BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LAO ĐỘNG – XÃ HỘI
NGUYỄN MINH THẮNG
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN HUYỆN QUỲNH PHỤ, TỈNH THÁI BÌNH
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ NHÂN LỰC
HÀ NỘI – 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LAO ĐỘNG – XÃ HỘI
NGUYỄN MINH THẮNG
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN HUYỆN QUỲNH PHỤ, TỈNH THÁI BÌNH
Chuyên ngành: Quản trị nhân lực
Mã số : 60340404
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ NHÂN LỰC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN THỊ THU
HÀ NỘI – 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn của PGS.TS. Trần Thị Thu. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu
trong Luận văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học và chưa được
ai công bố trong công trình nghiên cứu nào. Các tài liệu tham khảo, những thông
tin trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Nguyễn Minh Thắng
I
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
………………………………………………………………………..
1
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
……………………………………………………
3
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
…………………………………………………………..
5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
………………………………………………………….
6
5. Phương pháp nghiên cứu ……………………………………………………………………..
6
6. Nội dung nghiên cứu………………………………………………………………………………7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO
ĐỘNG NÔNG THÔN
1.1. Một số khái niệm ……………………………………………………………………………
8
1.1.1. Khái niệm nghề, đào tạo, đào tạo nghề ……………………………………………..
8
1.1.2. Khái niệm lao động, nông thôn và lao động nông thôn ………………………. 11
1.1.3. Khái niệm đào tạo nghề cho lao động nông thôn ……………………………….
13
1.2. Đặc điểm và vai trò của công tác đào tạo nghề cho LĐNT ……………….. 14
1.2.1. Đặc điểm của lao động nông thôn
………………………………………………….. 14
1.2.2. Đặc điểm của công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ……………… 17
1.2.3. Vai trò của công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ………………… 18
1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề cho LĐNT
……… 20
1.3.1. Điều kiện đặc thù của địa phương
………………………………………………….. 20
1.3.2. Đối tượng đầu vào của đào tạo nghề
……………………………………………….. 21
1.3.3. Chương trình, giáo trình liên quan đến đào tạo nghề
…………………………. 21
1.3.4. Nguồn tài chính đầu tư cho công tác đào tạo nghề ……………………………. 22
1.3.5. Các chính sách của Nhà nước về đào tạo nghề
…………………………………. 23
II
1.3.6. Nhận thức của xã hội về đào tạo nghề
…………………………………………….. 24
1.4. Nội dung công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ……………………… 24
1.4.1. Xác định nhu cầu đào tạo nghề cho lao động nông thôn ……………………. 24
1.4.2. Xác định được mục tiêu đào tạo nghề cho lao động nông thôn …………… 26
1.4.3. Xây dựng nội dung và lựa chọn phương pháp ĐTN cho LĐNT
…………… 27
1.4.4. Dự trù kinh phí đào tạo nghề cho lao động nông thôn
……………………….. 29
1.4.5. Lựa chọn giáo viên đào tạo nghề cho lao động nông thôn
………………….. 29
1.4.6. Đánh giá công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ……………………. 30
1.5. Kinh nghiệm đào tạo nghề cho lao động nông thôn ở một số địa phương và
bài học cho huyện Quỳnh Phụ … ……………………………………………………………. 32
1.5.1. Kinh nghiệm ĐTN cho LĐNT của một số địa phương trong nước ……… 32
1.5.2. Bài học kinh nghiệm áp dụng để hoàn thiện công tác đào tạo nghề cho
LĐNT huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình ………………………………………………… 35
Tóm tắt chương 1 …………………………………………………………………………………. 37
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO
ĐỘNG NÔNG THÔN HUYỆN QUỲNH PHỤ TỈNH THÁI BÌNH
2.1. Phân tích thực trạng công tác ĐTN cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái
Bình ………………………………………………………………………………………………….. 38
2.1.1. Thực trạng xác định nhu cầu ĐTN cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ
………… 38
2.1.2. Mục tiêu đào tạo nghề cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ ………………………… 41
2.1.3. Thực trạng việc xây dựng nội dung và lựa chọn phương pháp đào tạo nghề
cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ …………………………………………………………………. 43
2.1.4. Thực trạng cơ sở vật chất và kinh phí đào tạo nghề cho LĐNT huyện
Quỳnh Phụ ………………………………………………………………………………………….. 52
III
2.1.5. Thực trạng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý ĐTN cho LĐNT huyện
Quỳnh Phụ ………………………………………………………………………………………….. 59
2.1.6. Thực trạng việc triển khai công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn
huyện Quỳnh Phụ từ năm 2010 đến năm 2014 ………………………………………….. 67
2.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến công tác ĐTN cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ
………………………………………………………………………………………………………….. 69
2.2.1. Điều kiện đặc thù của địa phương
………………………………………………….. 69
2.2.2. Đối tượng đầu vào của đào tạo nghề ………………………………………………. 78
2.2.3. Chương trình, giáo trình liên quan đến đào tạo nghề …………………….. 79
2.2.4. Nguồn tài chính đầu tư cho công tác đào tạo nghề ……………………………. 79
2.2.5. Các chính sách của Nhà nước về đào tạo nghề
………………………………….. 80
2.2.6. Nhận thức của xã hội về đào tạo nghề……………………………………………… 81
2.3. Đánh giá công tác đào tạo nghề cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ ………………. 82
2.3.1. Kết quả ĐTN cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ từ năm 2010-2014 ………….. 82
2.3.2. Đánh giá chung
……………………………………………………………………………. 88
Tóm tắt chương 2 …………………………………………………………………………………. 97
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ
CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN HUYỆN QUỲNH PHỤ TỈNH THÁI
BÌNH
3.1. Phương hướng phát triển kinh tế xã hội và đào tạo nghề cho lao động nông
thôn huyện Quỳnh Phụ đến năm 2020 ……………………………………………………… 98
3.1.1. Phương hướng phát triển KTXH huyện Quỳnh Phụ đến năm 2020 ……… 98
3.1.2. Phương hướng hoàn thiện đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện
Quỳnh Phụ đến năm 2020….. ………………………………………………………………. 100
3.2. Quan điểm hoàn thiện đào tạo nghề cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ
……….. 107
IV
3.3. Giải pháp hoàn thiện công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện
Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình …..
