Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
————————————————
LÝ VĂN TOÀN
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ
Thái Nguyên, năm 2007
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
LÝ VĂN TOÀN
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp
Mã số: 60 – 31 – 10
LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. Ngô Xuân Hoàng
Thái Nguyên, năm 2007
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
i
Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là hoàn
toàn trung thực, và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ
cho việc hoàn thành luận văn đều đã được cám ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày
trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Lý Văn Toàn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
ii
Lời cảm ơn
Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự
giúp đỡ quý báu của tập thể và các cá nhân. Trước hết tôi xin chân thành
cám ơn các giảng viên khoa Kinh tế, khoa Sau Đại học trường Đại học
Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên, đặc biệt là sự hướng dẫn
của Tiến sỹ Ngô Xuân Hoàng trong suốt thời gian thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các đồng chí
lãnh đạo và chuyên viên sở Tài chính; sở Nông nghiệp và Phát triển Nông
thôn; sở Kế hoạch và Đầu tư; sở Tài nguyên và Môi trường; sở Lao động
thương binh và Xã hội; sở Y tế; sở Giao thông Vận tải; sở Giáo Dục và đào
tạo; Cục thống kê tỉnh Thái Nguyên.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn phòng thống kê các huyện; thành phố;
thị xã thuộc tỉnh Thái Nguyên; các quý Ông, Bà lãnh đạo các huyện; thành
phố; thị xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện, góp ý và giúp đỡ
tôi hoàn thành đề tài này.
Xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo sở Tài chính, lãnh đạo các
phòng, ban trong sở cùng các đồng nghiệp, bạn bè, và gia đình đã cổ vũ động viên
tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện Luận văn này.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Lý Văn Toàn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
iii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
i
Lời cảm ơn
ii
Mục lục
iii
Danh mục các chữ viết tắt
v
Danh mục các bảng trong Luận văn
vi
Mở đầu.
1
1-Tính cấp thiết của đề tài
1
2- Mục tiêu nghiên cứu
3
3-Đối tượng và Phạm vi nghiêncứu.
3
4-Những đóng góp mới của luậnvăn
4
5- Bố cục của Luận văn.
4
Chương 1:Cơ sở khoa học và phương pháp nghiên cứu
5
1.1-Một số vấn đề cơ bản về trang trại
5
1.1.1-Khái niệm về trang trại và kinh tế trang trại
5
1.1.2-Những tiêu chí xác định KTTT
7
1.1.3-Những đặc trưng của KTTT trong nền kinh tế thị trường
9
1.1.4- Yếu tố ảnh hưởng tới phát triển trang trại và KTTT
16
1.1.5-Ý nghĩa kinh tế- xã hội- môi trường của Trang trại
21
1.2-Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở một số nước và Việt Nam
26
1.2.1-Tình hình phát triển KTTT ở một số nước trên thế giới
26
1.2.2- Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam
29
1.3- phương pháp nghiên cứu
35
1.3.1-Phương pháp chọn điểm nghiên cứu
35
1.3.2. Phương pháp thu thập số liệu
35
1.3.3-Phương pháp sử lý số liệu
35
1.3.4-Hệ thống chỉ tiêu đánh giá và phương pháp phân tích
35
Chương 2: Thực trạng phát triển KTTT ở tỉnh Thái Nguyên
40
2.1 Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu
40
2.1.1 Điều kiện tự nhiên.
40
2.1.2 Điều kiện kinh tế – xã hội.
43
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
iv
2.1.3- Những thuận lợi và khó khăn của địa bàn nghiên cứu đối
với phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên
45
2.2- Khái quát về kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên
46
2.2.1-Lao động và chuyên môn của chủ trang trại
47
2.2.2-Tình hình sử dụng đất của trang trại
48
2.2.3- Vốn và tài sản của trang trại
51
2.3-Thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên
55
2.3.1-Phân bố trang trại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên
55
2.3.2-Loại hình trang trại tỉnh Thái Nguyên
56
2.3.3-Đất đai sử dụng trong TT của tỉnh Thái Nguyên
57
2.3.4- Lao động trong trang trại của tỉnh Thái Nguyên
57
2.3.5-Kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại
58
2.3.6-Hiệu quả sản xuất của trang trại
60
2.3.7-Thực trạng kinh tế trang trại ở ba vùng
62
2.4-Đánh giá phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KTTT
68
2.4.1-Phân tích các yếu tố bên trong trang trại
68
2.4.2-Phân tích các yếu tố bên ngoài của trang trại
73
Chương 3: Giải pháp chủ yếu để phát triển KTTT ở tỉnh
Thái Nguyên
78
3.1- Phương hướng mục tiêu
78
3.1.1-Phương hướng phát triển kinh tế trang trại
84
3.1.2-Mục tiêu phát triển kinh tế trang trại
85
3.2-Giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái
Nguyên
87
3.2.1-Giải pháp chung:
87
3.2.2-Giải pháp cụ thể cho từng loại hình trang trại:
90
3.2.3-Giải pháp cụ thể cho từng vùng
93
Kết luận
95
Danh mục tài liệu tham khảo
97
Phụ lục
100
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
v
STT
CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ
1
KTTT
Kinh tế trang trại
2
TT
Trang trại
3
WTO
Tổ chức thương mại thế giới
4
HTX
Hợp tác xã
5
KD
Kinh doanh
6
CNH-HĐH
Công nghiệp hoá- Hiện đại hoá
7
KQSXKD
Kết quả sản xuất kinh doanh
8
NN&PTNT
Nông nghiệp và phát triển nông thôn
9
SL
Số lượng
10
SP
Sản phẩm
11
SXKD
Sản xuất kinh doanh
12
SXKDTH
Sản xuất kinh doanh tổng hợp
13
NN
Nông nghiệp
14
CC
Cơ cấu
15
ATK
An toàn khu
16
BQ
Bình quân
17
LĐ
Lao động
18
NLNTS
Nông lâm nghiệp thuỷ sản
19
Tr. Đ
Triệu đồng
20
Ng đ
Ngìn đồng Việt Nam
21
đ
Đơn vị tính đồng Việt nam
22
HĐND
Hội đồng nhân dân
23
UBND
Uỷ ban nhân dân
24
LĐGĐ
Lao động gia đình
25
DTBQ
Diện tích bình quân
26
TTNDN
Thuế thu nhập doanh nghiệp
27
XDCB
Xây dựng cơ bản
28
VAC
Vườn ao chuồng
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
vi
Trang
Bảng 1.1 -Trang trại trên địa bàn toàn quốc
13
Bảng 1.2- Tốc độ tăng % của trang trại năm 2001 với 2006
14
Bảng 1.3- Diện tích bình quân trên TT của một số nước trên thế giới.
