BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
Nguyễn Thị Hoàng Phương
ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ NGHỀ DẠY HỌC CỦA
SINH VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM
KIÊN GIANG
Chuyên ngành: Tâm lý học
Mã số:
60 31 80
LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. Nguyễn Thị Tứ
Thành phố Hồ Chí Minh – 2010
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CĐSP:
Cao đẳng sư phạm
CĐTH:
Cao đẳng tiểu học
CSVC-KT:
Cơ sở vật chất kĩ thuật
DH:
Dạy học
GD:
Giáo dục
GV:
Giáo viên
GVTH:
Giáo viên tiểu học
HĐDH:
Hoạt động dạy học
HĐGD:
Hoạt động giáo dục
HS:
Học sinh
NC:
Nhân cách
PPDH:
Phương pháp dạy học
PPGD:
Phương pháp giáo dục
QTDH:
Quá trình dạy học
QTGD:
Quá trình giáo dục
SD:
Standarizied Deviation ( Độ lệch chuẩn)
SS :
So sánh
TB:
Trung bình
SV:
Sinh viên
SVSP:
Sinh viên sư phạm
XH:
Xã hội
MỞ ĐẦU
1.
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1 Giá trị và định hướng giá trị luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu và có ảnh hưởng
nhiều đến sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Bởi lẽ định hướng giá trị đóng vai trò làm cơ sở
cho tư tưởng, chính trị, đạo đức, thẩm mĩ của mỗi cá nhân, giúp cá nhân hướng tới, lựa chọn các giá
trị thể hiện trong hoạt động của mình. Định hướng giá trị sẽ qui định xu hướng phát triển NC và chỉ
đạo toàn bộ hoạt động của con người. Trong XH văn minh, bất cứ ngành nghề nào cũng đều mang
một hệ thống thang giá trị đặc thù của ngành nghề đó. Hơn nữa, mỗi cá nhân để sáng tạo ra các giá
trị hữu ích cho XH cần tinh thông nghề nghiệp và trình độ chuyên môn sâu rộng.
1.2 Trong tất cả các nguồn lực của XH thì nguồn lực người đóng vai trò quyết định sự phát
triển của mỗi quốc gia. Việc đầu tư vào con người để phát triển kinh tế XH đang là vấn đề sống còn
của tất cả các nước trên thế giới. Ngành GD nói chung, nghề DH nói riêng có ảnh hưởng lớn đến
chất lượng đào tạo nguồn nhân lực cho XH. Nhà trường SP cần phải nâng cao chất lượng đào tạo để
đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Chính vì thế trong các mục tiêu phát triển GD trong giai đoạn
2006-2010 Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh: “… Xây dựng đội ngũ nhà giáo có chất lượng cao,
giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ trong sáng về đạo đức, tận tụy với nghề nghiệp, làm trụ cột thực hiện
các mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.” [8,tr.55,62]. Thiết nghĩ, điều
quan trọng để xây dựng được đội ngũ nhà giáo có chất lượng đáp ứng được yêu cầu của XH thì
SVSP ngay từ khi bước chân vào môi trường SP cần có định hướng giá trị nghề một cách đúng đắn.
1.3 Nhân loại đang sống trong những năm đầu của thế kỉ XXI – thế kỉ của sự phát triển không
ngừng của khoa học công nghệ cao, của thông tin… làm thay đổi hoàn toàn bộ mặt đời sống XH.
Tuân theo qui luật tất yếu của sự phát triển, cũng như trong xu thế toàn cầu hóa như hiện nay, Việt
nam cũng đang có nhiều biến đổi toàn diện và sâu sắc trên nhiều lĩnh vực. Cùng với sự phát triển ấy
hệ thống thang giá trị XH ít nhiều thay đổi kéo theo định hướng giá trị của các ngành nghề trong
XH cũng có những thay đổi đáng kể. Đặc biệt là nghề DH, ngoài những giá trị đặc thù của nghề thì
SVSP cũng đang hình thành thang giá trị mới. Vì thế, việc lựa chọn hệ thống giá trị phù hợp với xu
thế phát triển của thời đại, với yêu cầu của nghề nghiệp là vấn đề cần phải quan tâm nghiên cứu.
SVSP cần định hướng giá trị nghề đúng đắn để sau này ra trường phát triển nghề nghiệp thuận lợi
hơn. Như dân gian có câu: “ Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”.
1.4 Nghiên cứu về định hướng giá trị và định hướng giá trị nghề DH của SV đã có nhiều tác
giả trong nước cũng như thế giới đề cập đến như: Ph.N.Gônôbôlin, Nguyễn Quang Uẩn, Thái Duy
Tuyên, Trịnh Thị Thuận, Phan Hà Lan… Các công trình đã đề cập đến nhiều bình diện của giá trị
và định hướng giá trị thuộc các phạm vi nghiên cứu khác nhau: “Định hướng giá trị của thanh niên
Việt Nam trong nền kinh tế thị trường”, “ Định hướng giá trị nghề nghiệp và tính tích cực học nghề
của SV trường Cao Đẳng Nghệ Thuật Hà Nội”, “Tìm hiểu một số biểu hiện về định hướng giá trị
nghề DH của SV trường Đại Học Sư Phạm Việt Bắc”… Tuy nhiên đối với khu vực Đồng Bằng
Sông Cửu Long nói chung và đặc biệt tỉnh Kiên Giang nói riêng chưa thấy có công trình nào nghiên
cứu về định hướng giá trị nghề DH của SV.
1.5 Trường CĐSP Kiên Giang là trường SP trọng điểm của tỉnh Kiên Giang với trọng trách
đào tạo và bồi dưỡng giáo viên trung học cơ sở, giáo viên tiểu học, giáo viên mầm non. Trong
những năm qua nhà trường đã có những thay đổi về nhiều phương diện từ cách đổi mới quản lý đến
việc nâng cao chất lượng đầu vào, rồi đổi mới PPDH… Mỗi năm, trường có khoảng 600 SV tốt
nghiệp ra trường phục vụ cho sự nghiệp GD của tỉnh. Tuy nhiên để nâng cao chất lượng đào tạo đội
ngũ GV, điều quan trọng nhà trường cũng cần phải định hướng giá trị nghề cho SV. Thật vậy, trong
quá trình được tuyển vào, học tập, rèn luyện thì SV trường CĐSP Kiên Giang đã có những hiểu biết
gì về nghề DH chưa, những giá trị nghề nghiệp mà các em hướng tới là những giá trị nào? Những
giá trị đó có ảnh hưởng như thế nào đến việc học tập, tu dưỡng? Việc tìm hiểu đúng vấn đề định
hướng giá trị nghề DH sẽ giúp Trường CĐSP Kiên Giang có biện pháp tác động hợp lí tới SV để
các em rèn luyện phấn đấu trở thành những SV ưu tú ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Qua
đó tỉnh Kiên Giang có được đội ngũ giáo viên giỏi, tâm huyết với nghề đáp ứng được những yêu
cầu phát triển của tỉnh Kiên Giang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Xuất phát từ những lý do trên, người nghiên cứu quyết định lựa chọn và nghiên cứu đề tài:
“Định hướng giá trị nghề dạy học của sinh viên Trường Cao Đẳng Sư Phạm Kiên Giang.”
2.
MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đề tài nhằm tìm hiểu thực trạng định hướng giá trị nghề DH của SV trường CĐSP Kiên
Giang, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp GD định hướng giá trị nghề DH cho SV.
3.
NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
3.1
Khái quát những vấn đề lí luận liên quan đến đề tài: giá trị, định hướng giá trị, nghề
DH, định hướng giá trị nghề DH.
3.2
Khảo sát thực trạng định hướng giá trị nghề DH của SV trường CĐSP Kiên Giang.
So sánh thực trạng định hướng giá trị nghề DH của SV theo giới tính và theo năm học.
3.3
Tìm hiểu yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng định hướng giá trị nghề DH của SV.
3.4
Đề xuất một số giải pháp định hướng giá trị nghề DH cho SV trường CĐSP Kiên
Giang.
4.
ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
4.1
Đối tượng nghiên cứu
Thực trạng định hướng giá trị nghề DH của SV hệ cao đẳng tiểu học trường CĐSP Kiên
Giang.
4.2
Khách thể nghiên cứu
SV năm thứ I và năm III của khoa Tiểu Học-Mầm Non trường CĐSP Kiên Giang, năm học
2009-2010.
5.
GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
5.1 Một số ít SV hệ cao đẳng tiểu học, trường CĐSP Kiên Giang có định hướng giá trị nghề
DH chưa thật đúng đắn.
5.2 SV hệ cao đẳng tiểu học trường CĐSP Kiên Giang đa số hướng chủ yếu vào các giá trị
XH của nghề DH.
5.3 Không có sự khác biệt nhiều về định hướng giá trị nghề DH theo giới tính, theo năm học.
5.4 Các yếu tố bên ngoài không ảnh hưởng nhiều đến định hướng giá trị nghề DH mà chủ yếu
do yếu tố về phía bản thân SV.
6. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU
Trường CĐSP Kiên Giang với chức năng chính đào tạo GV Trung học cơ sở, giáo viên Tiểu
học, giáo viên Mầm non hệ CĐSP và hệ trung cấp SP. Ngoài ra nhà trường còn đào tạo những
ngành ngoài SP. Trong phạm vi của đề tài này tác giả tập trung nghiên cứu định hướng giá trị nghề
DH của SVSP tiểu học, cụ thể:
6.1 Về nội dung: Nghiên cứu định hướng giá trị nghề DH trong hệ thống giá trị nghề SP của
SV thuộc hệ CĐSP tiểu học chính qui của trường.