…………………………………………………………….. 108
3.3.1. Giải pháp về nâng cao chất lượng cán bộ quản lý và đội ngũ giáo viên . 108
3.3.2. Giải pháp về tăng cường công tác quản lý nhà nước về ĐTN ……………. 110
3.3.3. Giải pháp về tổ chức quá trình đào tạo, nội dung, hình thức và phương
pháp đào tạo ………………………………………………………………………………………. 111
3.3.4. Giải pháp về công tác truyền thông và thu thập thu thông tin cung cầu lao
động, việc làm và đào tạo nghề …………………………………………………………….. 113
3.3.5. Giải pháp về công tác lựa chọn đầu vào đối tượng đào tạo nghề và định
hướng tìm việc sau đào tạo nghề …………………………………………………………… 115
3.3.6. Giải pháp về vốn, đất đai và cơ chế chính sách của địa phương đối với
công tác dạy và học nghề……………………………………………………………………… 117
3.3.7. Giải pháp về hoàn thiện hệ thống dạy nghề ……………………………………. 121
3.4. Những kiến nghị
………………………………………………………………………….. 122
3.4.1. Đối với các cấp ủy, chính quyền
…………………………………………………… 122
3.4.2. Đối với cơ sở dạy nghề ……………………………………………………………….. 123
3.4.3. Đối với các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh
………………………. 124
Tóm tắt chương 3 ……………………………………………………………………………….. 124
KẾT LUẬN
………………………………………………………………………………………. 125
Danh mục tài liệu tham khảo
……………………………………………………………… 127
Phụ lục ……………………………………………………………………………………………. 130
V
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Xin đọc là
BCĐ
Ban chỉ đạo
BVTV
Bảo vệ thực vật
CNH- HĐH
Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa
DN
Doanh nghiệp
ĐTN
Đào tạo nghề
GDP
Tổng sản phẩm quốc nội
GDTX
Giáo dục thường xuyên
HTXDVNN
Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp
KHKT
Khoa học kỹ thuật
KHCN
Khoa học công nghệ
KTXH
Kinh tế xã hội
LĐNT
Lao động nông thôn
LLLĐ
Lực lượng lao động
LLSX
Lực lượng sản xuất
QTNL
Quản trị nhân lực
TBXH
Thương binh và xã hội
THCS
Trung học cơ sở
THPT
Trung học phổ thông
UBND
Ủy ban nhân dân
VI
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Nhu cầu đào tạo nghề của lao động huyện Quỳnh Phụ …………………. 40
Bảng 2.2. Kết quả công tác truyền thông về ĐTN cho LĐNT ……………………… 44
Bảng 2.3. Kết quả chính quyền hỗ trợ tìm việc làm cho LĐNT ……………………. 45
Bảng 2.4. Đánh giá của người học nghề đối với chương trình, giáo trình đào tạo
nghề …………………………………………………………………………………………………… 48
Bảng 2.5. Tổng hợp các hình thức ĐTN qua phỏng vấn người lao động đã tham
gia học nghề ………………………………………………………………………………………… 50
Bảng 2.6. Đánh giá của người học về cơ sở vật chất phục vụ các lớp đào tạo
nghề …………………………………………………………………………………………………… 53
Bảng 2.7. Kinh phí đầu tư cho công tác ĐTN tại Trung tâm dạy nghề huyện
Quỳnh Phụ giai đoạn 2010 – 2014
…………………………………………………………… 56
Bảng 2.8. Thống kê tình hình giáo viên của Trung tâm dạy nghề huyện Quỳnh
Phụ năm 2014 ……………………………………………………………………………………… 61
Bảng 2.9. Thống kê tình hình giáo viên của trường Trung cấp Nông nghiệp Thái
Bình năm 2014 …………………………………………………………………………………….. 63
Bảng 2.10. Đánh giá của người học về giáo viên đào tạo nghề …………………….. 66
Bảng 2.11. Giá trị sản xuất và cơ cấu kinh tế huyện Quỳnh Phụ từ năm 2010 đến
năm 2014 ……………………………………………………………………………………………. 72
Bảng 2.12. Dân số, lao động huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình giai đoạn 2010 –
2014 …………………………………………………………………………………………………… 77
Bảng 2.13. Tổng hợp kết quả đào tạo nghề của huyện Quỳnh Phụ từ năm 2010
đến năm 2014 ………………………………………………………………………………………. 84
VII
Bảng 2.14. Kết quả thực hiện một số chỉ tiêu KTXH chủ yếu của huyện Quỳnh