28
Bảng 1-4-Cơ cấu sản xuất Của các trang trại vùng Đồng và Tây bắc, tính đến
01/7/2006
31
Bảng 1.5- các loại hình trang trại khu vực đồng bằng sông Hồng và sông Cửu
Long thời điểm 01/7/2006
32
Bảng 1.6- các loại hình trang trại khu vực Bắc trung bộ và duyên hải nam
trung bộ thời điểm 01/7/2006
33
Bảng 1.7 –Các loại hình trang trại Phía Nam và Đông Nam bộ thời điểm
01/7/2006
34
Bảng 2.1- Tình hình lao động, và chuyên môn của chủ TT.
47
Bảng 2.2- tình hình sử dụng đất bình quân của Trang trại
50
Bảng 2.3- tình hình vốn và huy động vốn của trang trại trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên năm 2006
52
Bảng 2.4-Tình hình trang bị TS bình quân của trang trại năm 2006
54
Bảng 2.5: Phân bố TT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên năm 2006
55
Bảng 2.6- Loại hình trang trại tỉnh Thái Nguyên năm 2006
56
Bảng 2.7-Đất đai của trang trại tỉnh Thái Nguyên năm 2006
57
Bảng 2.8- Lao động của TT tỉnh Thái Nguyên năm 2006
57
Bảng 2.9- Kết quả SXKD của TT tỉnh Thái Nguyên năm 2006
59
Bảng 2.10- Một số chỉ tiêu hiệu quả kinh tế của TT trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên năm 2006
61
Bảng 2.11-Thực trạng hiệu quả KTTT ở vùng núi cao tỉnh TN năm 2006
63
Bảng 2.12- Thực trạng hiệu quả KTTT ở vùng thấp tỉnh TN năm 2006
65
Bảng 2.13- Thực trạng hiệu quả KTTT ở vùng giữa tỉnh TN năm 2006
67
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
vii
Bảng 2.14 – ảnh hưởng của một số nhân tố đến thu nhập của TT năm 2006
69
Bảng 2.15- ảnh hưởng của một số nhân tố đến thu nhập của TT năm 2006
71
Bảng 2.16- ảnh hưởng của một số nhân tố đến thu nhập của TT năm 2006
73
Bảng 3.1- dự kiến phát triển KTTT Tỉnh Thái Nguyên Giai đoạn 2006-2010
86
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
1
MỞ ĐẦU
1-Tính cấp thiết của đề tài
Nông nghiệp là một trong hai ngành sản xuất vật chất quan trọng của nền sản
xuất hàng hoá. Trong gần hai thế kỷ qua, nền nông nghiệp thế giới đã có nhiều hình
thức tổ chức sản xuất khác nhau. Cho đến nay qua thử thách của thực tiễn, một số
nơi các hình thức sản xuất theo mô hình tập thể, và quốc doanh, cũng như xí nghiệp
tư bản nông nghiệp tập trung quy mô lớn, không tỏ ra hiệu quả. Trong khi đó, hình
thức tổ chức sản xuất theo mô hình kinh tế trang trại phù hợp với đặc thù của nông
nghiệp nên đạt hiệu quả cao, và ngày càng phát triển ở hầu hết các nước trên thế
giới. So với nền kinh tế tiểu nông thì kinh tế trang trại là một bước phát triển của
kinh tế hàng hoá. Việc hình thành và phát triển kinh tế trang trại là một quá trình
chuyển đổi từ kinh tế hộ nông dân chủ yếu, mang tính sản xuất tự cấp, tự túc sang
sản xuất hàng hoá có quy mô từ nhỏ tới lớn.
Trong tiến trình phát triển nông nghiệp, nông thôn hiện nay ở nước ta,
sản xuất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá, với quy mô ngày càng
lớn và mang tính thâm canh, chuyên canh, phân vùng đang là một yêu cầu tất
yếu khách quan. Sự phát triển kinh tế trang trại đã, đang và sẽ đóng góp to lớn
khối lượng nông sản được sản xuất, đáp ứng nhu cầu nông sản trong nước,
mặt khác nó còn đóng vai trò cơ bản trong tiến trình hội nhập với kinh tế quốc
tế, với sản lượng và kim ngạch xuất khẩu hàng năm đều tăng trưởng tích cực
và ổn định, thì sự đóng góp của các trang trại là rất lớn, không những đem lại
lợi nhuận cho trang trại, mà còn cải thiện đáng kể thu nhập của những người
lao động trong các trang trại. Việt Nam tham gia tổ chức thương mại lớn nhất
hành tinh, đã tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho nền kinh tế nước ta nói
chung, ngành nông nghiệp nói riêng. Thách thức lớn nhất mà nông nghiệp của
Việt Nam sẽ phải đối mặt, đó là mở cửa để cho hàng hoá nông sản của các
nước, trong tổ chức WTO được lưu thông mà chúng ta không thể áp đặt mãi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
2
thuế nhập khẩu với thuế suất cao để bảo hộ hàng trong nước. Do đó, hàng hoá
nông sản của ta sẽ bị cạnh tranh khốc liệt, những sản phẩm sản xuất theo kiểu
truyền thống theo mô hình tự cung, tự cấp chắc chắn không thể cạnh tranh nổi
với nông sản ngoại nhập, cho nên giải pháp nào cho sản xuất hàng hoá nông
sản Việt Nam?