6.2 Về phạm vi khảo sát: Khảo sát định hướng giá trị nghề DH trên các mặt nhận thức, thái
độ, hành vi của SV hệ CĐSP tiểu học.
7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1 Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Tham khảo, thu thập tư liệu và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến
đề tài để xây dựng hệ thống cơ sở lý luận cho đề tài.
7.2 Phương pháp điều tra bằng bảng câu hỏi
Đây là phương pháp chủ yếu được sử dụng để tìm hiểu về định hướng giá trị nghề dạy học của
sinh viên trường CĐSP Kiên giang.
7.3 Phương pháp phỏng vấn
7.4 Phương pháp ý kiến chuyên gia
7.5 Phương pháp thống kê toán học
8. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN
Đây là đề tài đầu tiên nghiên cứu về Định hướng giá trị nghề DH thuộc lĩnh vực giáo dục tiểu học
của SVSP tỉnh Kiên Giang. Đề tài góp phần làm sáng tỏ:
8.1 Về cơ sở lý luận:
– Khái quát và hệ thống hóa cơ sở lý luận về giá trị và định hướng giá trị nghề DH, nghề
GVTH.
– Xây dựng hệ thống thang giá trị nghề GVTH và các phẩm chất NC người GVTH để GD cho
SV hệ CĐTH trường CĐSP Kiên Giang.
8.2 Về thực tiễn
– Làm rõ được thực trạng định hướng giá trị nghề DH và các yếu tố ảnh hưởng đến định hướng
giá trị nghề DH của SV hệ CĐTH trường CĐSP Kiên Giang.
– Đưa ra một số giải pháp định hướng giá trị nghề DH cho SVSP trường CĐSP Kiên Giang và
một số kiến nghị trong việc giáo dục giá trị nghề GVTH cho SV hệ CĐTH cũng như SVSP trường
CĐSP Kiên Giang.
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1
Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Những vấn đề liên quan đến giá trị và định hướng giá trị
Vấn đề về giá trị, định hướng giá trị đã có từ rất lâu và được nhiều nước trên thế giới quan
tâm nghiên cứu. Có thể kể đến các công trình nghiên cứu sau:
Trên thế giới:
Từ năm 1968 – 1974, Viện nghiên cứu thanh niên ở Đức đã tiến hành nghiên cứu ở 1000 HS
phổ thông và 2000 SV đại học để tìm hiểu định hướng giá trị.
Trong những năm 1977 – 1978, Trung tâm nghiên cứu khoa học về thanh niên ở Bungari
nghiên cứu về vấn đề GD đạo đức cho thanh niên, trong đó có đề cập đến vấn đề giá trị, đặc biệt là
sự khác biệt trong thang giá trị của thanh niên so với thế hệ cha ông.
Năm 1985, Viện nghiên cứu thế giới của Nhật Bản đã chú trọng nghiên cứu thanh niên của 11
quốc gia lứa tuổi từ 18 – 24 tuổi. Tiếp theo đó, Viện khảo sát XH Châu Âu nghiên cứu trên thanh
niên ở 10 nước Châu Âu. Cả hai cuộc điều tra này đều đề cập đến về vấn đề định hướng giá trị của
thanh niên nhằm giúp họ chuẩn bị bước vào cuộc sống.
Năm 1986 – 1987, UNESCO đã đề nghị Câu lạc bộ Rome tiến hành điều tra quốc tế về giá trị
đạo đức của con người chuẩn bị bước vào thế kỷ 21 trong tình hình có nhiều biến đổi đang ảnh
hưởng đến XH vào những năm cuối thế kỷ 20.
Năm 1988, UNESCO đã phát hành tập tài liệu nghiên cứu về hệ thống cấu trúc của giá trị,
hình thành bộ công cụ đo đạc, kiểm chứng giá trị, giúp cho những công trình nghiên cứu giá trị
đúng hướng.
Hơn 10 năm trở lại đây, các nước Châu Á và Đông Nam Á đã có nhiều cuộc hội thảo về vấn
đề nghiên cứu giá trị và GD giá trị. Các chương trình GD giá trị đã được đưa vào trong trường phổ
thông và cộng đồng ở một số nước như: Indonesia, Phillipin, Singapore, Malaysia và Thái Lan.
Tóm lại, các công trình nghiên cứu về giá trị và định hướng giá trị ở đây đã chỉ ra được những
khác biệt trong thang giá trị của thanh niên, xây dựng bộ dụng cụ để đo đạc và kiểm chứng cho
nghiên cứu thực tế. Ngoài ra các công trình nghiên cứu còn được ứng dụng vào trong các trường
học và cộng đồng dân cư.
Ở Việt Nam:
Các công trình nghiên cứu về giá trị và định hướng giá trị tương đối mới mẻ hơn so với các
nước trên thế giới. Tuy nhiên, kể từ thập niên 90 trở lại đây đã có rất nhiều tác giả tập trung nghiên
cứu về vấn đề này. Điển hình:
Năm 1987 – 1988, ban Lý luận GD và GD chuyên nghiệp thực hiện đề tài: “Nghiên cứu và
điều tra về xu hướng NC của SV”. Đề tài đã chỉ ra những xu hướng NC của SV và đề cập đến vấn
đề giá trị sống của SV với những đặc trưng nhất định.
Năm 1991 – 1995, chương trình Khoa học công nghệ cấp Nhà nước mã số KX – 07: “Con
người Việt nam – mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế XH” đã được thực hiện, nhiều
nhánh đề tài xuất phát từ đây đã nghiên cứu lý luận và thực tiễn về định hướng giá trị của con người
Việt nam
Đề tài mã số KX – 07 – 04 do PGS.TS. Nguyễn Quang Uẩn làm chủ nhiệm, nghiên cứu: “Giá
trị – Định hướng giá trị NC và GD giá trị” [53]. Dựa trên những giá trị được người Việt Nam quan
tâm, đề tài chỉ ra xu hướng phát triển NC người Việt nam trong thời kỳ đổi mới và mở cửa.
Đề tài KX – 07 – 10 do TS Thái Duy Tuyên làm chủ nhiệm: “Tìm hiểu định hướng giá trị của
thanh niên trong cơ chế thị trường” [52].
Năm 1996, luận án phó tiến sĩ Triết học của tác giả Dương Tự Đam nghiên cứu: “Định hướng
giá trị của thanh niên SV trong sự nghiệp đổi mới ở Việt nam” [9]. Luận án đã nêu ra một số biểu
hiện đặc trưng, xu hướng phát triển và sự chuyển đổi định hướng giá trị trong SV. Trên cơ sở đó đề
tài đưa ra những giải pháp nhằm GD định hướng giá trị cho thanh niên SV theo yêu cầu của công
cuộc đổi mới.
Cùng năm 1996, Nguyễn Thị Khoa với luận án phó tiến sĩ Tâm lý học: “Định hướng giá trị
chất lượng cuộc sống gia đình của nữ trí thức hiện nay”. Đề tài đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận về giá
trị, định hướng giá trị và nêu ra những đặc trưng và xu thế định hướng giá trị chất lượng cuộc sống
gia đình của nữ trí thức, từ đó xây dựng những chuẩn giá trị gia đình Việt nam hiện đại. [20]
Đầu năm 2002, Đỗ Ngọc Hà với luận án tiến sĩ Định hướng giá trị của thanh niên, SV hiện nay
trước sự chuyển đổi về kinh tế, XH của đất nước”. Đề tài cho thấy những giá trị nào điều tiết được
cuộc sống hàng ngày và hành vi XH của SV, trên cơ sở đó xây dựng biểu định hướng giá trị của SV
Việt nam.
Gần đây nhất một số đề tài về định hướng giá trị đạo đức, lối sống được quan tâm, như:“Thực
trạng định hướng giá trị đạo đức của sinh viên sư phạm thành phố Hồ Chí Minh” [2],“Định hướng
giá trị lối sống sinh viên ở một số trường đại học tại TPHCM” [5]. Cả 2 trên cơ sở nghiên cứu lý
luận và hệ thống câu hỏi mở để lấy ý kiến các nhà GD, các chuyên gia, SV… nêu ra hệ thống giá trị
đạo đức, lối sống. Trên cơ sở nghiên cứu cả hai tác giả đều nhận định đa số SV đều có định hướng
giá trị đạo đức tích cực, lối sống đúng đắn.
Đề tài cấp bộ: “Thực trạng lựa chọn các giá trị đạo đức nhân văn trong lối sống của SV thành
phố Hồ Chí Minh hiện nay”, mã số B 2007.19.27 của tác giả Huỳnh Văn Sơn. Trong đề tài này tác
giả cho biết, trong việc lựa chọn các giá trị cụ thể SV chưa quan tâm đúng mức đến các giá trị
hướng đến cộng đồng và các giá trị hướng đến một cuộc sống hữu nghị hợp tác với người khác.
Ngoài ra, sự lựa chọn của SV còn chưa thống nhất và rất dao động. [39]
Ngoài những đề tài nghiên cứu, còn có một số bài viết và báo cáo về giá trị và định hướng giá
trị được đăng trên các tạp chí khoa học.
Nhìn chung các đề tài tập trung nghiên cứu và làm sáng tỏ nhiều vấn đề cả tích cực lẫn tiêu
cực của những thay đổi về định hướng giá trị của người Việt nam nói chung và của thanh niên SV
nói riêng, trên cơ sở đó đề ra những phương hướng và biện pháp để giúp thanh niên SV hoàn thiện
về mặt NC.