Phụ giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2014 ………………………………………………… 91
Bảng 3.1. Kế hoạch đào tạo nghề nông nghiệp cho lao động nông thôn huyện
Quỳnh Phụ đến năm 2020 ……………………………………………………………………. 101
Bảng 3.2. Kế hoạch đào tạo các nghề phi nông nghiệp cho LĐNT huyện Quỳnh
Phụ đến năm 2020
………………………………………………………………………………. 102
1
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sức lao động là một trong ba yếu tố của một quá trình sản xuất và hiện nay
khi nguồn lực ngày càng trở lên khan hiếm thì sức lao động được coi là yếu tố
quan trọng nhất trong quá trình sản xuất cũng như trong quá trình phát triển của
đất nước. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay nước ta đang trong quá trình thực
hiện CNH – HĐH đất nước trong đó có CNH- HĐH nông nghiệp, do vậy LĐNT
có vai trò hết sức quan trọng bởi LĐNT vừa tham gia vào quá trình sản xuất
lương thực, thực phẩm; vừa cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến
nông – lâm – thủy sản; vừa là lực lượng tiêu thụ hàng hóa dịch vụ của các ngành
nghề khác; đồng thời vừa cung cấp nguồn nhân lực cho các lĩnh vực công nghiệp
và dịch vụ.
Tuy nhiên, để thực hiện CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn cũng như phục
vụ quá trình CNH – HĐH đất nước đòi hỏi phải có nguồn nhân lực dồi dào, có
chất lượng cao. Do vậy, LĐNT cần được ĐTN một cách có hệ thống nhằm cung
cấp lực lượng lao động có trí tuệ, có trình độ chuyên môn kỹ thuật, tay nghề cao,
có phẩm chất đạo đức, bản lĩnh nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu phát triển và
chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Nhận thức tầm quan trọng của LĐNT cũng như công tác ĐTN, trong những
năm qua, Đảng và nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm
đẩy nhanh công tác đào tạo để nâng cao chất lượng LĐNT. Đặc biệt năm 2009
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1956 phê duyệt Đề án ĐTN
cho LĐNT đến năm 2020. Trong đó xác định ” Đào tạo nghề cho LĐNT là sự
nghiệp của Đảng, Nhà nước, của các cấp, các ngành và xã hội nhằm nâng cao
chất lượng LĐNT, đáp ứng yêu cầu CNH – HĐH nông nghiệp, nông thôn…”
2
Với đặc thù là một huyện thuần nông của tỉnh Thái Bình, Quỳnh Phụ có trên
90% dân số sống ở khu vực nông thôn. Lĩnh vực công nghiệp, tiểu thủ công
nghiệp, thương mại và dịch vụ mới đáp ứng được 27,4% lực lượng lao động trong
độ tuổi có việc làm thường xuyên. Còn lại phần lớn lực lượng lao động hoặc là
vừa lao động sản xuất nông nghiệp vừa làm thêm một số nghề khác hoặc là rời
quê hương đi làm ăn tại các tỉnh, thành phố trong cả nước. Qua khảo sát, đến cuối
năm 2014 số lao động trong huyện đã qua đào tạo mới đạt 44,85%, trong đó đào
tạo nghề chiếm 26,9%. Chất lượng lao động qua đào tạo nghề chưa đáp ứng được
nhu cầu của người dân và DN; cơ cấu đào tạo nghề chưa hợp lý, có dẫn đến có
tình trạng vừa thừa, vừa thiếu lao động kỹ thuật; hiệu quả ĐTN chưa cao khi
người lao động học xong nghề thì hoặc là không tìm được việc, hoặc là không tự
hành nghề được, không sử dụng kiến thức và kỹ năng được học.
Để thực hiện tốt mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp sang
công nghiệp, thương mại và dịch vụ góp phần tăng trưởng kinh tế trên cơ sở khai
thác hết tiềm năng hiện có của địa phương, đặc biệt là sử dụng có hiệu quả
nguồn lao động dồi dào ở các xã trong huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình, cần
giải quyết nhiều vấn đề trong đó phải coi trọng đúng mức công tác ĐTN cho
LĐNT nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác ĐTN.
