được quy định bởi sự phản ánh các nhiệm vụ
cụ thể của đối tượng quản lý, nó do các chức năng hoạt động cụ thể tạo ra. Chức năng cụ thể
của quản lý nhà trường được tác giả Hà Thế Ngữ xác định: “Mỗi chức năng của quản lý giáo
dục là sự kết hợp giữa một chức năng quản lý với một thành tố của hệ thống giáo dục nhà
trường. Khi xây dựng bốn chức năng cơ bản của quản lý đồng thời cũng xây dựng những
nhiệm vụ (có tính chức năng) của nhà trường chúng ta hiện nay. Những nhiệm vụ đó được
trình bày dưới dạng mục tiêu quản lý tương ứng với các thành tố của đối tượng quản lý biểu
hiện dưới dạng của các quá trình bộ phận” [38].
Dựa vào các cơ sở trên, chúng tôi cho rằng các chức năng quản lý nhà trường của
người HT có thể thực hiện thông qua các giai đoạn kế tiếp nhau của một chu kỳ quản lý
nhằm thực hiện mục tiêu đào tạo đã đề ra, nó bao gồm: lập kế hoạch hoạt động; tổ chức; chỉ
đạo thực hiện kế hoạch và kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch. Mỗi một giai đoạn
thực hiện một chức năng nhất định. Tuy nhiên, sự phân chia các giai đoạn chỉ có tác dụng
định hướng cho hoạt động quản lý của người HT, còn theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang thì
“Trong thực tế các giai đoạn gối đầu lên nhau, bổ sung cho nhau; có những chức năng diễn
ra cả ở giai đoạn này và giai đoạn khác” [42, tr.65].
1.3.2.1. Lập kế hoạch hoạt động
Theo Giáo trình Khoa học quản lý của Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh thì
lập kế hoạch là “chức năng cơ bản nhất trong số các chức năng quản lý, bao gồm xác định
mục tiêu, xây dựng chương trình hành động và bước đi cụ thể nhằm đạt tới mục tiêu trong
một thời gian nhất định của một hệ thống quản lý” [25, tr.23].
Lập kế hoạch quản lý trường THPT là việc đưa toàn bộ các hoạt động của nhà trường
vào kế hoạch, trong đó chỉ rõ các cách thức, các biện pháp thực hiện, thời gian thực hiện,
thành phần tham gia thực hiện cũng như việc đảm bảo các nguồn lực để đạt được các mục
tiêu đã đề ra.
Kế hoạch hoạt động của nhà trường THPT phải được xây dựng dựa trên cơ sở trạng
thái xuất phát của nhà trường trước khi bước vào năm học mới; những thuận lợi, khó khăn
của nhà trường trong việc xác lập hệ thống các mục tiêu để đạt đến trạng thái mong đợi vào
cuối năm học; các nguồn lực cần có và hệ thống các biện pháp để thực hiện các mục tiêu đề
ra. Kế hoạch hoạt động phải mang tính pháp quy, tức là được Hội đồng Sư phạm nhà trường
thông qua và được cấp trên trực tiếp phê duyệt. Kế hoạch phải nhằm chương trình hoá hành
động của nhà trường trong suốt năm học, tức là đưa lịch thời gian và bộ phận thực hiện vào
nội dung kế hoạch.
Một vấn đề cần lưu ý nhất khi lập kế hoạch, đó là phải quan tâm đến nhân tố thực hiện
kế hoạch chính là đội ngũ GV trong nhà trường. Chính vì thế, trước khi hoàn thiện, kế hoạch
phải được thảo luận, đóng góp ý kiến và có sự thống nhất của đội ngũ GV trong Hội nghị
Công nhân viên chức đầu năm học. Làm được điều này thì hy vọng kế hoạch nhà trường sẽ
được thực hiện.
Đối với trường THPT, việc lập kế hoạch sẽ được tiến hành thông qua hai giai đoạn:
– Giai đoạn thứ nhất: chuẩn bị cho việc lập kế hoạch bao gồm: xác định trạng thái xuất
phát của nhà trường trước khi bước vào một năm học mới, đây cũng chính là trạng thái của
nhà trường khi kết thúc năm học trước; phân tích sư phạm về các số liệu của trạng thái xuất
phát cùng các nguyên nhân; xác định hướng phát triển cơ bản, đề xuất hệ thống các vấn đề sẽ
đưa vào kế hoạch; phác thảo hệ thống mục tiêu, hệ thống các biện pháp lớn, sơ thảo bản kế
hoạch “thô” để lấy ý kiến trong lãnh đạo và cốt cán đồng thời xin ý kiến cấp trên về những
vấn đề chiến lược.
– Giai đoạn thứ hai: lập kế hoạch năm học bao gồm các bước: dự báo hệ thống mục
tiêu đã được phác thảo ở giai đoạn trước, phân loại ưu tiên, lập cây mục tiêu, định chuẩn
đánh giá; lựa chọn hệ thống biện pháp tối ưu nhằm huy động toàn bộ nguồn lực trong nhà
trường; mô hình hóa quá trình phát triển của hệ thống quản lý từ trạng thái xuất phát qua các
trạng thái trung gian đến trạng thái kết thúc như mong đợi; chương trình hóa hành động của
hệ trong suốt năm học, tức là đưa lịch thời gian cùng các bộ phận thực hiện vào nội dung kế
hoạch; trình cấp trên phê duyệt, điều chỉnh và hoàn thiện kế hoạch như một văn bản pháp lý
mà mọi thành viên trong nhà trường phải có nhiệm vụ thực hiện.
1.3.2.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch
Đó là quá trình phân phối và sắp xếp nguồn lực theo những cách thức nhất định để
thực hiện tốt các mục tiêu đã đề ra.Chức năng tổ chức có vai trò hiện thực hóa các mục tiêu
và tạo nên sức mạnh của tập thể bởi “tổ chức là phối hợp các tác động bộ phận lại với nhau
làm cho chúng tạo nên một tác động tích hợp, mà hiệu quả của tác động tích hợp này lớn hơn
tổng hiệu quả của các tác động bộ phận” [ 42, tr.70].
Để thực hiện được vai trò quan trọng trên, HT phải thiết lập được một cấu trúc tổ chức
tối ưu của hệ thống quản lý. Cấu trúc này được thiết lập trên cơ sở: bố trí sắp đặt các bộ