1.1.2
Những vấn đề về nghề dạy học
Phải thừa nhận rằng những đề tài có liên quan đến nghề DH không hiếm. Chúng ta có thể kể
đến một số đề tài sau:
Nguyễn Văn Lê: “GD thái độ nghề nghiệp cho SVSP trong quá trình đào tạo GV”, luận án tiến
sĩ năm 1978 [26]
Trịnh Thị Thuận “Tìm hiểu một số biểu hiện về định hướng giá trị nghề DH của SV Trường Đại
Học Sư Phạm Việt Bắc”. Cho thấy phần lớn SV trường ĐHSP Việt Bắc quí trọng và yêu thích nghề
DH. Các em hướng vào mục đích nhằm giúp cho sự hình thành và phát triển đạo đức, NC của bản thân
và thế hệ trẻ, hướng vào sự đổi mới, tiến bộ của đất nước. Đồng thời có sự đánh giá đúng đắn giá trị của
nghề DH, phù hợp với XH Việt Nam. Tuy nhiên vẫn còn mâu thuẫn giữa nhận thức và hành động, giữa
mong muốn khả năng và hiện thực, giữa giá trị tinh thần và giá trị kinh tế [43].
Tác giả Phạm Gia Cường với đề tài: “Định hướng giá trị nghề nghiệp và tính tích cực học nghề
của SV trường CĐSP Hà Tây” (1998)
Năm 2003, Trần Thị Chanh với đề tài: “ Định hướng giá trị nghề DH của SV trường CĐSP Hà
Nam”. Qua nghiên cứu thực trạng tác giả kết luận SV đã nhận thức được các giá trị của nghề DH.
Có sự đan xen giữa các giá trị truyền thống và giá trị hiện đại. Thái độ của SV đối với nghề DH biểu
hiện chưa cao. Và quá trình định hướng giá trị nghề DH chưa có sự thống nhất chặt chẽ giữa nhận
thức, thái độ và hành vi. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến định hướng giá trị nghề DH: Điều kiện
kinh tế – xã hội; nội dung, phương pháp đào tạo, điều kiện cơ sở vật chất kĩ thuật của trường [7].
Năm 2006 tác giả Nguyễn Huy Tuyên với đề tài: “Định hướng giá trị nghề DH của SV trường
CĐSP Quảng Trị”[50]. Cho biết SV trường CĐSP Quảng Trị đã nhận thức được các giá trị của nghề
DH nhưng hướng chủ yếu vào những giá trị cá nhân. Tuy quan niệm của SV về yêu cầu NC của
người thầy giáo còn chưa phù hợp. Việc học tập và rèn luyện nghề của SV chưa thật tích cực. Mức
độ nhận thức, thái độ và biểu hiện hành động trong định hướng giá trị nghề DH chưa có sự thống
nhất.
Như vậy, thực trạng định hướng giá trị nghề DH của SVSP đã có nhiều tác giả nghiên cứu.
Tuy nhiên, các đề tài này nghiên cứu trên khách thể là SVSP nói chung chứ không phải là SVSP tiểu
học. Các đề tài này xác định giá trị, hệ thống giá trị nghề DH mang tính chất chung của tất cả các
ngành nghề: Nghề mang lại sự hiểu biết, nghề có thu nhập ổn định, nghề cần thiết cho XH, nghề
cao quí, nghề được XH coi trọng… chứ chưa mang tính chất đặc thù của nghề DH. Bên cạnh đó các
giá trị được đưa ra chưa mang độ tin cậy cao vì chỉ dựa trên sự đánh giá của một nhóm người. Vì
thế để những nghiên cứu về định hướng giá trị nghề DH của SVSP nói chung và SV hệ CĐSP tiểu
học nói riêng có ý nghĩa GD cho SV ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường trở thành những NC
của một nhà giáo cần phải có một cách tiếp cận khác. Hơn nữa, vấn đề này chưa thấy nghiên cứu
nhiều ở khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long và đặc biệt là đối với SV tỉnh Kiên Giang – một tỉnh
nằm ở phía tây nam của tổ quốc, có nhiều tiềm năng nhưng về GD và đào tạo còn kém phát triển so
với các khu vực khác của cả nước.
1.2
Giá trị và định hướng giá trị
1.2.1 Giá trị
1.2.1.1 Khái niệm giá trị
a)
Khái niệm giá trị theo từ điển
Theo từ điển Bách khoa Toàn Thư Xô Viết, “giá trị là sự khẳng định hoặc phủ định ý nghĩa
của các đối tượng thuộc thế giới xung quanh đối với con người, giai cấp, nhóm hoặc toàn bộ XH nói
chung. Giá trị được xác định không phải bởi bản thân các thuộc tính tự nhiên, mà là bởi tính chất
cuốn hút của các thuộc tính ấy vào phạm vi hoạt động sống của con người, phạm vi hứng thú và nhu
cầu, các mối quan hệ XH, các chuẩn mực và phương thức đánh giá ý nghĩa nói trên được biểu hiện
trong các nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức, trong lý tưởng, tâm thế và mục đích” [53].
Từ điển Triết học do M. M. Rozental (Liên Xô) chủ biên (Nxb Tiến bộ Maxcơva, 1975), “Giá
trị là những định nghĩa về mặt XH của các khách thể trong thế giới chung quanh nhằm nêu bật tác
dụng tích cực hoặc tiêu cực của khách thể ấy đối với con người và XH (cái lợi, thiện và ác, cái đẹp
và cái xấu nằm trong những hiện tượng của đời sống XH hoặc tự nhiên). Xét bề ngoài, các giá trị là
các đặc tính của sự vật hoặc hiện tượng, không phải đơn thuần do kết cấu bên trong của bản thân
khách thể, mà do khách thể bị thu hút vào phạm vi tồn tại XH của con người và trở thành cái mang
những quan hệ XH nhất định. Đối với chủ thể (con người), các giá trị là các đối tượng lợi ích của
nó, còn đối với ý thức của nó thì chúng đóng vai trò những vật định hướng hàng ngày trong thực
trạng vật thể và XH, chúng biểu thị các quan hệ thực tiễn của con người đối với sự vật và hiện
tượng xung quanh mình”.
Theo tác giả Hoàng Phê: “Giá trị là cái làm cho một vật có ích lợi, có ý nghĩa, là đáng quí về
mặt nào đó. Ví dụ loại thức ăn có giá trị dinh dưỡng cao, giá trị của một sáng kiến, giá trị tinh thần
….” [33]
Từ điển Tiếng Việt (Nxb Khoa học xã hội), giá trị là: cái mà con người dùng làm cơ cở để xem
xét một vật có lợi ích đến mức nào đối với con người; cái mà con người dựa vào dùng để xem xét
một người đáng quý đến mức nào về mặt đạo đức, trí tuệ, tài năng; những quan niệm và thực tại về
cái đẹp, sự thật, điều thiện của XH.
Như vậy từ những khái niệm về giá trị theo các loại từ điển trên chúng ta hiểu giá trị là sự
nhìn nhận, đánh giá sự vật, hiện tượng có ý nghĩa, có ích lợi, đáng quí đối với chủ thể (con
người, giai cấp, nhóm hoặc toàn bộ XH) và nó phụ thuộc vào hứng thú, nhu cầu, các mối quan
hệ XH, các chuẩn mực và phương thức đánh giá của chủ thể.
b)
Giá trị theo quan điểm của các ngành khoa học
Cho đến nay, thuật ngữ giá trị được nhiều khoa học nghiên cứu và mỗi khoa học nghiên cứu
giá trị dưới nhiều bình diện, khía cạnh, góc độ khác nhau:
Dưới góc độ Triết học, có nhiều quan điểm khác nhau về giá trị. Tuy nhiên, ở đây chủ yếu được
xét theo quan điểm Macxit nên giá trị được coi là những hiện tượng XH đặc thù, mọi giá trị đều có
nguồn gốc từ lao động sáng tạo của con người. Giá trị là sự thống nhất giữa cái chủ quan và cái khách
quan. [53, tr.51]
Dưới góc độ XH học, giá trị được quan tâm ở nội dung, nguyên nhân, điều kiện kinh tế – XH
cụ thể trong quá trình hình thành hệ thống giá trị nhất định của một XH. [21].
Giá trị trong Đạo đức học luôn gắn liền với những khái niệm trung tâm như: cái thiện, cái ác,
công bằng, bình đẳng, bác ái bởi vì khái niệm giá trị thuộc phạm vi đời sống đạo đức của con người,
các quan hệ XH và quá trình hình thành các chuẩn mực, quy tắc đạo đức của XH [41, tr.19].
Dưới góc độ Tâm lý học, khái niệm giá trị được nghiên cứu nhằm mục đích tìm hiểu hành vi,
hoạt động của con người và dự báo sự phát triển của NC. Tâm lý học XH nghiên cứu giá trị và định
hướng giá trị trong cộng đồng, đồng thời giải thích vai trò của chúng trong sự hình thành và phát
triển của các hiện tượng tâm lý XH như tâm lý dân tộc, nhu cầu, thị hiếu, tập quán, lối sống của các
nhóm XH.
c)
Khái niệm giá trị dưới cái nhìn của các nhà khoa học
J. H. Fichter, nhà XH học Mỹ đã cho rằng: “tất cả cái gì có ích lợi, đáng ham chuộng, đáng
kính phục đối với cá nhân hoặc XH đều có một giá trị” [53, tr.53].