Xuất phát từ yêu cầu, đòi hỏi trên và với mong muốn đưa ra được giải pháp
tốt để nâng cao hiệu quả dạy nghề cho LĐNT của huyện trong giai đoạn từ 2015
đến 2020 và những năm tiếp theo nên tác giả đã chọn đề tài ” Hoàn thiện công
tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình”
cho luận văn của mình.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
3
Ở Việt Nam, những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về ĐTN nói
chung và công tác ĐTN cho LĐNT nói riêng:
Đề án Đào tạo nghề cho LĐNT ban hành kèm theo Quyết định số 1956
ngày 27/11/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính Phủ về việc Phê duyệt Đề án
“Đào tạo nghề cho LĐNT đến năm 2020” nhằm chuyển mạnh ĐTN cho LĐNT
từ đào tạo theo năng lực sẵn có của cơ sở đào tạo sang đào tạo theo nhu cầu học
nghề của LĐNT và yêu cầu của thị trường lao động; gắn ĐTN với chiến lược,
quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của cả nước, từng vùng, từng
ngành, từng địa phương; Đổi mới và phát triển ĐTN cho LĐNT theo hướng nâng
cao chất lượng, hiệu quả đào tạo và tạo điều kiện thuận lợi để LĐNT tham gia
học nghề phù hợp với trình độ học vấn, điều kiện kinh tế và nhu cầu học nghề
của mình; Đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, tạo sự
chuyển biến sâu sắc về mặt chất lượng, hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng; nhằm xây
dựng đội ngũ cán bộ, công chức xã đủ tiêu chuẩn, chức danh cán bộ, công chức,
đủ trình độ, bản lĩnh lãnh đạo, quản lý và thành thạo chuyên môn, nghiệp vụ trên
các lĩnh vực KTXH ở cấp xã phục vụ cho CNH – HĐH nông nghiệp, nông thôn.
Luận án tiến sĩ “ Nghiên cứu việc làm qua đào tạo nghề ở Việt Nam” của
tác giả Bùi Tôn Hiến năm 2010 đã đi sâu nghiên cứu và hệ thống hóa những vấn
đề lý luận về việc làm của lao động qua ĐTN, tìm hiểu những vấn đề chủ yếu về
việc của lao động qua ĐTN và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển việc làm
qua ĐTN ở Việt Nam.
Luận án tiến sĩ “Những giải pháp phát triển đào tạo nghề góp phần đáp
ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của tác
giả Phan Chính Thức năm 2003 đã đi sâu nghiên cứu đề xuất những khái niệm,
4
cơ sở lý luận mới của đào tạo nghề, về lịch sử ĐTN và giải pháp phát triển ĐTN
góp phần đáp ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp CNH – HĐH ở nước ta.
Luận án tiến sỹ ” Đào tạo nghề cho lao động nông thôn vùng Đồng bằng
sông Hồng trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của tác giả Nguyễn
Văn Đại năm 2010 đã hệ thống hóa, phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về ĐTN
cho LĐNT theo yêu cầu chuyển đổi kinh tế từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung
sang nền kinh tế thị trường; luận án đã đánh giá thực trạng ĐTN cho LĐNT,
đánh giá tác động của kết quả đào tạo đến chất lượng LĐNT vùng đồng bằng
sông Hồng; tìm ra những hạn chế và đề xuất những quan điểm, phương hướng,
giải pháp đẩy mạnh ĐTN cho LĐNT vùng Đồng bằng sông Hồng đáp ứng yêu
cầu phát triển kinh tế thời kỳ CNH – HĐH đến năm 2020.
Luận án tiến sỹ “Phân tích các yếu tố ảnh hướng đến công tác dạy nghề
Việt Nam: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giai đoạn 2013 –
2020” của tác giả Nguyễn Chí Trường. Luận án đã xác định và phân tích các yếu
tố có ảnh hưởng đến chất lượng dạy nghề; đề xuất các giải pháp, chiến lược nhằm
nâng cao chất lượng dạy nghề góp phần tăng năng suất lao động và nâng cao
năng lực cạnh tranh của đất nước; phân tích những mô hình điển hình, các kinh
nghiệm hay của một số nước phát triển có mô hình dạy nghề hiện đại đáp ứng
hiệu quả nhu cầu của ngành công nghiệp trên thế giới và đề xuất mô hình mới
nhằm gắn kết dạy nghề với thực tiễn ngành công nghiệp Việt Nam; luận án đã đề
xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định của pháp luật liên quan như Luật lao
động, luật dạy nghề; đặc biệt là quy định về thang bảng lương; quyền hạn, trách
nhiệm của bên sử dụng lao động đối với người được cấp chứng chỉ kỹ năng nghề
quốc gia; quyền hạn, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước đối với người
lao động và người sử dụng lao động có chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia.
5
Luận án tiến sỹ “Đảm bảo chất lượng đào tạo của trung tâm dạy nghề
công lập vùng Đông Nam Bộ” chuyên ngành: Quản lý giáo dục của tác giả Ngô
Phan Anh Tuấn (2012) Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã hệ thống được cơ sở
lí luận về đảm bảo chất lượng đào tạo ở các trung tâm dạy nghề công lập; Đưa ra
được những đánh giá khách quan về thực trạng, chỉ rõ những ưu điểm, hạn chế và
đề xuất được các giải pháp đảm bảo chất lượng đào tạo, nhằm duy trì và từng bước
nâng cao chất lượng đào tạo ở trung tâm dạy nghề công lập vùng Đông Nam bộ;
Bước đầu khẳng định được tính đúng đắn của giả thuyết khoa học: “Đảm bảo chất
lượng là cấp độ quản lí chất lượng phù hợp với các trung tâm dạy nghề công lập.