Nghiên cứu để đề ra giải pháp phát triển trang trại trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên, không những chỉ đơn thuần giải quyết vấn đề thực tiễn trang trại
đóng góp về kinh tế cho địa phương, mà chúng tôi còn nhận thức vai trò to
lớn của trang trại trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp
nông thôn theo một tư duy mới, tư duy phát triển kinh tế nông nghiệp theo
hướng vận dụng một cách đầy đủ các quy luật của nền kinh tế thị trường, đưa
sản xuất nông nghiệp của nước ta tiến dần tới trình độ phát triển của các nước
trong khu vực và các nước trong tổ chức Thương mại Thế giới, tạo ra năng
lực cạnh tranh trên thị trường Quốc tế. Những lý giải và kiến nghị của luận
văn không những hệ thống hoá lý luận, mà nó còn tổng kết thực tiễn phát triển
trang trại của nhiều nước, của các vùng trên cả nước, nó là kinh nghiệm quý
báu phục vụ cho các nhà lý luận và thực tiễn trong việc chỉ đạo, định hướng
phát triển kinh tế trang trại trong giai đoạn hiện nay.
Ở nước ta trong những năm gần đây, kinh tế trang trại phát triển mạnh mẽ
cả về số lượng và quy mô, nên đã cải thiện về thu nhập cho nhiều hộ nông dân,
làm thay đổi bộ mặt của nhiều vùng nông thôn, giải quyết công ăn việc làm cho
395.878 người, trong đó lao động của hộ chủ trang trại là 291.611 người, lao
động thuê mướn là 104.267 người, đưa số lao động bình quân thường xuyên của
trang trại lên 3,5 người [23].
Đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung và ở tỉnh Thái Nguyên nói
riêng, kinh tế trang trại đã đem lại thu nhập cho nhiều gia đình, góp phần xoá
đói, giảm nghèo cho nhiều hộ nông dân. Phát triển kinh tế trang trại là hướng đi
đúng đắn, phù hợp với quy luật khách quan của nền sản xuất hàng hoá.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
3
Chính vì vậy tôi chọn đề tài “Thực trạng và giải pháp chủ yếu nhằm
phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên”
2-Mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hoá và làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về trang trại,
và phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam và một số nước trên thế giới.
Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên, tìm ra
những nguyên nhân ảnh hưởng đến việc phát riển kinh tế trang trại ở địa phương.
Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại ở
tỉnh Thái Nguyên.
3-Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1-Đối tƣợng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng về kinh tế trang trại ở tỉnh
Thái Nguyên, để từ đó đề xuất những giải pháp, nhằm phát triển kinh tế
trang trại ở tỉnh Thái Nguyên.
3.2-Phạm vi nghiên cứu
3.2.1-Về không gian và địa điểm
Đề tài nghiên cứu chủ yếu về trang trại trên địa bàn toàn tỉnh Thái
Nguyên, đặc biệt chú trọng nghiên cứu theo vùng; cụ thể được chia làm các
vùng khác nhau mang tính chất chung của từng vùng đó như khí hậu, lượng
mưa hàng năm; giao thông; mật độ dân số; trình độ dân trí … đó là:
-Vùng cao: Có địa hình phức tạp, mật độ dân số thấp giao thông khó
khăn như các huyện Võ Nhai; Định Hoá; Phú Lương và huyện Đồng Hỷ.
-Vùng giữa: có địa hình tương đối ổn định hơn thuộc vùng có đồi núi
thấp, dân cư đông đúc, trình độ dân trí cao đó là thành phố Thái Nguyên.
-Vùng thấp: Có địa hình tương đối bằng phẳng, giao thông thuận tiện,
mật độ dân số đông, trình độ dân trí tương đối cao như: huyện Phú Bình; Phổ
Yên; Thị xã Sông Công.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
4
3.2.2- Thời gian nghiên cứu
Số liệu tập trung thu thập chủ yếu từ năm 2004-2006. Ngoài ra tham
khảo số liệu từ năm 2001-2006.
3.2.3-Nội dung nghiên cứu
Đề tài chủ yếu nghiên cứu về thực trạng của kinh tế trang trại
tại tỉnh Thái Nguyên.
4-Những đóng góp mới của luận văn
Hệ thống hoá làm rõ một số vấn đề giữa lý luận và thực tiễn về trang trại ở
tỉnh Thái Nguyên, để từ đó phân tích đánh giá tình hình hoạt động của trang trại,
để đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của trang trại.
5-Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 phần chính:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển kinh tế trang trại
và phương pháp nghiên cứu.
Chương 2: Thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên.