Tác giả V.P. Tugarinov (Liên Xô) lại cho giá trị là những khách thể, những hiện tượng và
những thuộc tính của chúng mà tất cả đều cần thiết cho con người (ích lợi, hứng thú) của một XH
hay một giai cấp nào đó cũng như một cá nhân riêng lẻ với tư cách là phương tiện thoả mãn những
nhu cầu và lợi ích của họ, đồng thời cũng là những tư tưởng và ý định với tư cách là chuẩn mực,
mục đích hay lý tưởng [18, tr.54].
T. Makiguchi, nhà giáo dục Nhật bản cho rằng : “Giá trị là sự thể hiện có tính định lượng mối
quan hệ giữa chủ thể đánh giá và đối tượng của việc đánh giá”[29, tr.104].
Theo PGS.TS Thái Duy Tuyên, có nhiều định nghĩa khác nhau về khái niệm giá trị, thông thường
có thể hiểu giá trị là cái đáng quí, cái cần thiết, có ích lợi, có ý nghĩa, thỏa mãn những nhu cầu vật chất
và tinh thần của con người, của giai cấp, nhóm, XH nói chung. Giá trị là một phạm trù lịch sử, thay đổi
theo thời gian, là một phạm trù XH, phụ thuộc vào tính chất của dân tộc, tôn giáo, cộng đồng. [51,
tr106]
Tác giả Trần Văn Giàu cho rằng: “Giá trị xuất hiện từ mối quan hệ giữa chủ thể và đối tượng,
nghĩa là từ thực tiễn và chiến đấu của con người trong XH. Giá trị vì thế được xác định bởi sự đánh
giá đúng đắn của con người, xuất phát từ thực tiễn và được kiểm nghiệm qua thực tiễn” [11, tr.11].
Theo tác giả Phạm Minh Hạc: “Giá trị là tính có nghĩa tích cực, đáng quý, có ích của các đối
tượng với các chủ thể” [14, tr.301].
Theo PGS-TS Trần Trọng Thủy: “GT là một hiện tượng XH điển hình biểu thị các sự vật, hiện
tượng, các thuộc tính và quan hệ của hiện thực, các tư tưởng chuẩn mực, mục đích lý tưởng các hiện
tượng của tự nhiên và XH được loài người tạo ra nhưng đều phục vụ cho sự tiến bộ của XH và phát
triển của cá nhân con người” [44, tr. 11].
GS-TS Nguyễn Quang Uẩn, PGS-TS Nguyễn Thạc, PGS-TS Mạc Văn Trang cho rằng: cần
phải hiểu khái niệm giá trị trong mối quan hệ với các thuật ngữ liên quan như nhu cầu, sở thích,
động cơ … Song, “giá trị không đồng nhất với nhu cầu … các giá trị không phải là những động cơ
… giá trị là những cái cần và có ích cho chủ thể” [53, tr. 56-57].
PGS.TS Lê Đức Phúc cho rằng: “Giá trị là cái có ý nghĩa đối với XH, tập thể và cá nhân, phản
ánh mối quan hệ chủ thể khách thể, được đánh giá xuất phát từ điều kiện lịch sử XH thực tế và phụ
thuộc vào trình độ phát triển NC. Khi đã được nhận thức đánh giá lựa chọn, giá trị trở thành một
trong những động lực thúc đẩy con người theo một xu hướng nhất định” [35, tr.12].
Tóm lại dù trình bày cách này hay cách khác, theo quan điểm nào thì thì nội dung khái niệm
“giá trị” mang những đặc điểm sau:
– Bất cứ sự vật nào cũng có thể xem là có giá trị dù nó là vật thể hay phi vật thể miễn là nó
được người ta thừa nhận, người ta cần đến nó như một nhu cầu hoặc cấp cho nó một vị trí quan
trọng trong đời sống của họ.
– Cần phân biệt cái gọi là bản chất và quy luật của sự vật hiện tượng với cái gọi là giá trị của
chúng. Sự vật hiện tượng nào cũng có thuộc tính bản chất và tuân theo các quy luật nhất định, chúng
tồn tại độc lập với nhu cầu của con người.
– Giá trị luôn mang tính khách quan. Sự xuất hiện, tồn tại hay mất đi của một giá trị nào đó
không phụ thuộc vào ý thức con người mà phụ thuộc vào sự xuất hiện, tồn tại hay mất đi một nhu cầu
nào đó của con người. Không phải do ý thức mà do yêu cầu của hoạt động thực tiễn qui định giá trị.
Thực tiễn là tiêu chuẩn của mọi giá trị.
– Trong mọi giá trị đều chứa đựng yếu tố nhận thức, yếu tố tình cảm và yếu tố hành vi của
chủ thể trong mối quan hệ với sự vật hiện tượng mang giá trị, thể hiện sự lựa chọn và đánh giá của
chủ thể [53, tr. 55].
– Phân biệt các thuật ngữ có liên quan đến vấn đề giá trị như : ước muốn, nhu cầu, động cơ.
Trước hết, giá trị không đồng nhất với ước muốn và nhu cầu. Các nhu cầu nảy sinh từ sự thiếu hụt,
những đòi hỏi tất yếu mà con người thấy cấn thỏa mãn để tồn tại và phát triển. Ước muốn là sự
mong mỏi nhằm vào một đối tượng hay trạng thái nhất định, những ước muốn có thể trở thành một
nhu cầu, trong đó pha trộn những ước muốn tương ứng. Còn giá trị là những cái cần và có ích cho
chủ thể. [41, tr.57]
– Quan niệm chung về giá trị vẫn luôn khẳng định mặt chính diện, tính có ý nghĩa tích cực,
đáng quí, có ích của các đối tượng đối với chủ thể
Tóm lại, khái niệm giá trị ở đây trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này được hiểu: Giá trị là
những cái cần, cái có ích, có ý nghĩa đối với chủ thể (cá nhân, tập thể và XH) phản ánh mối
quan hệ giữa chủ thể và khách thể, được đánh giá và có thể bị thay đổi theo những điều kiện xã
hội – lịch sử cụ thể. Yếu tố giá trị gắn liền với NC con người.
1.2.1.2 Phân loại giá trị
Có nhiều cách phân loại giá trị. Tùy thuộc vào mục đích tiếp cận mà mỗi tác giả có những
cách phân loại giá trị khác nhau:
Dựa vào sự thỏa mãn nhu cầu vật chất hay nhu cầu tinh thần của con người mà giá trị được
phân chia thành: giá trị vật chất, bao gồm giá trị kinh tế và giá trị sử dụng; giá trị tinh thần bao gồm
giá trị khoa học, giá trị chính trị, giá trị đạo đức, giá trị pháp luật và giá trị tôn giáo.
Theo J. H. Fichter, nhà XH học Mỹ, mỗi hiện tượng XH có thể coi được dùng làm khởi điểm
cho sự phân loại các giá trị. Ông dùng các căn cứ để phân loại giá trị là NC, XH và văn hoá [53,
tr.57].
Nhà GD học T.Makiguchi dựa trên hệ thống thang bậc giá trị đã sắp xếp theo thứ tự Thiện,
Ích, Mỹ chia giá trị thành 3 loại: Giá trị kinh tế, giá trị đạo đức, giá trị thẩm mỹ [29, tr.112].
Theo cách phân loại của Rokeach có hai loại giá trị: giá trị mục đích và giá trị công cụ. Các
giá trị mục đích: thế giới hoà bình, an ninh quốc gia, tự do, bình đẳng, cuộc sống ý nghĩa, tình bạn
chân thành, tôn trọng người khác, thông minh sáng suốt, cuộc sống sung túc. Các giá trị công cụ:
trách nhiệm, danh dự, lòng tin, thanh lịch, dũng cảm, hợp tác, trong sạch, khoan dung, kỷ luật [53,
tr.58].
Theo cách tiếp cận hệ thống, tác giả Thái Duy Tuyên đã phân chia giá trị thành các loại:
Giá trị nhân văn: biểu thị sự tôn trọng và yêu thương con người, thừa nhận quyền phát triển tự
do, quyền mưu cầu hạnh phúc.
Giá trị đạo đức: biểu hiện ở những chuẩn mực quy định mối quan hệ giữa con người với nhau,
giữa con người với tự nhiên và với XH (gia đình, cộng đồng) trên tình thần yêu thương hay thù hận,
tôn trọng hay không tôn trọng.
Giá trị văn hoá: những giá trị luôn gắn liền với sự phát triển của khoa học kỹ thuật công nghệ
trên cơ sở tiến bộ XH và biểu hiện ở đạo đức, sống có văn hoá và sự phát triển toàn diện của con
người.
Giá trị chính trị – pháp luật, biểu hiện thái độ đối với việc giành và giữ chính quyền, thể chế
nhà nước, với quyền lợi dân tộc, giai cấp, cộng đồng, quyền công dân, mối quan hệ bình đẳng, công
bằng, tự do và dân chủ, niềm tin và lý tưởng.
Giá trị kinh tế, hướng vào sự hoạt động của nghề nghiệp, của lao động, sản xuất, kinh doanh,
các hình thức sở hữu, thu nhập và đời sống vật chất, sự giàu nghèo và hưởng thụ [52, tr.6-11].
Nhìn chung việc phân loại giá trị hết sức đa dạng, phong phú. Mọi sự phân loại đều mang tính
chất tương đối và do mục đích khác nhau, nên hướng tiếp cận đến các giá trị có sự khác nhau.