Ngoài ra còn có một số công trình nghiên cứu khác đã đề cập đến vấn đề
ĐTN nói chung và ĐTN cho LĐNT nói riêng. Những nghiên cứu trên có các
cách tiếp cận khác nhau về ĐTN và ĐTN cho LĐNT. Tuy nhiên, trên mỗi địa
bàn đều có những đặc thù khác nhau, nhất là ở khu vực nông thôn. Việc nghiên
cứu công tác ĐTN cho LĐNT của địa bàn này để áp dụng cho địa bàn khác là
khó có thể thực hiện được.
Để có nghiên cứu chuyên sâu, đánh giá về thực trạng ĐTN tại huyện Quỳnh
Phụ, tỉnh Thái Bình thì chưa có nghiên cứu nào đáp ứng được nhu cầu thực tiễn.
Do vậy đề tài: ” Hoàn thiện công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn
huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình” là một nội dung mới, tác giả sẽ kế thừa có
chọn lọc những công trình đã nghiên cứu có liên quan nhằm giúp đạt hiệu quả
nghiên cứu cao nhất.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Hoàn thiện công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Quỳnh
Phụ.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
6
– Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về công tác đào tạo nghề cho
LĐNT;
– Đánh giá thực trạng đào tạo nghề cho LĐNT ở huyện Quỳnh Phụ, tỉnh
Thái Bình thời gian từ 2010 – 2014.
– Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác đào tạo nghề cho LĐNT
huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác đào tạo nghề cho LĐNT.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
– Nội dung : Công tác đào tạo nghề cho LĐNT.
– Không gian: nghiên cứu ở huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình.
– Thời gian: thu thập số liệu nghiên cứu từ năm 2010 – 2014.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu như:
Phương pháp phân tích, tổng hợp: luận văn sử dụng phương pháp phân
tích thống kê ( phân nhóm, tổng hợp số liệu theo bảng biểu) để khái quát hóa, hệ
thống hóa các tài liệu, các công trình khoa học có liên quan đến công tác đào tạo
nghề nhằm hình thành cơ sở lí luận của đề tài và đánh giá thực trạng công tác đào
tạo nghề cho LĐNT trên địa bàn nghiên cứu.
– Phương pháp so sánh ( so sánh số tương đối, so sánh số tuyệt đối, so sánh
các mốc thời gian, so sánh giữa các địa phương) được sử dụng thường xuyên
nhằm làm nổi bật những nội dung phần đánh giá thực trạng, từ đó tìm giải pháp
hoàn thiện công tác ĐTN cho LĐNT huyện Quỳnh phụ;
– Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi:
7
Tác giả thiết kế bảng hỏi theo các nội dung cần thu thập thông tin của luận
văn. Nội dung bảng hỏi xin xem phụ lục số 1; đối tượng trả lời bảng hỏi là người
LĐNT trên địa bàn huyện;
Bảng hỏi sau khi được thiết kế, tác giả đã phát bảng hỏi cho người lao động
thuộc 18 xã ( = 50%), mỗi xã đã thu thập 20 phiếu. Tổng số phiếu phát ra là 360
phiếu, thu về có đủ thông tin là 360 phiếu. Người trả lời bảng hỏi là người lao
động đã học nghề hoặc chưa tham gia các lớp ĐTN, thuộc nhiều lứa tuổi, đại
diện cho 50% số xã trong huyện có quy mô diện tích, dân số, vị trí địa lý, điều
kiện kinh tế, văn hóa, xã hội khác nhau; thời gian thu thập thông tin từ tháng 02
đến tháng 3 năm 2015.
Các số liệu thu thập được từ các bảng hỏi, sau khi kiểm tra, các dữ liệu sẽ
được chuyển sang phần mềm exel để thống kê, phân tích; thông tin thu thập
được sẽ phục vụ vào mục đích nghiên cứu.
6. Nội dung nghiên cứu
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận công tác đào tạo nghề cho LĐNT
Chương 2: Thực trạng công tác đào tạo nghề cho LĐNT huyện Quỳnh Phụ,
tỉnh Thái Bình
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác đào tạo nghề cho LĐNT huyện
Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình.
8
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ
CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN
1.1. Một số khái niệm
1.1.1. Khái niệm nghề, đào tạo, đào tạo nghề
1.1.1.1. Khái niệm nghề
Trong quá trình lao động để làm tăng năng suất và hiệu quả lao động đã
xuất hiện sự phân công lao động trong xã hội, sự chuyên môn hóa và định hình
lâu dài loại hoạt động của mỗi người. Điều đó dẫn tới sự phát triển đa dạng,
phong phú của nghề. Nghề xuất hiện trong xã hội nhằm thỏa mãn nhu cầu làm
ăn, sinh sống của con người và đáp ứng yêu cầu phát triển KTXH theo nhiều lĩnh
vực hoạt động xã hội, nhiều khu vực lãnh thổ và cộng đồng. Những yêu cầu về
mặt số lượng, chất lượng của sản phẩm lao động đòi hỏi phải có những kiến
thức, kỹ năng, kỹ sảo, kinh nghiệm, thái độ lao động đã buộc con người muốn
hoạt động được trong nghề phải được học hỏi, được đào tạo.