Chương 3: Giải pháp chủ yếu để phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
5
Chƣơng 1
CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.1-Một số vấn đề cơ bản về trang trại
Trong lịch sử loài người, trải qua các phương thức sản xuất đã hình thành
nhiều loại hình tổ chức sản xuất nông nghiệp khác nhau, dựa trên cơ sở chiếm hữu
tư liệu sản xuất quan trọng (đất đai). Xét về quan hệ sở hữu các nhà kinh tế học đã
khái quát thành năm hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp cơ bản nhất đó là:
Điền trang lớn. Nông nghiệp đồn điền. Trang trại cộng đồng. Nông nghiệp tập
thể hoá. Trang trại gia đình.
“Kinh tế trang trại là một tổ chức cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp, mục
đích chủ yếu là sản xuất hàng hóa, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc
quyền sử dụng của mỗi người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô
và tất cả các yếu tố sản xuất được tập trung đủ lớn với các tổ chức quản lý tiến
bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường” [14].
1.1.1-Khái niệm về trang trại và kinh tế trang trại
1.1.1.1- Khái niệm về trang trại và kinh tế trang trại
*Khái niệm về trang trại: “Trên thế giới người ta thường dùng các
thuật ngữ: Ferme (Tiếng Pháp), Farm (tiếng Anh)…..vv, được hiểu chung là
nông dân- chủ trang trại gia đình. Các thuật ngữ trên được hiểu chung là
nông dân, chủ trang trại gia đình, người nông dân gắn với ruộng đất, với
đất đai nói chung”[24].
Theo Mác; trong sản xuất nông nghiệp, vai trò hết sức quan trọng của trang
trại là mang lại hiệu quả kinh tế cao “Ngay ở nước Anh với nền công nghiệp
phát triển, hình thức sản xuất có lợi nhất không phải là các xí nghiệp nông
nghiệp quy mô lớn, mà là các trang trại gia đình sử dụng lao động làm thuê” [6].
*Khái niệm về kinh tế trang trại: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức
sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp, nông thôn chủ yếu dựa vào hộ gia đình,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
6
nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt,
trồng rừng, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ
nông, lâm, thuỷ, hải sản” [10].
Còn rất nhiều tác giả ở các góc độ khác nhau, đã đưa ra nhiều khái niệm
khác nhau, nhưng tựu chung vẫn thống nhất cho rằng, trang trại là một hình
thức tổ chức sản xuất hàng hoá ở mức cao hơn kinh tế hộ về cả quy mô, lẫn
hình thức quản lý. Hơn nữa các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh khác ở
các hộ gia đình thì mục đích chủ yếu là tự sản tự tiêu, nhưng mục đích của
người chủ trang trại lại chủ yếu là sản xuất hàng hoá đáp ứng nhu cầu thị
trường, có quan hệ chặt chẽ và phản ứng nhanh nhạy với thị trường. Còn một
phần nhỏ sản phẩm làm ra phục vụ ngược trở lại cho sản xuất và tiêu dùng.
1.1.1.2-Phân loại trang trại
-Theo các hình thức tổ chức quản lý:
+Trang trại gia đình độc lập: Là trang trại mà độc lập một gia đình thành
lập, và điều hành quản lý.
+Trang trại liên doanh: Là trang trại có từ hai hay nhiều gia đình cùng
nhau thành lập và điều hành quản lý.
+Trang trại hợp doanh theo cổ phần: Là trang trại kết hợp hai hay nhiều
loại hình sản xuất kinh doanh và cùng nhau góp vốn theo hình thức cổ phần hóa.
+Trang trại uỷ thác: Là loại hình trang trại mà người sáng lập, thành lập
nên ủy quyền cho một hay một nhóm người nào đó điều hành quản lý.
-Theo cơ cấu sản xuất:
+Trang trại kinh doanh tổng hợp: Trang trại loại này là loại hình kinh
doanh là chủ yếu, và các mặt hàng kinh doanh đều nhằm phục vụ cho kinh
tế trang trại.
+Trang trại sản xuất chuyên môn hoá: Là loại hình chuyên môn sản xuất
một sản phẩm nông nghiệp nào đó mang tính sản xuất hàng hóa lớn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
7
-Theo hình thức sở hữu tư liệu sản xuất
+Chủ trang trại sở hữu toàn bộ tư liệu sản xuất: Là loại hình trang trại
mà toàn bộ vốn tài sản của trang trại thuộc quyền sở hữu của chủ trang trại.
+Chủ trang trại sở hữu một phần tư liệu sản xuất và phải đi thuê một phần: Là
loại hình trang trại mà trong đó toàn bộ vốn và tài sản của trang trại không thuộc
quyền sở hữu của riêng chủ trang trại mà còn có của một hay nhiều sở hữu khác.
+Chủ trang trại thuê hoàn toàn tư liệu sản xuất: Là loại hình trang trại mà
toàn bộ phần tư liệu sản xuất và tài sản cố định không thuộc quyền sở hữu của
chủ trang trại, mà đó là đi thuê còn chủ trang trại chỉ bỏ chi phí lưu động để
sản xuất kinh doanh.
1.1.2-Những tiêu chí xác định kinh tế trang trại
Thông tư số 74/2003/TT-BNN, ngày 04/7/2003 của Bộ nông nghiệp và
phát triển nông thôn; về việc thay thế Thông tư liên tịch số
62/2003/TTLT/BNN-TCTK. Qua đó đưa ra tiêu chí để xác định kinh tế
trang trại như sau:
– Một hộ sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản được xác
định là trang trại phải đạt một trong hai tiêu chí về giá trị sản lượng hàng hoá;
dịch vụ bình quân một năm, hoặc quy mô sản xuất phải tương đối lớn và vượt
trội so với kinh tế nông hộ tương ứng với từng ngành sản xuất và vùng kinh tế.