Những năm gần đây, nhiều nước trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương như Trung Quốc, Nhật
Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Inđônesia, Philippin, Singapo… quan tâm tới giáo dục giá trị nhân văn,
đạo đức cho thế hệ trẻ. Do đó, trong hội nghị Tôkyô với chủ đề: “Đẩy mạnh giáo dục giá trị đạo
đức nhân văn, văn hóa, quốc tế” , tổ chức vào tháng 2/1994 thống nhất và đưa ra 8 nhóm giá trị:
– Nhóm các giá trị liên quan đến quyền con người
– Những giá trị liên quan đến dân chủ
– Nhóm những giá trị liên quan đến sự hợp tác và hòa bình
– Những giá trị liên quan đến bảo vệ môi trường
– Những giá trị liên quan đến sự bảo tồn các nền văn hóa
– Những giá trị liên quan đến bản thân và người khác
– Những giá trị liên quan đến tinh thần dân tộc
– Những giá trị liên quan đến tâm linh [41,tr.]
Chú ý khi xem xét sự phân loại giá trị cần xác định mỗi giá trị trong một cấu trúc, một hệ
thống có thứ bậc, đồng thời chú ý tính đa dạng trong các biểu hiện sinh động của từng giá trị. Và
cũng chỉ với một mục đích xác định thì mới xác định được giá trị và hệ thống giá trị tương ứng.
1.2.1.3 Hệ giá trị, thang giá trị và chuẩn giá trị
a)
Hệ giá trị
Hệ giá trị (hệ thống giá trị) là một tổ hợp giá trị khác nhau được sắp xếp, hệ thống lại theo
những nguyên tắc nhất định tạo thành một tập hợp mang tính toàn vẹn và hệ thống, thực hiện các
chức năng đặc thù trong việc đánh giá của con người theo những phương thức vận hành nhất định
của giá trị [53, tr.62].
Các hệ thống giá trị có vị trí độc lập tương đối và tương tác với nhau theo những thứ bậc khác
nhau phù hợp với quá trình thực hiện các chức năng XH trong mỗi thời kỳ lịch sử cụ thể. Hệ thống
giá trị luôn mang tính lịch sử, chịu sự chế ước bởi lịch sử. Vì thế, trong hệ thống giá trị luôn chứa
đựng các yếu tố của quá khứ, hiện tại và tương lai, các giá trị truyền thống, các giá trị thời đại, các
giá trị mang tính nhân loại, các giá trị mang tính cộng đồng, tính giai cấp, các giá trị mang tính lý
tưởng và hiện thực.
b)
Thang giá trị
Thang giá trị là một tổ hợp giá trị, một hệ thống giá trị được sắp xếp theo một trật tự ưu tiên
nhất định. Có thể coi thang giá trị là thước đo giá trị. Thang giá trị biến đổi theo thời gian, theo sự
phát triển, biến đổi của XH loài người và của cộng đồng cũng như của mỗi cá nhân.
Thang giá trị, thước đo giá trị đang là vấn đề có tính nhân loại, tính thời đại và tính dân tộc
được mọi người quan tâm. Thang giá trị của xã XH, của cộng đồng và của nhóm chuyển thành
thang và thước đo giá trị của từng người. Thang giá trị là một trong những động lực thôi thúc con
người hoạt động hướng đến những giá trị phục vụ cho nhu cầu, lợi ích của mình. Khi con người
hoạt động sẽ tạo ra những giá trị lại góp phần khẳng định, củng cố, phát huy và bổ sung để hoàn
thiện hoặc thay đổi thang giá trị [53, tr.63].
c)
Chuẩn giá trị
Chuẩn giá trị là những giá trị giữ vị trí cốt lõi, chiếm vị trí ở thứ bậc cao hoặc vị trí then chốt
và mang tính chuẩn mực chung cho nhiều người. Khi xây dựng các giá trị theo những chuẩn mực
nhất định về kinh tế, về chính trị, về đạo đức, về XH hay về thẩm mỹ sẽ tạo ra các chuẩn giá trị. Mọi
hoạt động của XH, của nhóm cũng như của từng cá nhân được thực hiện theo những chuẩn giá trị
nhất định sẽ bảo đảm định hướng cho các hoạt động đó và hạn chế khả năng lệch chuẩn mực XH,
đồng thời tạo ra những giá trị tương ứng đảm bảo sự tồn tại của con người. Chuẩn giá trị chung của
nhân loại, theo nhà giáo dục T.Makiguchi (Nhật Bản) hệ giá trị “ÍCH, THIỆN, MỸ” [53, tr.64].
Giáo sư Trần Văn Giàu, dùng hệ thống “Giá trị truyền thống” để chỉ các giá trị tốt đẹp, đạo
đức tốt đẹp, chuẩn mực và gọi đó là phẩm giá, phẩm chất.
Tóm lại, để có được một chuẩn chung đánh giá NC con người cần phải tiếp tục nghiên cứu để
có những nhận định, đánh giá đúng đắn, khách quan tình hình biến động nhanh chóng và mạnh mẽ
các thang giá trị hiện nay để có những định hướng giá trị đúng đắn cho XH.
Hiện nay, bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã ban hành chuẩn GVTH và xem đó là căn cứ đánh giá
phẩm chất, năng lực GVTH. Trong đề tài này tác giả phần nào dựa vào chuẩn GVTH để xác định
các giá trị nghề DH cũng như phẩm chất NC của người GVTH cần GD cho SV.
1.2.2 Định hướng giá trị
1.2.2.1. Một số quan niệm về định hướng giá trị
Cho đến nay thuật ngữ định hướng giá trị trở nên quá quen thuộc trong lĩnh vực tâm lý học
cũng như xã hội học. Dưới đây là một số quan niệm tiêu biểu của các tác giả nước ngoài cũng như
trong nước:
Trước hết theo “Từ điển Tâm lý học tóm tắt” của Liên Xô do A.V.Petrovski và
M.G.Iarosevski chủ biên, định hướng giá trị là phương thức chủ thể sử dụng để phân biệt các sự vật
theo ý nghĩa của chúng đối với chính mình, từ đó hình thành nội dung cơ bản của xu hướng, động
cơ hoạt động.
Theo Thái Duy Tuyên, khái niệm định hướng giá trị thường được hiểu 2 nghĩa : 1) Mỗi cá
nhân hay cộng đồng nào đó định hướng giá trị cho mình có nghĩa là lựa chọn cho mình một giá trị
hoặc hệ thống giá trị nào đấy ; 2) Mỗi cá nhân hay cộng đồng định hướng giá trị cho một người hay
một tập thể có nghĩa là GD giá trị. [51,tr.37]
B.G.AnaNhep: “Việc cá nhân hướng vào những giá trị này hay giá trị khác tạo nên sự định
hướng giá trị của họ” [3, tr.26].
Tác giả người Nga A.G Zdraromuxlov đã phân tích định hướng giá trị như quá trình hướng
đích của mỗi chủ thể với những nỗ lực tìm kiếm mục tiêu, cách thức và phương tiện nhằm thu được
lợi ích, cũng như đạt được hiệu quả công việc trong các hoạt động của con người
V.A.Iadop xem định hướng giá trị là những biểu tượng của con người về những mục đích chủ
yếu của cuộc đời và những phương tiện cơ bản đạt những mục đích ấy. Định hướng giá trị đóng vai
trò chủ đạo trong việc xây dựng các chương trình hành vi lâu dài. Chúng hình thành trên cơ sở
những nhu cầu của chủ thể về việc nắm vững những hình thức cơ bản của hoạt động sống trong
những điều kiện lịch sử cụ thể xác định và do tính chất các quan hệ XH quy định. Các quan hệ XH
là nguồn gốc khách quan hình thành những nhu cầu của chủ thể. [53, tr.68]
Đào Hiền Phương cho rằng: “Định hướng giá trị là sự phản ánh chủ quan, có phân biệt các giá
trị trong ý thức và tâm lý con người. Định hướng giá trị của mỗi người mang những nét riêng biệt
đặc trưng của người đó. Con người sống trong môi trường nào, thuộc thành phần XH nào, đều mang
những nét chung nhất định của nó về định hướng giá trị. Định hướng giá trị không phải là bất biến,
nhất là các giá trị vật chất, nó có sự thay đổi theo môi trường sống và hoạt động thực tiễn. Định
hướng giá trị chi phối, điều chỉnh hành vi, hoạt động của con người, hướng tới những mục đích cơ
bản trong cuộc sống” [36, tr. 23].
Theo Lê Đức Phúc: “Định hướng giá trị là thái độ lựa chọn của con người đối với các giá trị
vật chất và tinh thần, là một hệ thống tâm thế, niềm tin, sở thích được biểu hiện trong hành vi của
con người” [35, tr.23].
Tuy có nhiều quan niệm khác nhau về định hướng giá trị, song chúng ta có thể nhận thấy một
số điểm chung sau về định hướng giá trị:
– Định hướng giá trị được hình thành trong quá trình cá nhân hoặc nhóm người gia nhập vào
các quan hệ XH với tư cách là chủ thể của các hoạt động đó và hướng vào các giá trị có ý nghĩa cơ
bản đối với họ.
– Quá trình định hướng giá trị luôn chứa đựng các yếu tố nhận thức (đánh giá), ý chí và cảm
xúc (thử nghiệm) và các khía cạnh đạo đức, thẩm mỹ trong sự phát triển NC.