Nghề là một từ nôm của tiếng Việt, là một thành phần tạo nên từ ghép thuần
nôm tay nghề, lành nghề, làm nghề, hay từ Hán – Việt là hành nghề.
Theo từ điển tiếng Việt: “ nghề là công việc chuyên làm theo sự phân công
của xã hội ” [12,tr352]
Ở nước ta, có một số tài liệu cho rằng: nghề là một tập hợp lao động do sự
phân công lao động xã hội quy định mà giá trị của nó trao đổi được.
Nghề biến đổi một cách mạnh mẽ và gắn chặt với xu hướng phát triển
KTXH của đất nước. Nghề mang tính tương đối, nó phát sinh, phát triển hay mất
đi do trình độ của nền sản xuất hay do nhu cầu xã hội. Mặc dù khái niệm nghề
9
được hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau song chúng ta có thể thấy một số nét đặc
trưng nhất định:
– Nghề là hoạt động, là công việc lao động của con người được lặp đi lặp lại.
– Nghề là sự phân công lao động xã hội, phù hợp với yêu cầu xã hội.
– Nghề là phương tiện để sinh sống.
– Nghề là lao động kỹ năng, kỹ xảo chuyên biệt có giá trị trao đổi trong xã
hội, đòi hỏi phải có quá trình đào tạo nhất định.
Theo giáo trình quản trị nhân lực, trường Đại học Kinh tế quốc dân: “Nghề
là tập hợp những công việc tương tự về nội dung và có liên quan với nhau ở mức
độ nhất định với những đặc tính vốn có, đòi hỏi người lao động có những hiểu
biết đồng bộ về chuyên môn nghiệp vụ, có những kỹ năng, kỹ xảo và kinh
nghiệm cần thiết để thực hiện”[3,tr44]. Ví dụ các công việc kế toán, kiểm toán
đều thuộc nghề Tài chính.
1.1.1.2. Khái niệm đào tạo
Theo từ điển bách khoa Việt Nam: “ đào tạo đề cập đến việc dạy kỹ năng
thực hành, nghề nghiệp hay kiến thức liên quan đến một lĩnh vực cụ thể, để
người học lĩnh hội và nắm vững những tri thức, kỹ năng, nghề nghiệp một cách
có hệ thống để chuẩn bị cho người đó thích nghi với cuộc sống và khả năng đảm
nhận một công việc nhất định’’[7,tr658].
Theo từ điển tiếng Việt: “ đào tạo là việc làm cho trở thành người có năng
lực theo tiêu chuẩn nhất định” [13,tr296].
Theo góc nhìn của các nhà giáo dục và đào tạo Việt nam: “ Đào tạo là quá
trình hoạt động có mục đích, có tổ chức, nhằm đạt được kỹ năng, kỹ xảo trong lý
thuyết và trong thực tiễn, tạo ra năng lực để thực hiện thành công một hoạt động
xã hội ( nghề nghiệp) cần thiết”.
10
Theo Giáo trình QTNL tập 2 của Trường Đại học Lao động – Xã hội, xuất
bản năm 2009, do TS. Lê Thanh Hà làm chủ biên viết: “ Đào tạo là hoạt động
học tập nhằm giúp cho người lao động tiếp thu các kỹ năng cần thiết để thực
hiện có hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình” [5,tr279].
Theo tác giả thì khái niệm đào tạo là quá trình trang bị kiến thức nhất
định về chuyên môn, nghiệp vụ cho người lao động để họ có thể đảm nhận
được một công việc nhất định.
1.1.1.3. Khái niệm đào tạo nghề
Một số tài liệu cho rằng: Đào tạo nghề là quá trình trang bị kiến thức nhất
định về trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho người lao động để họ có thể đảm
nhận một công việc nhất định. Hay nói cách khác đó là quá trình truyền đạt, lĩnh
hội những kiến thức và kỹ năng cần thiết để người lao động có thể thực hiện một
công việc nào đó trong tương lai.
Theo Bộ Lao động – TBXH, khái niệm “Đào tạo nghề là hoạt động nhằm
trang bị cho người lao động những kiến thức, kỹ năng và thái độ lao động cần
thiết để người lao động sau khi hoàn thành khoá học hành được một nghề trong
xã hội”.
Luật Giáo dục nghề nghiệp được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 8 thông qua
ngày 27 tháng 11 năm 2014 đưa ra khái niệm như sau: “ Đào tạo nghề nghiệp là
hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần
thiết cho người học để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn
thành khóa học hoặc để nâng cao trình độ nghề nghiệp” [19,tr1]. Luật cũng quy
định có các cấp trình độ đào tạo là sơ cấp, trung cấp, cao đẳng và các chương trình
đào tạo nghề nghiệp khác; về hình thức dạy nghề được quy định bao gồm cả đào tạo
nghề chính quy và đào tạo nghề thường xuyên.
11
Theo tác giả khái niệm đào tạo nghề: là hoạt động nhằm trang bị cho người
lao động những kiến thức, kỹ năng và thái độ lao động cần thiết để người lao
động sau khi hoàn thành khoá học hành được một nghề trong xã hội.