– Đối với hộ sản xuất, kinh doanh tổng hợp có nhiều loại sản phẩm hàng
hoá của các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản thì tiêu chí để xác định
trang trại là giá trị sản lượng hàng hoá, dịch vụ bình quân một năm.
1.1.2.1-Giá trị sản lượng hàng hóa dịch vụ bình quân 1 năm:
-Đối với các tỉnh phía Bắc và Duyên Hải miền trung từ 40 triệu đồng trở lên.
-Đối với các tỉnh phía Nam và Tây Nguyên từ 50 triệu đồng trở lên.
1.1.2.2-Quy mô sản xuất phải tương đối lớn và vượt trội so với kinh tế nông
hộ tương ứng với từng ngành sản xuất và vùng kinh tế.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
8
a-Đối với trang trại trồng trọt
-Trang trại trồng cây hàng năm
+Từ 2 ha trở lên đối với các tỉnh phía Bắc và Duyên Hải miền Trung.
+Từ 3 ha trở lên đối với các tỉnh phía Nam và Tây Nguyên.
– Trang trại trồng cây lâu năm
+Từ 3 ha trở lên đối với các tỉnh phía Bắc và Duyên Hải miền Trung.
+Từ 5 ha đối với các tỉnh phía Nam và Tây Nguyên.
+Trang trại trồng hồ tiêu từ 0,5 ha trở lên.
-Trang trại lâm nghiệp
+Từ 10 ha trở lên đối với các vùng trong cả nước
b- Đối với trang trại chăn nuôi
-Chăn nuôi đại gia súc, trâu, bò….
+Chăn nuôi sinh sản lấy sữa có thường xuyên từ 10 con trở lên.
+Chăn nuôi lấy thịt có thường xuyên từ 50 con trở lên.
– Chăn nuôi gia súc: lợn, dê,….
+Chăn nuôi sinh sản có thường xuyên đối với lợn 20 con trở lên, đối với
dê, cừu từ 100 con trở lên.
+Chăn nuôi lợn thịt có thường xuyên từ 100 con trở lên (Không kể lợn
sữa) dê thịt từ 200 con trở lên (Không tính con dưới 7 ngày tuổi).
c- Trang trại nuôi trồng thuỷ sản
-Diện tích mặt nước để nuôi trồng thuỷ sản có từ 2 ha trở lên (Riêng đối
với nuôi tôm thịt theo kiểu công nghiệp từ 1ha trở lên)
d-Đối với các loại sản phẩm nông nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản có tính chất
đặc thù như: trồng hoa cây cảnh, trồng nấm, nuôi ong, giống thuỷ đặc sản,
thì tiêu chí xác định là giá trị hàng hoá (tiêu chí 1)[4].
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
9
1.1.3-Những đặc trưng của kinh tế trang trại trong nền kinh tế thị trường
Một là: mục đích chủ yếu của kinh tế trang trại là sản xuất nông sản
phẩm hàng hoá theo nhu cầu thị trường.
Sản xuất nông nghiệp theo kiểu truyền thống tự cung, tự cấp chỉ giải
quyết nhu cầu của chính người sản xuất, lượng sản phẩm dư thừa đem bán trên
thị trường chiếm một tỷ trọng rất nhỏ so với khối lượng nông sản mà họ sản
xuất ra. Các hộ nông dân cũng cố gắng bán bất kỳ thứ nông sản nào do chính
bản thân họ sản xuất ra – giai đoạn này gọi là thương mại hoá sản phẩm. Sau
đó, hộ nông dân sản xuất hàng hoá theo yêu cầu của thị trường – đó là giai đoạn
sản xuất hàng hoá của hộ đã đạt tới một trình độ cao để thích ứng với nhu cầu
của thị trường. Tới khi sản xuất hàng hoá khu vực nông thôn đã đạt đến một
cấp độ cao hơn, một bộ phận hộ nông dân đã phát triển đến hình thức sản xuất
theo mô hình trang trại. Đến giai đoạn này, tôi xin nêu trên ba khía cạnh:
a. Số lượng hàng hoá: được sản xuất nhiều hơn, tỷ trọng hàng hoá trong tổng
khối lượng nông sản chiếm tỷ trọng lớn, nghĩa là nông sản được tiêu thụ với
quy mô lớn hơn. Quá trình sản xuất này đã phân hoá một số hộ đã tích tụ
ruộng đất, đầu tư mua sắm tư liệu sản xuất thay vì tự túc. Với những nông hộ
có chăn nuôi, quy mô đàn cũng lớn hơn nhiều.
b. Chất lượng hàng hoá: tốt hơn, đảm bảo cả về sự an toàn, vệ sinh trong
nông sản, chất lượng dịch vụ cung cấp nông sản cũng tốt hơn, đạt tới quá
trình marketing sản phẩm, chứ không còn là giai đoạn thương mại hoá nông
sản, là giai đoạn người sản xuất cố gắng bán bất cứ thứ gì mà họ sản xuất
được, chứ không bán loại nông sản do yêu cầu thị trường.
c. Cơ cấu sản phẩm: nông sản được cung cấp theo hướng chuyên môn hoá
theo vùng sản xuất, bởi vì ngoài tác động của thông tin thị trường, sản phẩm
nông nghiệp còn chịu ảnh hưởng rất lớn bởi điều kiện tự nhiên, chính vì thế,
các trang trại sản xuất cũng phải tuân thủ điều kiện tự nhiên của vùng. Tuy
vậy, họ cố gắng lựa chọn những nông sản được coi là thế mạnh của vùng mà
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
10
họ đang tiến hành sản xuất. Sự lựa chọn này tạo cho các trang trại lợi thế,
được gọi là lợi thế so sánh. Vì vậy muốn sản xuất hàng hoá phải đi sâu vào
chuyên môn hoá, nhưng phải kết hợp với phát triển tổng hợp mới khai thác
được mọi nguồn lực của vùng, đồng thời còn hạn chế được các rủi ro như
thiên tai, dịch bệnh, sự biến động của thị trường.