– Là cơ sở bên trong của hành vi, nó quyết định lối sống của mỗi cá nhân.
Trân trọng, kế thừa từ những quan điểm về định hướng giá trị đã được nêu trên, với hướng
tiếp cận theo quan điểm của Thái Duy Tuyên, Định hướng giá trị trong đề tài này được hiểu là
một hệ thống giá trị chuẩn phù hợp với yêu cầu của XH được cá nhân (hay tập thể) nhận thức,
đánh giá, lựa chọn theo nguyện vọng, mong muốn của mình. Nó có tác dụng chi phối, điều
chỉnh, hành vi, hoạt động của con người và qui định xu hướng NC cá nhân. Dựa trên định
hướng giá trị của SV nhà trường GD giá trị cho SV .
1.2.2.2. Quá trình định hướng giá trị
Có nhiều quan điểm khác nhau về quá trình hình thành định hướng giá trị, nhưng chúng tôi tán
thành quan điểm của tác giả Patha, Harmin và Simon cho rằng quá trình hình thành định hướng giá
trị diễn ra qua 7 giai đoạn. Các giai đoạn đó được dựa trên 3 quá trình cơ bản: lựa chọn, cân nhắc và
hành động.
* Quá trình lựa chọn. Quá trình này trải qua các giai đoạn sau:
– Lựa chọn tự do.
– Từ các khả năng lựa chọn khác nhau.
– Lựa chọn trên cơ sở đã dự đoán kết quả có thể có của từng khả năng lựa chọn
* Quá trình cân nhắc, đánh giá (2 giai đoạn):
– Tâm niệm cảm thấy vui mừng với những lựa chọn đã tiến hành.
– Sẵn sàng khẳng định sự lựa chọn đó một cách công khai.
* Quá trình hành động (2 giai đoạn)
– Làm một cái gì đó theo sự lựa chọn
– Lặp lại hành động, một vài dịp theo mẫu đó trong đời.
Tập hợp các quá trình xác định sự đánh giá giá trị. Kết quả của quá trình định hướng giá trị là
khẳng định được giá trị cũng có nghĩa là giá trị được hình thành ở cá nhân.
1.2.2.3. Vai trò của định hướng giá trị
Định hướng giá trị giúp con người lập chương trình cho hành động của mình trong một thời
gian dài, quy định đường lối chiến lược cho hành vi, đồng thời định hướng giá trị có thể quy định
trực tiếp hành vi thậm chí từng thao tác, động tác của con người.
Định hướng giá trị là nhân tố trung tâm chi phối mọi suy nghĩ, điều chỉnh hành vi, hoạt động
của con người, từ đó hướng hoạt động tới mục đích cơ bản của cuộc đời.
1.3
Nghề dạy học
1.3.1 Khái niệm nghề
Nghề nghiệp theo tiếng anh là “Profession” có nghĩa là một công việc chuyên môn. Theo từ
điển tiếng việt, nghề (nghề nghiệp): công việc chuyên làm theo sự phân công lao động của XH [34,
tr.654]. Như vậy, nghề nghiệp là một hoạt động đặc thù của con người nảy sinh khi XH có sự phân
công lao động, hình thành cùng với sự phát triển XH; là một lĩnh vực hoạt động trong đó con người
đem sức lao động vật chất hay tinh thần tùy theo sự phân công lao động xã hội để tạo ra những cái
cần thiết cho XH, từ đó con người thỏa mãn nhu cầu của mình để tồn tại và phát triển. Nghề nghiệp
trong XH rất đa dạng, XH càng phát triển cao thì càng xuất hiện nhiều nghề mới để đáp ứng nhu cầu
của con người, của XH. Hiện nay ở nước ta có khoảng 33 nhóm nghề và mỗi nhóm lại chia thành
nhiều nghề khác nhau. Dựa trên cách phân chia của tác giả E.A.Klimov chia các nghề trong xã hội
thành 5 nhóm : 1) Nhóm nghề “Người – Tự nhiên” ; 2) Nhóm nghề “Người – kỹ thuật” ; 3) Nhóm
nghề “Người – Hệ thống kỹ thuật” ; 4) Nhóm nghề “ Người – Người” ; 5) Nhóm nghề “Người –
Nghệ thuật”. Nghề DH thuộc nhóm nghề “Người – Người” trong XH. Trong mọi XH nhất là trong
xã hội hiện đại con người muốn tồn tại và phát triển đòi hỏi mỗi người phải lao động trong một
nghề nghiệp nhất định.
Tóm lại: Nghề nghiệp đó là một dạng hoạt động lao động đặc thù của con người đòi hỏi ở
con người một quá trình đào tạo chuyên biệt, có những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, có chuyên
môn nhất định.
1.3.2 Nghề dạy học
1.3.2.1 Khái niệm hoạt động dạy
Xuất phát từ thuyết hoạt động trong tâm lý học, cuộc đời con người là một dòng các hoạt
động, trong đó có hoạt động dạy và học.
Theo tâm lí học SP của tác giả Lê Văn Hồng: Hoạt động dạy là hoạt động của người lớn tổ
chức và điều khiển hoạt động của trẻ nhằm giúp chúng lĩnh hội nền văn hóa xã hội, tạo ra sự phát
triển tâm lí, hình thành NC. [18,tr.17]
Mục đích của hoạt động dạy là giúp trẻ lĩnh hội nền văn hóa xã hội, phát triển tâm lí, hình
thành NC. Để đạt được mục đích phải thông qua hoạt động dạy của thầy giáo. Hoạt động của thầy
giáo thực hiện chức năng tổ chức tái tạo nền văn hóa xã hội nhằm tạo ra cái mới trong tâm lí HS.
Cái cốt lõi trong hoạt động dạy là tạo ra tính tích cực trong hoạt động học của HS [18,tr.19]
1.3.2.2 Khái niệm nghề DH
Ngày nay nghề DH (hay còn gọi là nghề GV) thuộc nhóm nghề người – người trong XH là
một lĩnh vực hoạt động lao động trong hệ thống GD quốc dân. Sau khi được đào tạo ở các trường,
khoa SP, SV có được những tri thức và kĩ năng nhất định để có thể trở thành GV và tham gia vào
việc GD thế hệ trẻ, đáp ứng nhu cầu của XH.
Hệ thống GD ở Việt Nam được chia thành các bậc học, cấp học khác nhau, do đó GV làm
trong mỗi lĩnh vực có những nét riêng, phù hợp với vị trí công việc của mình. Mặt khác, theo luật
GD: “Những người làm nhiệm vụ giảng dạy, GD trong nhà trường, các cơ sở GD là những nhà
giáo” [22, điều 6). Nhà giáo phải có những tiêu chuẩn: Phẩm chất, đạo đức, tư tưởng tốt; đạt trình
độ chuẩn được đào tạo về chuyên môn, nghiệp vụ; đủ sức khỏe theo yêu cầu nghề nghiệp; lý lịch
bản thân rõ ràng. Nhà giáo giảng dạy ở cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục nghề
nghiệp gọi là GV; ở cơ sở giáo dục đại học gọi là giảng viên [22,Chương IV, Điều 61]. Từ những
vấn đề phân tích trên, nghề DH theo chúng tôi được định nghĩa như sau: Nghề DH đó là một lĩnh
vực hoạt động của nhà giáo theo sự phân công của XH. Trong đó các nhà giáo bằng chính
những phẩm chất, năng lực được xã hội thừa nhận để dạy dỗ thế hệ trẻ trở thành công dân có
ích cho XH.
1.3.3 Tính chất nghề DH
Giáo viên – người thay mặt cho XH để GD thế hệ trẻ đáp ứng nhu cầu của XH. Việc GD thế hệ
trẻ đáp ứng yêu cầu XH là cả một quá trình lâu dài khó khăn và phức tạp. Điều quan trọng cần phải
xác định được tính chất của việc dạy học-giáo dục. Việc xác định các tính chất này có tầm quan
trọng đặc biệt vì nó nói lên bản chất của việc đào tạo nguồn nhân lực cho sự phát triển của XH.
Theo tác giả Thái Duy Tuyên các tính chất của GD bao gồm: 1) Tính định hướng xã hội chủ nghĩa,
2) Tính khoa học, 3) Tính dân tộc, 4) Tính toàn diện, 5) Tính công bằng, 6) Tính hiện đại, 7) Tính
nhân văn, 8) Tính thường xuyên, 9) Tính thống nhất, 10) Tính phổ thông, 11) Tính đa dạng, 12)
Tính phổ cập, 13) Tính phát triển, 14) Tính thực tiễn, 15) Tính giai cấp, 16) Tính dân chủ, 17) Tính
hợp tác, 18) Tính thích ứng, 19) Tính lao động, 20) Tính toàn cầu, 21) Tính đại chúng. [51,
tr.72,73]. Theo tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học SP của tác giả Lê Văn Hồng, nghề DH có tính
khoa học, tính nghệ thuật, tính sáng tạo, nghề lao động trí óc. Các tính chất GD và dạy học này bao
gồm cả tính chất hệ thống giáo dục quốc dân và tính chất quá trình giáo dục nhân cách. chuyên
nghiệp [18, tr.92, 93]
1.3.3.1 Hệ thống các tính chất nghề DH
Như vậy dựa trên quan điểm của tác giả Thái Duy Tuyên, Lê Văn Hồng cộng với quá trình
phân tích các tài liệu có đề cập đến các tính chất GD và DH. Xét về nguồn gốc sâu xa của nghề DH
về bản chất là đào tạo những con người đáp ứng được yêu cầu của XH trong từng giai đoạn lịch sử
XH cụ thể. Trong đề tài này, chúng tôi đưa ra 12 tính chất cơ bản nghề DH và phân làm 3 loại:1)
Những tính chất nghiêng về chức năng DH: tính tích cực, tính sáng tạo, tính phát triển, tính toàn
diện, tính phổ thông ; 2) Những tính chất nghiêng về chức năng GD: tính chính trị, tính nhân văn,
tính hiện đại, tính dân tộc ; 3) Những tính chất thực hiện cả chức năng DH và GD: tính khoa học,
tính lao động trí óc, tính nghệ thuật.
a)
Tính chính trị: Người GV trước hết dựa vào nội dung của tiết học, trang bị cho HS cơ
sở lí luận chủ nghĩa Mac-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Mặt khác để đảm bảo đào tạo ra những con
người XHCN cần làm cho họ hiểu rõ đường lối, chính sách, chủ trương của Đảng và Nhà nước.