1.1.2. Khái niệm lao động, nông thôn và lao động nông thôn
1.1.2.1. Khái niệm lao động
Lao động là hoạt động quan trọng nhất của con người để tạo ra của cải vật
chất và các giá trị tinh thần của xã hội.
Theo khái niệm của Liên hợp quốc thì: “Lao động là tổng thể sức dự trữ,
những tiềm năng, những lực lượng thể hiện sức mạnh và sự tác động của con
người vào cải tạo tự nhiên và cải tạo xã hội”.
Hay theo Tổ chức Lao động Thế giới (ILO) thì: “Lực lượng lao động là một
bộ phận dân số trong độ tuổi quy định, thực tế có tham gia lao động và những
người không có việc làm đang tích cực tìm kiếm việc làm”
Ở nước ta, theo khoản 1, điều 3, chương 1 của Bộ Luật lao động năm 2012
quy định: “ Người lao động là người từ đủ 15 tuổi trở lên, có khả năng lao động,
làm việc theo hợp đồng lao động, được trả lương và chịu sự quản lý, điều hành
của người sử dụng lao động” [18,tr12].
Thực tế trong từng thời kỳ và ở mỗi một nước trên thế giới quy định độ tuổi
lao động khác nhau. Ở Việt nam, độ tuổi lao động được quy định đối với nam từ
15 tuổi đến 60 tuổi, đối với nữ từ 15 tuổi đến 55 tuổi. Xét về khía cạnh việc làm,
lực lượng lao động gồm hai bộ phận là có việc làm và thất nghiệp.
Trong luận văn này khái niệm: người lao động là người từ đủ 15 tuổi trở
lên, có khả năng lao động, làm việc theo hợp đồng lao động, được trả công và
chịu sự quản lý, điều hành của người sử dụng lao động.
12
1.1.2.2. Khái niệm nông thôn
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, “ nông thôn là phần lãnh thổ của một
nước hay của một đơn vị hành chính nằm ngoài lãnh thổ đô thị, có môi trường tự
nhiên, hoàn cảnh kinh tế – xã hội, điều kiện sống khác biệt với thành thị và cư
dân chủ yêu làm nông nghiệp” [7,tr852].
Có ý kiến cho rằng, khi xem xét nông thôn dùng chỉ tiêu mật độ dân số, số
lượng dân cư nông thôn thấp hơn so với thành thị. Có ý kiến lại cho rằng dựa vào
chỉ tiêu trình độ phát triển của cơ sở hạ tầng, có nghĩa là vùng nông thôn có cơ
sở hạ tầng không phát triển bằng thành thị.
Như vậy khái niệm về nông thôn chỉ có tính chất tương đối, nó có thể thay
đổi theo thời gian và tiến trình phát triên của kinh tế – xã hội của các quốc gia
trên thế giới.
Trong luận văn này, chúng ta có thể hiểu: Nông thôn là vùng sinh sống
của tập hợp cư dân, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp cư dân này tham
gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa – xã hội và môi trường trong một thể
chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác.
1.1.2.3. Khái niệm lao động nông thôn
LĐNT là những người thuộc lực lượng lao động và hoạt động trong hệ
thống kinh tế nông thôn.
LĐNT là những người dân không phân biệt giới tính, tổ chức, cá nhân sinh
sống ở vùng nông thôn, có độ tuổi từ 15 trở lên, hoạt động sản xuất ở nông thôn.
Trong đó bao gồm những người đủ các yếu tố về thể chất, tâm sinh lý trong độ
tuổi lao động theo quy định của Luật lao động và những người ngoài độ tuổi lao
động có khả năng tham gia sản xuất, trong một thời gian nhất định họ hoàn thành
công việc với kết quả đạt được một cách tốt nhất.
13
1.1.3. Khái niệm đào tạo nghề cho lao động nông thôn
Từ khái niệm về ĐTN và khái niệm LĐNT như đã trình bày ở trên chúng tôi
xin đưa ra khái niệm về ĐTN cho LĐNT như sau: ĐTN cho LĐNT là hoạt động có
mục đích, có tổ chức nhằm truyền đạt những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo của một
nghề nào đó cho người lao động ở khu vực nông thôn, từ đó tạo ra năng lực cho
người lao động đó có thể thực hiện thành công nghề đã được đào tạo.
Như vậy, từ khái niệm trên ta có thể hiểu chi tiết về đào tạo nghề cho lao
động nông thôn trên các khía cạnh sau:
Về đối tượng đào tạo nghề: là những người lao động từ 15 tuổi trở lên sinh
sống ở các vùng nông thôn; có thể họ là người mới học xong THCS hoặc THPT
chưa có việc làm; có thể họ đang tham gia lao động sản xuất nông nghiệp trên
diện tích canh tác được giao khoán, thuê khoán sản phẩm; chăn nuôi theo mô
hình trang trại, gia trại; hoặc là những người đang tham gia sản xuất trong các
lĩnh vực phi nông nghiệp ngay trên quê hương như nghề truyền thống hay nghề
mới được tiếp thu về địa phương…
Về mục đích đào tạo nghề: đối với những người mới học xong chương trình
phổ thông, có thể giúp họ định hướng nghề nghiệp trong tương lai, trang bị cho
họ những kiến thức, kỹ năng, kỹ sảo cơ bản của một nghề để họ tìm việc làm;
nâng cao tay nghề, trang bị cho người lao động phông lý thuyết để những người
lao động đang làm việc nhưng chưa qua đào tạo có được kiến thức cơ bản, có
được chứng chỉ đã qua đào tạo nghề, đồng thời để họ vững tin với vị trí họ đang
làm hoặc có thể giúp họ tìm được việc làm mới tốt hơn.