Hai là: Tư liệu sản xuất trong trang trại thuộc quyền sở hữu hoặc quyền
sử dụng của một người chủ độc lập.
Lý thuyết kinh điển Mác-Lê Nin về điều kiện để sản xuất hàng hoá
đã nêu rõ: Có sự phân công lao động xã hội. Có những hình thức sở hữu khác
nhau về tư liệu sản xuất. Rõ ràng, về điều kiện sản xuất hàng hoá của trang
trại thoả mãn điều kiện để sản xuất hàng hoá. Người chủ trang trại là người
nắm giữ quyền sở hữu về tài sản, nếu như nắm quyền sử dụng tài sản, thì tài
sản này có thể được hình thành dưới hình thức vốn góp hoặc đi thuê tài sản tài
chính, như vậy xét dưới góc độ là tài sản của trang trại, thì những tài sản này
dù được hình thành bằng cách nào, nó vẫn thuộc quyền sử dụng của trang trại,
có thể tạo ra lợi ích về kinh tế trong tương lai. Đứng trên khía cạnh của quan
hệ sản xuất, người chủ trang trại là người có quyền định đoạt việc phân phối
sản phẩm do trang trại mình sản xuất ra.
Ba là: Trong các trang trại, các yếu tố sản xuất trước hết là ruộng đất được
tập trung tới quy mô nhất định theo yêu cầu phát triển của sản xuất hàng hoá.
Sự phát triển kinh tế trang trại gắn liền với quá trình tích tụ vốn và tập
trung đất. Nông hộ phải tập trung đất đai với quy mô nhất định, mới có điều
kiện sản xuất hàng hoá và một lượng vốn nhất định. Việc phân phối, giao đất
cho người sử dụng sẽ khắc phục được tình trạng đất đai phân tán, manh mún.
Thông qua chuyển đổi ruộng đất, sẽ dẫn đến tích tụ tập trung để sản xuất ngày
càng nhiều sản phẩm và sản phẩm hàng hoá xuất khẩu, sẽ tích luỹ tái sản xuất
mở rộng nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế và khai thác tối đa lợi thế của vùng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
11
“Khái niệm dồn điền đổi thửa ( Rergrouping of land, trong tiếng Anh,
hay Remenberment, trong tiếng Pháp) là việc tập hợp, dồn đổi các thửa
ruộng nhỏ thành thửa ruộng lớn, trái ngược với việc chia các mảnh ruộng to
thành các mảnh ruộng nhỏ” [12]. Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt, không
thể thay thế trong sản xuất nông nghiệp. Trong giai đoạn những năm 80 của
thế kỷ trước, ruộng đất được chia dựa trên lao động của hộ gia đình, tình
trạng ruộng đất được chia theo lối bình quân ở nhiều địa phương, hộ nào
cũng có ruộng tốt, ruộng xấu, chỗ gần, chỗ xa, cho nên có những hộ ruộng
hàng chục mảnh, mà tổng diện tích của nó chỉ vào khoảng một đến vài nghìn
m2. Với cách làm như thế, không thể tạo ra sự thay đổi trong phương thức
sản xuất đáp ứng nhu cầu thị trường. Thực trạng này hiện nay vẫn phổ biến
ở nhiều nơi, nhưng với nền nếp làm ăn nhỏ tiểu nông, vẫn chưa thể đưa việc
dồn điền đổi thửa tiến triển một cách nhanh chóng, nó đòi hỏi phải có sự can
thiệp một cách mạnh mẽ từ phía Nhà nước.
“Đất đai thuộc quyền sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý.
Nhà nước giao quyền sử dụng ổn định, lâu dài đồng thời được quyền chuyển
đổi, chuyển nhượng, thừa kế, thế chấp và cho thuê” [17]. Nghị quyết Hội
nghị lần thứ VII Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã vạch ra những
hạn chế của pháp luật về đất đai trong thời gian qua, chỉ rõ nguyên nhân và đề
ra các biện pháp khắc phục. Một trong những biện pháp cần phải thực hiện là
đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai phù hợp với đường lối phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
“Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý” [16].
Đồng thời thể chế hóa các quan điểm đó được xác định trong Nghị quyết Hội
nghị lần thứ VII Ban chấp hành trung ương Đảng khóa IX về “Tiếp tục đổi mới
chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh CNH-HĐH đất nước”.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
12
Trên cơ sở những điều, luật định Nhà nước cần tạo điều kiện thuận lợi
cho quá trình tích tụ, và tập trung ruộng đất một cách hợp lý để tạo ra những
điều kiện tiền đề, góp phần vào việc đẩy mạnh phát triển kinh tế trang trại.
Bốn là: kinh tế trang trại có cách thức tổ chức và quản lý sản xuất
tiến bộ dựa trên cơ sở chuyên môn hoá sản xuất, thâm canh, ứng dụng tiến
bộ kỹ thuật, thực hiện hạch toán, điều hành sản xuất hợp lý và thường
xuyên tiếp cận thị trường.