Ngoài ra trong mỗi bài học ngoài nội dung bài, hình thành cho họ phương pháp tư duy về những cơ
sở của thế giới quan khoa học và những phẩm chất NC mà mục đích GD đã đề ra
b)
Tính khoa học: Trong DH không chỉ trang bị cho người học những tri thức khoa học
của các lĩnh vực tự nhiên, XH, tư duy và con người mà người GV còn phải chọn lọc sao cho cơ bản,
có hệ thống, phù hợp với năng lực tiếp thu của người học và cập nhật với trình độ chung của khoa
học tiên tiến thế giới. Ngoài ra, tính khoa học của nghề DH thể hiện qua việc GV phải biết tổ chức
lao động SP của mình theo khoa học.
c)
Tính tích cực: Là quá trình rèn luyện cho HS khả năng tích cực, chủ động tìm tòi cái
mới. Tính tích cực trong DH chính là tính tích cực nhận thức đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố
gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Đây là một trong những vấn đề trung
tâm của toàn bộ QTDH. Ngày nay DH thành công không còn là trang bị tri thức cho người học mà
là dạy người học biết tự tìm chân lý.
d)
Tính sáng tạo. Trong mô hình NC con người Việt Nam thời kì công nghiệp hóa, hiện
đại hóa có nhấn mạnh đến việc đào tạo con người có tư duy sáng tạo, làm chủ tri thức khoa học
công nghệ hiện đại. Như vậy nghề DH phải là nghề sáng tạo. Hơn nữa, GD theo đúng nghĩa là
những tác động làm biến đổi không phải con người chung chung, mà là từng con người cụ thể, với
những đặc điểm tâm sinh lí cụ thể.
e)
Tính lao động trí óc. Lao động trong XH gồm : lao động trí óc và lao động chân tay.
Khoa học đã xếp DH thuộc lao động trí óc. Lao động trí óc của nghề DH khác với lao động trí óc
của các ngành nghề khác là nó không có giới hạn.
f)
Tính hiện đại: Phản ánh đặc điểm của thời đại loài người trong thế kỉ 21, với nền văn
minh tin học và hội nhập toàn cầu. Nền GD Việt Nam cần đào tạo những con người Việt Nam với
những tri thức khoa học và công nghệ hiện đại để vươn lên cạnh tranh với các nước khu vực và thế
giới hiệu quả nhất. Hiện đại hóa khoa học và công nghệ là yêu cầu bức xúc của xã hội Việt Nam
hiện nay để tránh khỏi nguy cơ tụt hậu.
g)
Tính nhân văn. GD phải hướng tới việc GD con người Việt Nam có những phẩm chất
cao đẹp mang tính nhân văn như: Nhân ái, tôn trọng giá trị con người; phấn đấu quên mình vì Tổ
quốc, vì nhân dân, vì lý tưởng; sáng tạo, lạc quan, khiêm tốn, giản dị, cần kiệm…hài hòa giữa tinh
thần và vật chất, giữa tình cảm và lý trí
h)
Tính dân tộc. Dân tộc Việt Nam được hình thành và phát triển trong những điều kiện
địa lý và lịch sữ nhất định, có những truyền thống và bản sắc riêng như: yêu nước, đoàn kết, nhân
ái, hiếu học, dũng cảm, cần kiệm, lạc quan…. Nhà trường cần củng cố và phát huy những truyền
thống tốt đẹp đó và xem đó như những vốn quí, những tiềm năng trong điều kiện của hội nhập thế
giới.
i)
Tính toàn diện trong DH: Được thể hiện rõ trong mục tiêu GD là đào tạo con người
Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp.
j)
Tính phổ thông. Nhà trường phổ thông cần trang bị, hình thành cho mọi người những
phẩm chất và năng lực cơ bản nhất, làm cơ sở cho sự phát triển lâu dài của mỗi người để làm nền
tảng cho sự phát triển sau này.
k)
Tính phát triển. GD phải tạo ra những tiềm lực, những cơ sở ban đầu để con người có
thể phát triển lâu dài, luôn luôn vươn lên, phù hợp với yêu cầu của thời đại. QTDH cần phát triển ở
HS những sức mạnh bản chất của con người: trí tuệ, tâm hồn, ý chí, thể lực
l)
Tính nghệ thuật: Việc DH và GD con người phải mang tính nghệ thuật. Vì đối tượng
tác động trực tiếp của nhà GD là con người. Với nghệ thuật SP, GV có thể dùng ít lời mà HS vẫn
lĩnh hội được tốt, diễn đạt các tư tưởng một cách nhẹ nhàng, thoải mái đạt hiệu quả cao…
Có thể nói các tính chất của nghề DH có vai trò định hướng cho việc xác định đặc điểm của
nghề, yêu cầu của nghề, cũng như hệ giá trị, thang giá trị của nghề. Như vậy dựa trên các tính chất
này mà xác định các đặc điểm, yêu cầu đối với nghề DH, cũng như các giá trị của nghề DH.
1.3.3.2 Đặc điểm của nghề DH
Bất cứ một nghề nào trong XH đều có những đặc trưng nhất định đòi hỏi mỗi người hành nghề
phải hiểu rõ để có kỹ năng cơ bản hoàn thành tốt vai trò, chức năng nghề nghiệp của mình. Hoạt
động nghề nghiệp của người GV có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển của XH, đối với tương lai
của thế hệ trẻ. Vì thế đặc điểm của nghề DH có những đặc trưng riêng không giống bất cứ một
ngành nghề nào trong XH.
a) Mục đích lao động của DH là tái sản xuất mở rộng sức lao động XH
Vì sản phẩm lao động của nhà giáo là thế hệ trẻ có NC. Chính những NC này tạo ra của cải vật
chất cũng như tinh thần cho XH. Chính vì thế đầu tư cho GD là đầu tư siêu lợi nhuận. Đầu tư cho
GD là đầu tư cho sự phát triển bền vững nhất của XH. Do vậy người tham gia nghề DH phải có
những định hướng giá trị cho sự phát triển của nghề nghiệp và cá nhân mình để không ngừng tự
hoàn thiện bản thân.
b) Nghề mà đối tượng quan hệ trực tiếp là con người.
Đối tượng lao động của nghề DH là những con người cụ thể chứ không phải là những vật vô
tri vô giác. Con người – đối tượng lao động của GV không hoàn toàn giống với những con người ở
các ngành nghề khác như bác sĩ, hướng dẫn viên, nhân viên bán hàng … Đây là những người trẻ
tuổi đang trong thời kỳ hình thành và phát triển NC. Nhìn chung, tất cả thế hệ trẻ trong giai đoạn
dến trường từ phổ thông cho đến đại học vốn hiểu biết còn hạn chế, kinh nghiệm sống nghèo nàn, kĩ
năng kĩ xảo chưa được tạo dựng vững chắc, các phẩm chất đạo đức chưa được hình thành một cách
đầy đủ và ổn định …. Do vậy mà rất cần những thầy cô giáo có đức, tài, tận tâm để hướng dẫn dạy
dỗ các em. Tuy nhiên, bên cạnh đó các em không chỉ là đối tượng tác động của GV mà các em
chính là những chủ thể chủ động tự GD, tự rèn luyện, tiếp thu, lựa chọn và chuyển hóa những giá trị
vật chất, tinh thần để hoàn thiện NC.
c) Nghề mà công cụ chủ yếu là NC của chính nhà giáo.
Trong DH và GD, thầy giáo dùng NC của chính mình để tác động vào HS. NC của nhà giáo
chính là lòng yêu nghề, mến trẻ, lý tưởng nghề nghiệp, trình độ học vấn, sự thành thạo nghề nghiệp,
lối sống, cách cư xử, kỹ năng giao tiếp, v.v… Bởi lẽ, người thầy giáo không chỉ dạy HS bằng những
câu, những chữ, những công thức có sẵn mà phải dạy bằng tất cả tâm hồn mình. K.D Usinxki đã
nói: “Ảnh hưởng NC của người làm công tác GD tới tâm hồn trẻ là một sức mạnh mà không có sách
giáo khoa nào, không có châm ngôn đạo đức nào, không có hệ thống chừng phạt, khuyến khích nào
có thể thay thế được.” Như vậy công cụ chủ yếu, có hiệu qủa nhất mà người thầy giáo dùng để tác
động HS, đối tượng GD của mình, là toàn bộ NC của mình. NC phong phú về tinh thần, trong sáng
về đạo đức, độc đáo về trí tuệ của ông thầy có khả năng GD nhân cách HS rất lớn. Ngược lại nếu
không có NC tốt, người thầy giáo sẽ gieo rắc nhiều cái tai hại và làm nghèo nàn tâm hồn học
sinh.[1]. Như vậy để GD học sinh trở thành những con người chân chính thì thầy cô giáo trước hết
phải là những con người chân chính. Đúng như nhà GD vĩ đại K.D Usinxki nói: “ Trong việc GD,
tất cả phải dựa vào NC người GD”.