Về người truyền đạt kiến thức: khá đa dạng và phong phú, có thể là những
giáo viên dạy lý thuyết tại các cơ sở đào tạo nghề, các giảng viên thực hành được
tuyển chọn ngoài cơ sở đào tạo nghề như những kỹ sư, công nhân lành nghề, thợ
14
bậc cao, các nghệ nhân, nông dân sản xuất giỏi…
Về phương thức giảng dạy: tùy theo từng nghề, từng đối tượng và khả năng
tiếp thu kiến thức mà có phương thức đào tạo nghề một cách linh hoạt như đào
tạo tại cơ sở ĐTN, đào tạo ngay tại địa phương nơi học viên sinh sống và làm
việc, đào tạo tại cơ sở sản xuất hoặc ngay trên đồng ruộng.
1.2. Đặc điểm và vai trò của công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn
1.2.1. Đặc điểm của lao động nông thôn
Do LĐNT sống chủ yếu tham gia sản xuất trong các ngành nông, lâm, ngư,
diêm nghiệp và do tính chất riêng của ngành nông nghiệp nên chúng tôi đưa ra
một số đặc điểm của LĐNT như sau:
Một là: LĐNT có tính thời vụ, có thời kỳ căng thẳng, có thời kỳ nhàn rỗi.
Điều này ảnh hưởng đến nhu cầu lao động trong từng thời kỳ; đời sống sản xuất
và thu nhập của lao động nông nghiệp.
Với đặc thù của sản xuất nông nghiệp nói chung, đặc biệt là lĩnh vực trồng
trọt, sản xuất thường không liên tục mà theo giai đoạn sinh trưởng, phát triển của
cây trồng. Thông thường giai đoạn làm đất, gieo cấy và thu hoạch là những giai
đoạn cần nhiều công lao động, còn giai đoạn chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh là
giai đoạn không cần nhiều công sức của người lao động, hoặc có giai đoạn
không cần sự tác động của con người cây trồng vẫn sinh trưởng và phát triển
bình thường. Do vậy LĐNT có tính thời vụ rõ rệt, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến
công tác ĐTN cho LĐNT.
Về thời gian tổ chức các lớp ĐTN: nên tổ chức các lớp đào tạo ngắn hạn và
tổ chức vào các thời điểm nông nhàn.
Về nội dung và chương trình đào tạo: tùy theo nội dung mà bố trí chương
trình cho phù hợp với điều kiện thực tế, nhằm gắn việc truyền đạt lý thuyết với
15
việc hướng dẫn học viên thực hành trên cây trồng và con vật nuôi theo thời điểm
sinh trưởng và phát triển của sinh vật.
Hai là: do tính chất công việc trong sản xuất nông nghiệp mà hình thành
nên tâm lý hay thói quen làm việc một cách không liên tục.
Điều kiện sản xuất nông nghiệp là người lao động là việc ở ngoài trời, bị tác
động bởi yếu tố ngoại cảnh như thời tiết, khí hậu, diễn biến tình hình dịch bệnh…
Nên người lao động thường làm việc không theo giờ giấc nhất định mà theo điều
kiện thời tiết và các điều kiện thực tế của cây trồng vật nuôi. Do đó là ảnh hưởng
đến tác phong làm việc của người lao động trong sản xuất nông nghiệp là thiếu
tính kỷ luật, thời gian làm việc không liên tục, không chịu sự quản lý điều hành
của tổ chức hoặc cá nhân.
Ba là: LĐNT nước ta vẫn còn mang nặng tư tưởng và tâm lý tiểu nông, sản
xuất nhỏ, ngại thay đổi nên thường bảo thủ và thiếu năng động.
Nước ta là một nước nông nghiệp với nền sản xuất kém phát triển, phần lớn
dân số vẫn sống bằng nghề nông, chủ yếu là sản xuất tự cung tự cấp. Vì thế cho
nên quy mô sản xuất thường nhỏ lẻ, manh mún, đa canh, đa con… Với nhiều thế
hệ sản xuất theo cách truyền thống đã tạo nên tư tưởng và tâm lý tiểu nông, bằng
lòng với những kết quả đã đạt được, thiếu tư duy sáng tạo, không muốn thay đổi
phong tục tập quán sản xuất mà các thế hệ cha ông đã truyền dạy, hoặc không
dám đối mặt với sự rủi ro, bảo thủ với những cách làm cũ.
Từ những đặc thù về tư tưởng, tâm lý của người LĐNT, nên công tác đào
tạo nghề cũng cần có phương pháp tiếp cận phù hợp như vừa hướng dẫn lý
thuyết nhưng vừa có những dẫn chứng cụ thể bằng cách đi học tập những kinh
nghiệm của các địa phương khác đã thực hiện có hiệu quả mô hình mới, cách
làm mới.