Dưới góc độ kỹ thuật canh tác: trang trại là đơn vị sản xuất hàng hoá áp
dụng một cách tích cực những tiến bộ của khoa học công nghệ để thâm canh,
tăng năng suất cây trồng, vật nuôi; nhờ đó, sản phẩm sản xuất ra mới đảm bảo
tiêu chuẩn mà khách hàng yêu cầu, thoả mãn nhu cầu thị trường, từ đó tăng
năng lực cạnh tranh sản phẩm, từ đó làm cho năng suất lao động của trang trại
cao hơn hẳn so với phương thức sản xuất của các hộ.
Cụ thể tính đến ngày 5/5/2003 cả nước đã có gần 72.000 trang trại, tạo
ra giá trị hàng hoá dịch vụ trên 7.000 tỷ đồng [1]. Nhưng tính đến thời
điểm 01/7/2006 thì cả nước đã có tới 113.730 trang trại, thu hút được
395.878 lao động, sử dụng 663.359 ha đất và mặt nước các loại, đã huy
động được 29.320.841 triệu đồng cho hoạt động kinh tế trang trại, mỗi
năm có doanh thu từ hoạt động kinh tế trang trại là 19.826.040 triệu đồng,
với số thu nhập là 6.979.257 triệu đồng, bình quân cho một trang trại là
61,4 triệu đồng, đây quả là con số không nhỏ.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
13
Bảng 1.1 Trang trại trên địa bàn toàn quốc năm 2006
STT
Tỉnh, Thành phố
Số TT
STT Tỉnh, Thành phố
Số TT
1
Hà nội
491
33
Đà Nẵng
327
2
Vĩnh Phúc
689
34
Quảng Nam
933
3
Bắc Ninh
1 788
35
Quảng Ngãi
322
4
Hà Tây
1 574
36
Bình Định
993
5
Hải Dương
717
37
Phú Yên
2 735
6
Hải Phòng
1 418
38
Khánh Hòa
2 498
7
Hưng Yên
2 185
39
Kon Tum
417
8
Thái Bình
2 892
40
Gia Lai
2 128
9
Hà Nam
547
41
Đăk lăk
802
10
Nam Định
927
42
Đăk Nông
4 647
11
Ninh Bình
635
43
Lâm Đồng
791
12
Hà Giang
154
44
Ninh Thuận
930
13
Cao Bằng
55
45
Bình Thuận
1 883
14
Bắc Kạn
21
46
Bình Phước
4 440
15
Tuyên Quang
77
47
Tây Ninh
2 053
16
Lào Cai
213
48
Bình Dương
1 876
17
Yên Bái
319
49
Đồng Nai
3 219
18
Thái Nguyên
588
50
Bà Rịa Vũng Tầu
658
19
Lạng Sơn
27
51
Thành Phố
Hồ Chí Minh
1808
20
Quảng Ninh
1 379
52
Long An
2 982
21
Bắc Giang
1 401
53
Tiền Giang
2 213
22
Phú Thọ
470
54
Bến Tre
3 479
23
Điện Biên
127
55
Trà Vinh
2 601
24
Lai Châu
117
56
Vĩnh Long
361
25
Sơn La
92
57
Đồng Tháp
4 319
26
Hòa Bình
186
58
An Giang
6 180
27
Thanh Hóa
3 384
59
Kiên Giang
9 056
28
Nghệ An
954
60
Cần Thơ
305
29
Hà Tĩnh
403
61
Hậu Giang
51
30
Quảng Bình
796
62
Sóc Trăng
6 270
31
Quảng Trị
741
63
Bạc Liêu
13 252
32
Thừa Thiên Huế
478
64
Cà Mau
3 356
Tổng số trang trại
113.730
Nguồn: Tổng cục thống kê, 2006
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
14
Nếu so sánh giữa năm 2001 và năm 2006 về số lượng trang trại ta tham
khảo (bảng 1.2) dưới đây.
Bảng 1.2 Tình hình trang trại giai đoạn 2001-2006
Chỉ tiêu
Năm 2001
Năm 2006
So sánh
2006/2001
SL
CC%
SL
CC%
Số
tăng
%
Tổng số
61017
100
113730
100
52713 1869.4
1.TT nông nghiệp
40093
65.7
72237
63.51
32144
180.2
-TT trồng cây hàng năm
21754
36.6
32611
28.67
10857
149.9
-TT trồng cây lâu năm
16578
27.1
22918
20.15
6340
138.2
-TT chăn nuôi
1761
2.9
16708
14.69
14947
948.8
2. TT lâm nghiệp
1668
2.73
2661
2.33
993
159.5
3. TT nuôi trồng TS
17016
27.88
34202
30.07
17186
201.0
4.TT sản xuất KDTH
2240
3.67
4630
4.07
2390
206.7
Nguồn: Tổng cục thống kê, 2006
Ta thấy cơ bản về cơ cấu trang trại là không thay đổi nhiều lắm, chỉ có
duy nhất loại hình trang trại chăn nuôi là cơ cấu tăng cao từ 4,4% tăng lên
23,1%. Nhưng về mức độ tăng số lượng trang trại lên tới 186,4%. Đây là con
số tăng khá lớn, bởi vì theo các tiêu chí mới về kinh tế trang trại thì một số
trang trại cũ không được xếp hạng, nếu vẫn theo tiêu chí cũ để đánh giá thì số
lượng trang trại còn tăng cao hơn nhiều.