Tóm lại thông qua các tính chất và đặc điểm lao động của người thầy giáo, chúng ta đặt ra
nhiều đòi hỏi trong phẩm chất và năng lực của người thầy mà buộc mỗi giáo sinh tương lai phải tự
trau dồi những giá trị của nghề DH mới đáp ứng được những yêu cầu đối với NC nhà giáo.
1.3.4 Những yêu cầu về phẩm chất NC người GV
1.3.4.1 Cấu trúc nhân cách người GV
Theo tâm lí học SP, nhân cách là tổng thể những phẩm chất và năng lực tạo nên bản sắc và giá
trị tinh thần của mỗi người. Nói đến phẩm chất là nói đến hệ thống các thuộc tính tâm lí biểu hiện
các mối quan hệ XH của con người. Nói đến năng lực là nói đến mặt hiệu quả của quá trình tác
động vào đối tượng.
Phẩm chất và năng lực đều là tổ hợp của ba yếu tố tâm lí cơ bản: nhận thức, tình cảm, ý chí.
Các phẩm chất và năng lực làm thành một hệ thống, chi phối, ảnh hưởng lẫn nhau. Như vậy các nội
dung phẩm chất (Đức) và năng lực (Tài) cấu thành nên NC của con người trong mọi loại hoạt động
nghề nghiệp. Song trong mỗi thành phần của nó ở mỗi loại hình hoạt động nghề nghiệp khác nhau
có những nội dung tính chất và yêu cầu khác nhau.
Mặc dù có nhiều quan điểm về mô hình NC người GV của các nhà tâm lí-giáo dục đã đưa
ra.Nhưng tựu trung lại đều nhất trí rằng, nhân cách GV là tổ hợp những phẩm chất và năng lực có
ảnh hưởng tới chất lượng và hiệu quả trong quá trình hành nghề.
1.3.4.2 Những yêu cầu về phẩm chất nhân cách người GV
Về mặt phẩm chất đòi hỏi GV phải có thế giới quan khoa học, niềm tin và lý tưởng, lương
tâm, đạo đức nghề nghiệp.
Về mặt năng lực sư phạm là cơ sở để thể hiện nhân cách SP của người GV. GV có năng lực
SP là người có vốn tri thức, hiểu biết và kĩ năng nhất định để thực hiện thành công viêc GD thế hệ
trẻ.
Nhìn chung hầu hết các nhà tâm lý-giáo dục đồng ý năng lực SP của người GV được thể hiện
qua: năng lực DH, năng lực GD và năng lực tổ chức các hoạt động SP
a) Năng lực dạy học gồm: năng lực hiểu HS; tri thức và tầm hiểu biết của GV; năng lực chế
biến tài liệu học tập; năng lực sử dụng phương tiện-kĩ thuật; năng lực ngôn ngữ.
b) Năng lực giáo dục gồm: năng lực vạch dự án phát triển nhân cách HS, năng lực giao tiếp
SP, năng lực cảm hóa HS, năng lực đối xử khéo léo SP.
c) Năng lực tổ chức hoạt động SP được thể hiện trước hết: Biết tổ chức và cổ vũ HS thực hiện
các nhiệm vụ DH và GD, biết đoàn kết HS thành một tập thể thống nhất, biết tổ chức và vận động
nhân dân [18,tr.117]
1.3.5 Nghề giáo viên tiểu học
1.3.5.1 Khái niệm nghề GVTH
Dựa trên những điều trình bày ở trên về nghề nghiệp trong XH, nghề DH, tính chất của nghề
DH, những yêu cầu đối với nghề DH thì: nghề GVTH thuộc lĩnh vực nghề DH. Nó mang đầy đủ
các đặc điểm, những yêu cầu của nghề DH. Tuy nhiên do đặc điểm của đối tượng, đặc trưng của
cấp học, tính chất của GD ở bậc tiểu học thì nghề GVTH còn có những đặc thù riêng.
Trước hết, bậc tiểu học là bậc học nền tảng của hệ thống GD quốc dân, đặt cơ sở ban đầu cho
việc hình thành và phát triển toàn diện, hài hòa NC con người.
Về mục tiêu GD đã được luật giáo dục qui định rõ trong điều 23: “Giáo dục tiểu học nhằm
giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí
tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở ”[22]
Nội dung giáo dục tiểu học phải đảm bảo cho học sinh có hiểu biết đơn giản, cần thiết về tự
nhiên, xã hội và con người; có kĩ năng cơ bản về nghe, đọc viết và tính toán; có thói quen rèn luyện
thân thể, giữ gìn vệ sinh; có hiểu biết ban đầu về hát múa, âm nhạc, mĩ thuật [22, Điều 24]
Đối tượng của nghề GVTH là những HS tiểu học (hay còn gọi tuổi HS nhỏ), có độ tuổi từ 6,7
– 11,12 tuổi. Nhìn chung ở lứa tuổi này có những thay đổi cơ bản về những đặc điểm giải phẫu sinh
lý. Đây là giai đoạn đang diễn ra một sự kiện hoàn toàn đáng kể về cơ thể: não bộ, hệ xương, hoạt
động của hệ tim mạch, hệ thần kinh. Đây là những tiền đề vật chất quan trọng tạo điều kiện cho sự
phát triển tâm lý NC ở lứa tuổi này.
Ở tuổi HS nhỏ diễn ra một sự phát triển toàn diện về các quá trình nhận thức. Trong đó đáng
kể nhất là sự phát triển của tri giác, sự tập trung, trí nhớ, tưởng tượng, tư duy. Còn nói về đời sống
xúc cảm, tình cảm của lứa tuổi này khá phong phú, đa dạng và cơ bản là mang tính tích cực. Về sự
phát triển NC lứa tuổi này chủ yếu diễn ra và bị chi phối bởi hoạt động chủ đạo là hoạt động học
tập. Tính chủ định đối với mọi hành vi được hình thành và phát triển trong hoạt động học tập và từ
đó đứa trẻ dần dần nắm được những chuẩn mực đạo đức và những qui tắc hành vi.
Một đặc điểm quan trọng nhất có thể nói trong quá trình phát triển của tuổi HS tiểu học là
quan hệ giữa GV và HS. Đây chính là nét đặc thù trong NC của HS nhỏ. Đối với các em, ý kiến của
người lớn, đặc biệt là của GV là cơ bản nất, là quan trọng nhất và không thể chống đối lại. HS tiểu
học thừa nhận uy tín tuyệt đối của GV. Chúng hướng tới GV vì nhiều nguyên cớ khác nhau. Trẻ có
thể thổ lộ với GV mọi lo lắng, mọi điều xảy ra trong gia đình, nhờ GV phân xử mọi xích mích với
bạn bè, bắt trước GV từ cách cư xử đến động tác… Chính vì vậy hình ảnh người thầy giáo trong
giai đoạn này có ý nghĩa rất to lớn trong việc giáo dục NC cho trẻ.
1.3.5.2 Những yêu cầu về phẩm chất NC người GVTH
NC của người GVTH được thống nhất với với mô hình NC của người GV nói chung và phù
hợp với đặc điểm giáo dục tiểu học nói riêng.
Dựa trên cơ sở xác định NC người GV, cùng với chuẩn GVTH chúng tôi đưa ra hệ thống các
phẩm chất cần thiết nhất của một GVTH để GD cho SV hệ CĐTH.
Chuẩn nghề nghiệp GVTH
Chuẩn nghề nghiệp GVTH được Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo kí ban hành ngày 04
tháng 05 năm 2007
Chuẩn nghề nghiệp GVTH là hệ thống các yêu cầu cơ bản về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối
sống; kiến thức; kỹ năng SP mà GVTH cần phải đạt được nhằm đáp ứng mục tiêu của GD tiểu học.
Chuẩn gồm 3 lĩnh vực, trong mỗi lĩnh vực có 5 yêu cầu.
Yêu cầu của Chuẩn là nội dung cơ bản, đặc trưng thuộc mỗi lĩnh vực đòi hỏi người GV phải
đạt được để đáp ứng mục tiêu của GDTH ở từng giai đoạn. Mỗi yêu cầu gồm có 4 tiêu chí.
Tiêu chí của Chuẩn là nội dung cụ thể thuộc mỗi yêu cầu của Chuẩn thể hiện một khía cạnh
về năng lực nghề nghiệp GVTH.
– Lĩnh vực 1: Phẩm chất chính trị đạo đức lối sống, gồm 5 yêu cầu, mỗi yêu cầu có 4 tiêu chí.
Tổng số có 20 tiêu chí trong lĩnh vực này.
– Lĩnh vực 2: Kiến thức, gồm 5 yêu cầu, mỗi yêu cầu có 4 tiêu chí. Có tất cả 20 tiêu chí trong
lĩnh vực này.
– Lĩnh vực 3: Kỹ năng sư phạm, gồm 5 yêu cầu, mỗi yêu cầu có 4 tiêu chí. Tổng số có 20 tiêu
chí trong lĩnh vực này.