Việc đẩy mạnh quá trình tích tụ, tập trung sản xuất đòi hỏi các trang trại
phải phát triển theo hướng công nghiệp hoá, thâm canh hoá để tăng năng suất lao
động và tăng năng xuất cây trồng, vật nuôi. Việc thực hiện nội dung trên phải tuỳ
điều kiện của từng trang trại để lựa chọn thích hợp, đồng thời các trang trại phải
kết hợp với nhau để thực hiện nội dung này. Mỗi trang trại không thể tự mình
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
15
công nghiệp hoá, thâm canh hoá sản xuất mà phải có sự hỗ trợ của Nhà nước
bằng việc ban hành các chính sách như chính sách hỗ trợ về kỹ thuật, quản lý,
chính sách về vốn và xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất…
Năm là: Chủ trang trại là người có ý chí, có năng lực tổ chức quản lý, có kiến
thức và kinh nghiệm sản xuất, đồng thời có hiểu biết nhất định về kinh doanh.
Trước hết, xin nói về công tác điều hành, kế hoạch hoá, tổ chức kiểm tra,
đánh giá hoạt động sản xuất được các chủ trang trại chú ý, hoạt động sản xuất
hàng hoá của trang trại không thể theo một tư duy sản xuất theo kiểu tự cung,
tự cấp. Do đó, trang trại phải đặt ra cho mình câu hỏi sản xuất nông sản gì để
đáp ứng nhu cầu thị trường; kỹ thuật canh tác nào sẽ được lựa chọn áp dụng
cho công việc sản xuất tại trang trại; việc phân bố nguồn lực lao động vào
hoạt động sản xuất ra sao, số lượng cần bao nhiêu? Hoặc là phân phối lượng
vốn của trang trại được đầu tư cho tài sản lưu động là bao nhiêu, trong đó dưới
các dạng tiền mặt là bao nhiêu, dưới dạng dự trữ vật tư là bao nhiêu?…là một
công việc của người chủ trang trại, nó đòi hỏi phải có hạch toán một cách đầy
đủ, bởi mọi chi phí phát sinh không ghi chép, theo dõi sẽ không thể kiểm soát,
và như vậy, công việc hạch toán không tốt có thể dẫn đến kết quả sản xuất kinh
doanh của trang trại được đánh giá một cách sai lệch, thiếu khách quan.
Sáu là: Các trang trại đều có thuê mướn lao động.
Sản xuất trong trang trại đã vượt quá quy mô sản xuất gia đình nông hộ,
như trên đã nói, quy mô sản xuất của trang trại đã lớn: đó là quy mô tư liệu sản
xuất tăng lên rất lớn: diện tích sản xuất, số lượng trang thiết bị sản xuất…. cũng
như quy mô khối lượng sản phẩm sản xuất và tiêu thụ cũng lớn hơn. chính vì
vậy, số lao động có tính chất gia đình của chủ trang trại là không thể đảm
đương được. Ngay cả trường hợp đổi công cũng không phải là giải pháp khả
thi. Như vậy, tất yếu trang trại buộc phải thuê mướn lao động. “Cụ thể cả nước
có 395 878 người tham gia vào hoạt động kinh tế trang trại, trong đó lao động
của hộ chủ trang trại là 291 611 người, bình quân mỗi trang trại là 2,6 người;
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
16
lao động thuê mướn là 104 267 người, bình quân trên một trang trại là 0,9
người” [22]
1.1.4- Yếu tố ảnh hưởng tới phát triển trang trại và kinh tế trang trại
1.1.4.1- Những nhân tố khách quan.
a-Thị trường tiêu thụ sản phẩm.
Phải nêu lên các vấn đề: sản phẩm, đặc điểm sản phẩm nông nghiệp
khi tiêu thụ như (tươi sống, khó khăn cho việc bảo quản, sản phẩm nông
nghiệp mang tính mùa vụ và có đặc điểm là cung muộn- không thể đáp ứng
một cách ngay lập tức, vì đối tượng sản xuất nông nghiệp là những sinh vật
sống, nó cần phải có thời gian sinh trưởng, phát triển sau đó mới đến bước
thu hoạch, do vậy, dù giá nông sản rất cao, các nông trại phải mất hàng
tháng, thậm chí hàng năm mới có được sản phẩm).
Đối tượng khách hàng là ai? Khách hàng mua nông sản cũng được phân chia
theo nhiều nhóm đối tượng khác nhau. Ví dụ, những khách hàng là những công
dân của những nước có thu nhập cao, thường họ có yêu cầu khắt khe về chất
lượng sản phẩm và những tiêu chuẩn vệ sinh, tuy nhiên họ thường sẵn sàng trả giá
cao khi mua nông sản. Với những nhóm khách hàng có thu nhập thấp, thường thì
họ có yêu cầu về tiêu chuẩn hàng hoá cũng thấp, giá cả cũng khó chấp nhận ở
mức cao. Ngoài ra, chúng ta cần chú ý đến đặc điểm khách hàng từng khu vực
châu lục, cũng có những đặc điểm yêu cầu về sản phẩm có khi cũng khác nhau.
Một đặc điểm chú ý nữa với khách hàng là nên quan tâm đến yếu tố văn hoá và
đặc điểm tôn giáo mà khách hàng đang tuân thủ. Ví dụ, thịt lợn là thứ mà những
người theo đạo Hồi kiêng, cũng như những người theo đạo Hin Đu không dùng
thịt bò là thực phẩm trong bữa ăn của mình. Tóm lại thị trường tiêu thụ sản phẩm
là rất quan trọng, nó là vấn đề sống còn của sự phát triển kinh tế trang trại. Đối
với hàng hoá, sản phẩm nông nghiệp thì thị trường tiêu thụ sản phẩm là vô
cùng lớn. Tất cả các thành phần kinh tế đều phải sử dụng sản phẩm của nông
nghiệp. Mà hiện nay kinh tế trang trại đang là then chốt và chủ đạo trong phát
